Μυθικισμός: Πόσα κριτήρια πληροί ο Ιησούς για να είναι ο ιδανικός Ήρωας

Ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία του Χριστιανισμού είναι η πίστη στον Ιησού ως ιστορικό πρόσωπο.

Ο Μυθικισμός είναι ένα ρεύμα ιδεών σύμφωνα με το οποίο, πολλοί θεοί της αρχαιότητας, ανάμεσά τους και ο Ιησούς, δεν υπήρξαν πραγματικά πρόσωπα, αλλά μυθολογικοί χαρακτήρες που παρουσίαζαν μεταξύ τους κοινά αρχετυπικά στοιχεία και σε αρκετές περιπτώσεις συμβόλιζαν φυσικά φαινόμενα όπως ο Ήλιος, οι καιρικές συνθήκες, οι γεωλογικές μεταβολές κ.ά.

Οι πρώτοι Μυθικιστές ξεκίνησαν να ερευνούν το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού στα τέλη του 18ου αιώνα. Έκτοτε έχουν καταγραφεί επιπλέον στοιχεία από ακαδημαϊκούς, ιστορικούς, θεολόγους και ανεξάρτητους ερευνητές, που ρίχνουν περισσότερο φως στο μυστήριο της ζωής του Ιησού.

Παρακάτω δημοσιεύουμε το υποκεφάλαιο του 2ου κεφαλαίου του βιβλίου “Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών” (εκδ. Δαιδάλεος) του δημοσιογράφου Μηνά Παπαγεωργίου, τον οποίο και ευχαριστούμε για την παραχώρηση των δικαιωμάτων δημοσίευσης. Το εν λόγω βιβλίο πρόκειται μάλιστα να κυκλοφορήσει και στα αγγλικά τον Μάρτιο του 2015 υπό τον τίτλο “Jesus Mythicism: An Introduction”.

Χρήσιμα links:

Βρείτε το βιβλίο: “Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών”, εδώ

Η ιστοσελίδα των Ελλήνων Μυθικιστών

Οι Έλληνες Μυθικιστές στο Facebook

Μυθικιστικό ντοκιμαντέρ με ελληνικό ενδιαφέρον

Στο εν λόγω έργο συγκεντρώνονται οι απόψεις αρκετών σύγχρονων εκπροσώπων του Μυθικισμού που παρουσιάζουν για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό τις θέσεις τους.

Η δημοσιογραφική έρευνα του Μηνά Παπαγεωργίου αποτελείται από δεκαεννιά συνεντεύξεις μελετητών και πανεπιστημιακών που απαντούν με εμπεριστατωμένα στοιχεία και σοβαρά επιχειρήματα στο ερώτημα: ήταν ο Ιησούς ιστορικό πρόσωπο ή όχι;

Στην έρευνα αυτή, συμμετέχουν με αποκλειστικές συνεντεύξεις οι: Δρ. Robert Price (θεολόγος), Δρ. Richard Carrier (ιστορικός), Δρ. Maria Dzielska (ιστορικός), Δρ. Gerd Ludemann (θεολόγος), Δρ. Gunnar Samuelsson (θεολόγος), Δρ. Lena Einhorn (βιολόγος και ιστορική ερευνήτρια), Δρ. Payam Nabarz (συγγραφέας και αναβιωτής του ναού του Μίθρα), Raphael Lataster (θρησκειολόγος), Earl Doherty (ιστορικός), D.M. Murdock / Acharya S (συγγραφέας και ερευνητής συγκριτικής μυθολογίας), Kenneth Humphreys (συγγραφέας και ερευνητής), Joseph Atwill (συγγραφέας και ερευνητής), Neil Godfrey (συντονιστής του Μυθικιστικού blog Vridar), Fritz Heede (σκηνοθέτης), Fransesco Carotta (γλωσσολόγος και ερευνητής), Daniel Unterbrink (συγγραφέας και ερευνητής), Ιωάννης Μπουσίου (ερευνητής και τελετάρχης των «Κήπων του Αδώνιδος»), Χρήστος Μόρφος (συγγραφέας και ερευνητής), και Χαρίτα Μήνη (φιλόλογος και συγγραφέας).

Δημιουργώντας τον ιδανικό Ήρωα

Το αρχέτυπο του ήρωα

Το 1909 ο Αυστριακός ψυχολόγος και συγγραφέας, Otto Rank (1884-1939), στενός συνεργάτης του Σίγκμουντ Φρόυντ, δημοσίευσε μια μονογραφία με τίτλο «The Myth of the Birth of the Hero» (Ο Μύθος της γέννησης του ήρωα). Σε αυτή παρέθεσε τις ιστορίες 15 συνολικά χαρακτηρων από την παγκόσμια μυθολογική παράδοση, στην προσπάθειά του να αναζητήσει τη φόρμουλα των στοιχείων που συνθέτουν έναν πρότυπο ήρωα, το λεγόμενο «hero pattern». Χρησιμοποίησε βιογραφίες προσώπων όπως αυτές του Μωυσή, του Οιδίποδα, του Πάρη, του Ηρακλή, του Ιησού, του Γκιλγκαμές, του Περσέα κ.α.

Η μελέτη αυτή του Rank άνοιξε το δρόμο για ένα νέο πεδίο έρευνας για τους φολκλοριστές.

Το 1934 ο Lord Raglan (1885-1964) δημοσίευσε μια νέα μελέτη υπό τον τίτλο «The Hero of Tradition» (Ο ήρωας της παράδοσης), που αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα σημείο αναφοράς για τους ερευνητές του είδους.

Ο Raglan αύξησε τον αριθμό των ηρώων του στους 21–συμπεριλαμβάνοντας και θεούς αυτή τη φορά-, παρ’ όλα αυτά η καινοτομία έγκειται στο γεγονός ότι παρουσίασε ταυτόχρονα και έναν κατάλογο 22 συνολικά μοτίβων/κριτηρίων, τα οποία συναντώνται με μεγάλη συχνότητα στις ιστορίες των χαρακτήρων της λίστας του.

Αξίζει να αναφέρουμε πως στη λίστα αυτή των 21 ονομάτων, ο Raglan δεν συμπεριελαβε τον Ιησού, καθότι, όπως ο ίδιος παραδέχτηκε αργότερα, ήθελε να αποφύγει τυχόν συγκρούσεις με τον εκδότη του!

Τα κριτήρια αυτά είναι:

1) Η μητέρα του είναι παρθένα

2) Ο πατέρας του είναι βασιλιάς

3) Ο πατέρας σχετίζεται με τη μητέρα

4) Ο τρόπος σύλληψης του ήρωα είναι ασυνήθιστος

5) Ο ήρωας προορίζεται να γίνει υιός του θεού

6) Γίνεται απόπειρα να θανατωθεί ο ήρωας

7) Ο ήρωας φυγαδεύεται μακριά

8) Ανατρέφεται από θετούς γονείς σε περιοχή μακριά από τον τόπο καταγωγής του

9) Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για τα παιδικά του χρόνια

10) Επισκέπτεται το μελλοντικό του βασίλειο

11) Νικά τον βασιλιά της περιοχής, έναν τεράστιο δράκο ή ένα τέρας

12) Παντρεύεται μια πριγκίπισσα

13) Γίνεται βασιλιάς

14) Για μια περίοδο βασιλεύει σε καθεστώς ηρεμίας

15) Καθορίζει νόμους

16) Αργότερα χάνει την εύνοια των θεών ή του περιβάλλοντός του

17) Απομακρύνεται από το θρόνο του και την πόλη

18) Πεθαίνει με έναν τρόπο που αναδύει μυστήριο

19) Κάτι τέτοιο γίνεται στην κορυφή ενός λόφου

20) Τα παιδιά του, αν υπάρχουν, δεν τον διαδέχονται

21) Το άψυχο σώμα του δεν μένει στο χώμα

22) Έχει έναν ή περισσότερους ιερούς τάφους

Το 1976, ο Αμερικανός λαογράφος Alan Dundes (1934-2005) δημοσίευσε μια εξαίσια εργασία με τίτλο «The Hero Pattern and the Life ofJesus» (Το μοτίβο του ήρωα και η ζωή του Ιησού), μέσω της οποίας προσπάθησε να αναλύσει το μύθο του Ιησού χρησιμοποιώντας ως βασικό εργαλείο τα κριτήρια που έθεσε ο Raglan.

O Dundes διαπίστωσε ότι από τα 22 κριτήρια που παραθέσαμε παραπάνω, η ιστορία του Ιησού περιλαμβάνει τα 17, γεγονός που φέρνει τον πρωταγωνιστή των ευαγγελίων σε υψηλότερη θέση από άλλους «ανταγωνιστές» του, όπως για παράδειγμα ο Ιάσονας, ο Απόλλωνας, ο Δίας, ο Ηλίας, ο Ασκληπιός και ο Πέλοπας.

Στις επόμενες σελίδες της μελέτης του ο συγγραφέας αναλύει δεκάδες περιπτώσεις σκηνών της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, αναζητώντας αντίστοιχης σημασίας μοτίβα από την ελλήνική –και όχι μόνο- μυθολογία. Στον επίλογο του έργου του ο Dundes σημειώνει χαρακτηριστικά: «Προσπάθησα να καταδείξω ότι την ιστορία του Ιησού οφείλουμε να την κατανοήσουμε σαν μια εκδοχή, μια πολύ ειδική εκδοχή, ενός τυπικού Ινδοευρωπαϊκού ηρωικού μοτίβου». Και πιο κάτω καταλήγει:

Η ιστορία του Ιησού είναι αδύνατον να κατανοηθεί δίχως γνώση του πολιτισμικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε. Είναι επίσης αδύνατον να γίνει κατανοητή χωρίς τη σύγκριση με άλλα μοτίβα ηρώων που συναντώνται σε γειτονικούς πολιτισμούς. Τέλος, δεν μπορεί να κατανοηθεί εάν δεν συσχετιστεί με κοινωνικούς και ψυχολογικούς παράγοντες που συνέθεταν κατά την αρχαιότητα την έννοια της οικογένειας στις περιοχές της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής».

Το… Ομηρικό ευαγγέλιο και η μίμησις

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μελέτες που έχουν δημοσιευτεί σχετικά με τις αρχετυπικές ομοιότητες που παρουσιάζουν οι ευαγγελικές εξιστορήσεις με άλλα προχριστιανικά λογοτεχνικά κείμενα, είναι αυτή του καθηγητή της Καινής Διαθήκης και των χριστιανικών καταβολών στο Claremont School of Theology, Dennis McDonald.

Το 2000 ο McDonald κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του πανεπιστημίου του Yale μια πρωτότυπη εργασία με τίτλο «The Homeric Epicsand the Gospel of Mark» (Τα Ομηρικά Έπη και το Ευαγγέλιο του Μάρκου). Σε αυτήν ο Αμερικανός καθηγητής υποστηρίζει ότι το ευαγγέλιο του Μάρκου, το πρώτο που γράφτηκε σε σχέση με τα υπόλοιπα συνοπτικά, δεν φιλοξενεί κάποιου είδους εβραϊκή παράδοση ή καταγραφή ιστορικών δεδομένων της εποχής που περιγράφει.

Στην πραγματικότητα, υποστηρίζει, ο συγγραφέας του χρησιμοποίησε την πολύ διαδεδομένη στον αρχαίο κόσμο τεχνική της «μιμήσεως» (της ανανεωτικής δηλαδή μεταμόρφωσης ενός σημαντικού και αναγνωρίσιμου λογοτεχνικού κειμένου), με σκοπό να ξαναπλάσει τους χαρακτήρες των Ομηρικών Επών, της Οδύσσειας και της Ιλιάδας, σε μια νέα ιστορία που θα εμφάνιζε τους Ιουδαίους ήρωες ως καλύτερους, δυνατότερους και θεϊκότερους από τους αντίστοιχους Έλληνες.

Για να εισέλθει ο αναγνώστης στο νόημα των ιδεών αυτών, παρατίθενται δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την ελληνική έκδοση του βιβλίου του McDonald:

«Ο Ιησούς του Μάρκου μοιράζεται πολλά χαρακτηριστικά με τον Έκτορα και ακόμα περισσότερα με τον Οδυσσέα. Τόσο ο Οδυσσέας όσο και ο Ιησούς διαπλέουν θάλασσες με συντρόφους πολύ κατώτερούς τους, οι οποίοι φαίνονται αδύναμοι όταν έρχονται αντιμέτωποι με δεινά. Και οι δύο ήρωες γυρίζουν στο σπίτι τους, το οποίο όμως βρίσκουν να λυμαίνονται φονικοί αντίπαλοι που καταβροχθίζουν το βιος των χηρών.

Και οι δύο αποκρούουν υπερφυσικούς εχθρούς, επισκέπτονται πεθαμένους ήρωες και προφητεύουν, σε τρίτο πρόσωπο, την επιστροφή τους.

Κάποια σοφή γυναίκα αλείφει και τους δύο πρωταγωνιστές, ενώ και οι δύο δειπνούν για τελευταία φορά με τοους συντρόφους τους προτού επισκεφτούν τον Άδη, απ’ όπου αμφότεροι επιστρέφουν ζωντανοί. Και στα δύο έργα βρίσκουμε θεούς που καταπαύουν τρικυμίες και περπατούν επί των υδάτων, γεύματα για χιλιάδες στην παραλία και τέρατα σε σπηλιές». […]

«[…] Ο Μάρκος έκανε μεταφορά αξιών και ιδεών με το να κάνει τον Ιησού πιο ενάρετο και δυνατό από τον Έκτορα και τον Οδυσσέα. Όπως ο Έκτωρ, έτσι και ο Ιησούς πεθαίνει στο τέλος του βιβλίου, το σώμα του σώζεται από τον εξολοθρευτή του και τον θρηνούν τρεις γυναίκες.Αλλά, σε αντίθεση με τον Έκτορα, ο Ιησούς ανασταίνεται εκ νεκρών».

Στα 21 κεφάλαια του βιβλίου, ο συγγραφέας παραθέτει μια σειρά από δεκάδες παραλληλισμούς ανάμεσα στις ευαγγελικές σκηνές και τις Ομηρικές περιγραφές. Αυτοί οι παραλληλισμοί (που αφορούν τόσο τους πρωταγωνιστές, όσο και δευτερεύοντες χαρακτήρες), ωθούν τον μελετητή να δει την Καινη Διαθήκη μέσα από μια εντελώς διαφορετική σκοπιά, η οποία ουσιαστικά ενισχύει τις Μυθικιστικές θέσεις.

Οι παραδόσεις της Μέσης Ανατολής και ο Βιβλικός μινιμαλισμός

Τέλος, μια ακόμα άποψη που αναφέρεται στα ηρωικά αρχέτυπα της ευαγγελικής φιγούρας του Ιησού, φέρνει στο προσκήνιο τη Βιβλική ιστορία του βασιλιά Δαυίδ, αλλά και τις αρχαίες μεσσιανικές παραδόσεις της Μέσης Ανατολής.

Ένα από τα σημαντικότερα έργα που έχουν γραφτεί για το ερευνητικό αυτό πεδίο, είναι το «The Messiah Myth: The Near Eastern Roots of Jesus and David» (Ο Μύθος του Μεσσία: Οι μεσανατολικές ρίζες του Ιησού και του Δαυίδ) με συγγραφέα τον ομότιμο καθηγητή της Παλαιάς Διαθήκης στο πανεπιστήμιο της Κοπενχάγης, Thomas L. Thompson. Στο βιβλίο αυτό που κυκλοφόρησε το 2005 από τις εκδόσεις Basic Books, ο Thompson υποστηρίζει πως δεν υπάρχει κανένα απολύτως νόημα στην αναζήτηση ενός ιστορικού Ιησού.

Κι αυτό γιατί, όπως και ο βασιλιάς Δαυίδ, η φιγούρα του κεντρικού χαρακτήρα του χριστιανισμού αποτέλεσε ένα αμάγαλμα βασιλικών και θεϊκών προσώπων της μεσανατολικής μυθολογίας. Ο συγγραφέας εντοπίζει τις ρίζες αυτών των μεσσιανικών παραδόσεων στην Αίγυπτο και τη Βαβυλώνα της εποχής του Μπρούντζου, ενώ κεντρικό πυρήνα του έργου αποτελούν η ανάλυση των μύθων του καλού βασιλιά, του ιερού πολεμιστή-κατακτητή και του νεκραναστημένου θεού.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως ο Thompson αποτελεί έναν από τους κύριους εκπροσώπους της σχολής του Βιβλικού Mινιμαλισμού (ή αλλιώς Σχολής της Κοπεγχάγης), μιας ομάδας ακαδημαϊκών των Βιβλικών Σπουδών που από τη δεκαετία του ’90 έχουν καταλήξει στα εξής συμπεράσματα:

α) Ότι η Βίβλος δεν μπορεί να θεωρηθεί μια αξιόπιστη πηγή για τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στο αρχαίο Ισραήλ και

β) ότι το πεδίο έρευνας για το Ισραήλ αποτελεί ένα «κεφάλαιο» γεμάτο προβλήματα και εμπόδια για την ιστορική μελέτη.

Άλλοι εκπρόσωποι της συγκεκριμένης σχολής είναι καθηγητές όπως ο Niels Peter Lemche, ο Philip R. Davies και ο KeithWhitelam.

Βιβλία σαν αυτό του Thompson αποδεικνύουν περίτρανα ότι ο Μυθικισμός και ο Βιβλικός Μινιμαλισμός αποτελούν δύο συγγενικές σχολές σκέψης, που στο μέλλον θα μπορούσαν να «δώσουν» και άλλα τέτοια ενδιαφέροντα ερευνητικά και εκδοτικά αποτελέσματα.