Πόσο 'Έλληνες' είμαστε τελικά;

Ο σύγχρονος άνθρωπος εμφανίστηκε στον ελλαδικό χώρο πριν από 46.000 έως 59.000 χρόνια. Τί σχέση έχουμε εμείς με εκείνον; Μπορούμε να μιλάμε για "ελληνικό DNA"; Μοιάζουμε γενετικά περισσότερο με τους Ιταλούς ή τους Τούρκους; Ποια είναι η ταυτότητα μας εν έτει 2015. Ποια η συνέχεια του πολιτισμού και πώς άλλαξε μέσα στα χρόνια η παράδοση μας. Ο λόγος στους ειδικούς

NEWSROOM
21 Μαρτίου 2015 07:48

Επιμέλεια: Εύη Κιόρρι, Χρήστος Δεμέτης

Την Παγκόσμια ημέρα κατά του ρατσισμού, το NEWS 247 συμμετέχει στην ενέργεια της 24 Media, που φιλοξενεί το Oneman.

Το DNA των Ελλήνων και η φυλετική συνέχεια. Μια ρητορική που εκ των επιστημονικών ορισμών, απορρίπτεται. Η σχέση των σύγχρονων κατοίκων της Ελλάδας βρίσκεται σε άμεση γονιδιακή συνάφεια με τους προγόνους τους, μέσα όμως από προσμείξεις. Οι πρόγονοι μας ήταν υπεύθυνοι για πολιτισμικές και γονιδιακές ανταλλαγές και “μεταγγίσεις” προς άλλους λαούς και δέχθηκαν και εκείνοι διαφοροποιήσεις και ανέπτυξαν σχέσεις που όρισαν την ταυτότητα τους.

Πάει σχεδόν ένας αιώνας από τότε που οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ αντιμετωπίζονταν όπως αντιμετωπίστηκαν στη χώρα μας οι Αλβανοί και άλλοι μετανάστες. Ως ένα επίφοβο κύμα “εισβολέων” που απειλούσαν τη δουλειά, την τιμή, την περιουσία και τα χρηστά ήθη των “γνήσιων Αμερικανών”, οι οποίοι προέρχονταν από προγενέστερα (και προ πολλού αφομοιωμένα) μεταναστευτικά ρεύματα.

Για να γίνουν όλα αυτά, οι Έλληνες αναγκάστηκαν στο παρελθόν να μεταναστεύσουν σε άλλα κράτη και ξένες πολιτείες. Κάτι που έκαναν και στην αρχαιότητα βέβαια με άλλους όρους.

Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης: Δεν υπάρχει ο όρος “καθαρότητα φυλής”

Πέρασαν 46.000- 59.000 χρόνια από τότε που ο σύγχρονος άνθρωπος εμφανίστηκε στον ελλαδικό χώρο, ωστόσο, χάρη στις αναλύσεις του DNA, έχουμε ακόμη πολλά να μάθουμε για την ταυτότητα των Ελλήνων.

Με τριάντα χρόνια έρευνας στο αντικείμενο, ο ομότιμος καθηγητής Γενετικής και Γενετικής του Ανθρώπου του Α.Π.Θ., Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης είναι ένας από τους πλέον ειδικούς για να τοποθετηθεί ως προς το αντικείμενο.

Εμείς μιλήσαμε μαζί του και μας ξεκαθάρισε πως αφενός η γενετική δεν αποδέχεται τον όρο “φυλή” και αφετέρου, δεν μπορούμε να μιλάμε για καθαρότητα κανενός έθνους. Το ίδιο ισχύει και για το δικό μας. Οι Έλληνες άλλωστε έζησαν και ζουν σε μια περιοχή πολιτισμικών ανταλλαγών, μετακινήσεων και ποικίλων προσμείξεων με τους αρχαίους προγόνους μας να ταξιδεύουν αλλά και να διαμένουν σε εδάφη τα οποία αποτέλεσαν πέρασμα για πολλούς.

Σε κείμενο του ο κ. Τριανταφυλλίδης αναφέρει:

“Η σύγχρονη γενετική είναι αυτή που έθεσε τέλος στους διαχωρισμούς σε ανθρώπινες “φυλές” με την απτή απόδειξη ότι 85% περίπου της γενετικής ποικιλότητας απαντάται μεταξύ τυχαίων ατόμων του ίδιου πληθυσμού, έναντι του 7% μεταξύ διαφορετικών ανθρώπινων “φυλών”.

Ο καταξιωμένος καθηγητής έχει εκδώσει το βιβλίο “Η γενετική ιστορία της Ελλάδας, το DNA των Ελλήνων” στο οποίο αναλύει τη γενετική μας κληρονομιά.

Μας ξεκαθαρίζει ξεκινώντας την κουβέντα μας, πως δεν μπορούμε να μιλάμε για “ελληνικό DNA” αλλά για το DNA των κατοίκων της Ελλάδας.

“Η Ελλάδα δεν έχει ιστορία, οι Έλληνες έχουν ιστορία. Αυτό ας το ξεκαθαρίσουμε. Στην ουσία μιλάμε για τη γενετική σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας. Έχω μιλήσει για το DNA των Ελλήνων. Όχι το ελληνικό DNA, κάποιοι το συγχέουν. Έχω μιλήσει για το DNA που φέρει ο Έλληνας, στο διαδίκτυο έχει παραποιηθεί η φράση μου και έχει αναπαραχθεί ποικιλοτρόπως”, εξηγεί.

Και συνεχίζει:

“Τη γενετική σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας ξεκινήσαμε να τη μελετάμε τη δεκαετία του ’60.

Σταμάτησα τις έρευνες μου για κάποια χρόνια και το 1980 ξεκίνησα εκ νέου. Η πρώτη μελέτη αφορούσε τη γενετική σύσταση των κατοίκων της Αλμωπίας και σε συνδυασμό με τις μελέτες του καθηγητή Σταματογιαννόπουλου που είχε διερευνήσει τη γενετική σύσταση των κατοίκων όλης της Ελλάδας, προέκυπτε λοιπόν πως η γενετική σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας και μάλιστα της Μακεδονίας, διαφέρει από τη γενετική σύσταση των κατοίκων της Βουλγαρίας.

Αργότερα συνεχίσαμε να εργαζόμαστε με κλασικούς γενετικούς δείκτες χρησιμοποιώντας 20 και 30 γονίδια. Συγκρίναμε τη γενετική σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας με όλους τους Μεσογειακούς λαούς.

Προέκυψε πως η γενετική σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας είναι πλησιέστερη σε εκείνη των Ιταλών, κατόπιν των Γάλλων, των Ισπανών και πολύ μακρύτερα σε εκείνη των Τούρκων παρά τα 400 χρόνια κυριαρχίας τους”.

Απορρίπτοντας την έννοια της “φυλής”

Ο καθηγητής μας εξήγησε πως οι προσμείξεις των Ελλήνων είναι λιγότερες σε σχέσεις με άλλους ευρωπαϊκούς λαούς.

“Συγκρίναμε τη γενετική σύσταση των Ελλήνων με τις τρεις κυριότερες “φυλές”. Το “φυλές” μπαίνει σε εισαγωγικά και εξηγώ το γιατί. Η γενετική δεν αποδέχεται την ύπαρξη ανθρώπινων φυλών. Οι γενετιστές δεν θέλουν τις φυλές, οι κοινωνιολόγοι τις θέλουν.

Μελετήσαμε λοιπόν 1600 δείγματα ανδρών και 800 γυναικών. Προέκυπτε πως η επιμειξία με αυτές τις ανθρώπινες “φυλές” είναι της τάξεως του 2%, κάτι που σημαίνει πως η γενετική σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας δεν έχει επηρεαστεί σημαντικά. Η λέξη “σημαντικά” είναι ιδιαιτέρως κρίσιμη. Διευκρινίζω. Η σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας έχει επηρεαστεί λιγότερο σε σχέση με τους κατοίκους άλλων κρατών. Δεν υπάρχει κράτος που να μην έχει υποστεί επιμειξίες. Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ στις ΗΠΑ, της Παβίας στην Ιταλία και της Οξφόρδης, φτάσαμε στο συμπέρασμα αυτό. Έχουμε δημοσιεύσει πάνω από 30 εργασίες πάνω σε αυτό το θέμα και αφορούν τη σύσταση των κατοίκων της Ελλάδας. Μιλάμε για όλες τις πληθυσμιακές ομάδες της Ελλάδας που έχουν τεθεί σε έρευνα.

Η γενετική σύσταση των τσιγγάνων για παράδειγμα μοιάζει περισσότερο με εκείνη των κατοίκων της Ινδίας”.

Τα ταξίδια των Αρχαίων Ελλήνων και οι γενετικές ανταλλαγές: Από τη Φώκαια στη Γαλλία και από τις Μυκήνες στη Σουηδία

“Έχουμε μελετήσει την πιθανή εξάπλωση των Αρχαίων Ελλήνων σε όλη τη Μεσόγειο, κάτι που επιβεβαιώνεται. Η γενετική σύσταση των κατοίκων της Σικελίας δείχνει ότι το DNA των Ελλήνων ανιχνεύεται κατά 37%. Στους κατοίκους της Νότιας Ιταλίας είναι 10% και στους κατοίκους της Νότιας Γαλλίας είναι 17%. Συγκρίνουμε με απογόνους που προέρχονται από την αρχαία Φώκαια και τη Σμύρνη, όχι με κατοίκους της τωρινής Ελλάδας. Είναι γνωστό πως οι άποικοι στη Νότια Γαλλία προέρχονται από την Αρχαία Φώκαια. Οι Αρχαίοι Έλληνες λοιπόν έφτασαν μέχρι την Ισπανία σίγουρα”, αναλύει ο κ. Τριανταφυλλίδης.

“Ένα πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι πως υπάρχει μια μελέτη Σουηδών επιστημόνων, μια ολιστική προσέγγιση μελέτης DNA που βρέθηκε σε λείψανα στη Σουηδία, και σε συνδυασμό με αρχαιολογικά ευρήματα φτάνουμε στο συμπέρασμα δια της συγκριτικής μεθόδου πως οι Μυκηναίοι έφτασαν τότε μέχρι τη Βόρεια Ευρώπη. Υπήρξε γενετική και πολιτιστική ανταλλαγή λοιπόν”.

Έφτασαν οι Αρχαίοι Έλληνες στην Αμερική;

Η επόμενη ερώτηση μας σχετίζεται με το από πού “κρατάμε” τελικά.

“Πολλοί ισχυρίζονται πως οι Αρχαίοι Έλληνες έφτασαν μέχρι και την Αμερική. Η γενετική σύσταση των Ινδιάνων χαρακτηρίζεται από τέσσερις γενεαλογικές γραμμές. Των Ινδιάνων της Βορείου Αμερικής όμως, χαρακτηρίζεται και από μία πέμπτη. Η πέμπτη απουσιάζει από τους κατοίκους της ανατολικής Ασίας οι οποίοι υποτίθεται πως ήταν οι πρώτοι έποικοι της Βορείου Αμερικής. Αυτή η γραμμή υπάρχει μόνο στην Ευρώπη. Ίσως λοιπόν, πριν από 12.000 χρόνια κάποιοι από την Ευρώπη να έφτασαν στην Αμερική, δε μιλάμε για Έλληνες απαραίτητα”.

Από πού κρατάει η σκούφια μας; Από την Αφρική στην Ευρώπη

“Οι γενετιστές παραδέχονται πως το ανθρώπινο είδος εμφανίστηκε στην Αφρική πριν από 200.000 χρόνια. Υπάρχει μια αντιδικία σχετικά με το αν μετακινήθηκε στην Ασία πριν από 60.000 χρόνια. Ανεξαρτήτως αυτού, έφτασε στην Ευρώπη πριν από 45.000 χρόνια. Οι γενετιστές παραδέχονται πως το ανθρώπινο είδος εμφανίστηκε στην Αφρική πριν από 200.000 χρόνια.

Υπάρχει μια αντιδικία σχετικά με το αν μετακινήθηκε στην Ασία πριν από 60.000 χρόνια. Ανεξαρτήτως αυτού, έφτασε στην Ευρώπη πριν από 45.000 χρόνια. Μπορούμε να πούμε πως οι πρώτοι άνθρωποι πρέπει να κινήθηκαν κυρίως από την Ανατολία προς την Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Στην παγετωνική περίοδο όλη η βόρεια Ευρώπη καλυπτόταν από πάγους και οι άνθρωποι μετακινήθηκαν πιο νότια. Στη συνέχεια γύρισαν πάλι βόρεια. Στον τρίτο εποικισμό, στη νεολιθική εποχή, πριν από 10.000 χρόνια αναπτύχθηκε στη Μέση Ανατολή ο νεολιθικός πολιτισμός. Επικρατεί η δημογραφική άποψη, ότι μετακινήθηκαν άνθρωποι που διέδωσαν τον πολιτισμό σε άλλες περιοχές. Από έρευνες προκύπτει ότι υπήρξαν τέσσερις διαδρομές. Μία διαδρομή από τη Λεβαντίνη μέσω Κύπρου και Κρήτης στην υπόλοιπη Ελλάδα, η δεύτερη μέσα από την Ανατολία στα Δωδεκάνησα, στις Κυκλάδες και στη Νότια Ελλάδα, η τρίτη μέσω του Βοσπόρου από τη στεριά. Από τη Μακεδονία μέσω Στρυμόνα και Αξιού πέρασαν στην Ευρώπη. Και η τέταρτη κίνηση, από τον Βόσπορο στον Δούναβη. Η κύρια διαδρομή μετακίνησης του νεολιθικού πολιτισμού έγινε από τα νησιά του Αιγαίου στη Μεσόγειο, ή τη Βόρεια Ελλάδα και κατόπιν μέχρι την κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Αυτά τεκμηριώνονται με αρχαιολογικά στοιχεία”.

Το αρχαϊκό DNA και η σχέση του με εκείνο των νέων Ελλήνων

Μπορούμε όμως να μιλάμε για συνέχεια του αρχαϊκού DNA;

“Ένα ακόμη εύρημα είναι πως όντως έχει μελετηθεί αρχαίο DNA. Τα αποτελέσματα του καθηγητή Σταματογιαννόπουλου επιβεβαιώνουν τα δικά μας ευρήματα, όπως είπαμε και παραπάνω. Μελέτησε αρχαϊκό DNA από την Κρήτη, έχει μελετηθεί DNA από τις Μυκήνες και από την Αθήνα. Η μελέτη από 40 σκελετούς που βρέθηκαν σε σπήλαιο του χωριού Άγιος Αθανάσιος στο Λασίθι και τα δικά μας ευρήματα, έδειξαν πως η γενετική σύσταση των τωρινών κατοίκων της Κρήτης που προκύπτει από τα δικά μας αποτελέσματα και των Μινωιτών, δεν έχουν καμία σχέση με τη γενετική σύσταση των Αιγυπτίων. Ο Μινωικός πολιτισμός δεν είναι δάνειο από τους Αιγυπτίους.

Η γενετική σύσταση μοιάζει περισσότερο με των κατοίκων της Μέσης Ανατολής. Υπάρχει λοιπόν μια συνέχεια στη γενετική σύσταση των Ελλήνων με τους Αρχαίους. Αυτό δε σημαίνει πως δεν έχουν υπάρξει επιμειξίες. Όποιος θέλει κράτος καθαρό και καθαρές φυλές, πρέπει να ψάξει στα εργαστήρια και στα ποντίκια που έχουμε εκεί.

Όπως είπαμε όμως, οι προσμείξεις αυτές είναι σε μικρότερο ποσοστό σε σχέση με τις αντίστοιχες άλλων ευρωπαϊκών λαών”, τονίζει ο καθηγητής.

“Οι γενετικές αναλύσεις παίζουν έναν ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στην πρόβλεψη και στην προστασία της υγείας του ανθρώπου. Η μελέτη μας υπογραμμίζει το γεγονός ότι η ανάλυση του DNA μπορεί να μας βοηθήσει για να έχουμε ένα πιο υγιές μέλλον”, καταλήγει.

Ακόμα όμως κι αν το DNA παρουσιάζει μια συνέχεια, δεν σημαίνει πως υπάρχει και συνέχεια στα πολιτισμικά στοιχεία και στην κουλτούρα των Ελλήνων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Ναντίνα Χριστοπούλου: “Πριν αποφασίσει κανείς ποια είναι η άποψη του για τους “ξένους” που ζουν εδώ, ας κοιτάξει στο δικό του σεντούκι”

Τα πολιτισμικά στοιχεία και η κουλτούρα ενός λαού είναι φυσιολογικό να δέχεται επιρροές από άλλους πολιτισμού ειδικά όταν μιλάμε για πρόσμειξη και ανταλλαγή πληθυσμών, κάτι που επιβεβαιώνει και η Ανθρωπολόγος και συνιδρύτρια του Δικτύου Μεταναστριών Μέλισσα, Ναντίνα Χριστοπούλου.

“Ιστορία σημαίνει κίνηση και κοινωνία σημαίνει πρόσμειξη. Το πορτραίτο της σύγχρονης Ελλάδας διαμορφώνεται από αλλεπάλληλες διαδρομές και διασταυρώσεις. Από τη μια, η διασπορά των Ελλήνων σε ολόκληρο τον κόσμο -μια ιστορία που ελάχιστα διδάσκεται- κι από την άλλη, άνθρωποι διαφορετικών προελεύσεων που ζουν μαζί μας. Μια ιστορία περίπλοκη και ελικοειδής, διάστικτη από μετακινήσεις και συναντήσεις”.

Γνωρίζουμε ότι ο 20ος αιώνας αποτέλεσε την αιχμή αυτών των μετακινήσεων, όπου ρεύματα προσφύγων και μεταναστών εξαπλώθηκαν έως την άκρη της Γης, μεταξύ των οποίων και ο Ελληνικός λαός, που η ιστορία έχει δείξει ότι η μετανάστευση “είναι στη φύση του”.

“Ο εικοστός αιώνας αποτελεί έναν καμβά παγκόσμιας εξάπλωσης για τους Έλληνες που τους φέρνει σε κάθε γωνιά της γης. Δεν υπάρχει ελληνικό σπίτι χωρίς μια ιστορία μετακίνησης, χωρίς μια ξεθωριασμένη φωτογραφία από τη Γερμανία, μια καρτ-ποστάλ από την Αμερική, ένα ενθύμιο από την Αφρική ή τη Μέση Ανατολή, μια συνταγή από τη Σμυρνιά ή την Κωνσταντινουπολίτισσα γιαγιά”, θα πει η κυρία Χριστοπούλου, αναφερόμενη στη μεταναστευτική φύση των Ελλήνων.

Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα αποτέλεσε πόλο έλξης για εκατομμύρια μετανάστες και λόγω του γεγονότος ότι αποτελεί το σημαντικότερο πέρασμα μεταξύ ανατολής και δύσης. Έτσι, χιλιάδες μετανάστες άρχισαν να συρρέουν στην Ελλάδα, με πολλούς από αυτούς να εγκαθίστανται, τελικά, στην χώρα, “κουβαλώντας” ο καθένας το δικό του πολιτισμό.

“Ταυτόχρονα, η Ελλάδα αποτελεί καταφύγιο για άλλους πολλούς που βρέθηκαν και ρίζωσαν εδώ. Παρά τις διαφορετικές καταβολές, τα βιώματα παραμένουν κοινά. Σε αυτά είναι που πρέπει να ρίξουμε περισσότερο φως, στις κοινές αγωνίες και τις κοινές ελπίδες. Έτσι αντιμετωπίζεται ο ρατσισμός, όχι με κατήχηση ούτε με ευχολόγια”, τονίζει.

Αδύνατο να υπάρχει “καθαρότητα” και αυτούσια εξέλιξη του αρχαίου πολιτισμού, λόγω των επιρροών που δέχεται.

Όσον αφορά, λοιπόν, την αφομοίωση αυτών των πληθυσμών στην ελληνική κοινωνία, αλλά και την υιοθέτηση και, σε τελική ανάλυση, το πάντρεμα της δικής τους κουλτούρας με την ελληνική, είναι γεγονός της σύγχρονης ελληνικής κουλτούρας και πολιτισμού. Το σίγουρο είναι ότι δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για “καθαρότητα” και αυτούσια εξέλιξη του αρχαίου πολιτισμού.

“Η υπενθύμιση αυτών των παράλληλων διαδρομών θα αποτελούσε πειστικότερο -και χρησιμότερο- αφήγημα από αυτό της “καθαρότητας” και της “συνέχειας”. Όχι μόνο με την έννοια της επούλωσης των πληγών μιας κοινωνίας που διχάζεται, αλλά και σχετικά με την ανάγκη της κοινωνικής συνοχής. Μια κοινωνία που μαστίζεται χρόνια τώρα από την κρίση, δεν πρόκειται να ορθοποδήσει με εσωστρέφεια ούτε με επικλήσεις “καθαρότητας”, επισημαίνει η ανθρωπολόγος.

Η κοινωνία, ο πολιτισμός και η κουλτούρα ενός λαού επηρεάζεται από τις προσμίξεις που έχει με άλλους λαούς, είτε πρόκειται για την υποδοχή ξένων πληθυσμών στη χώρα, είτε για μετανάστευση Ελλήνων στο εξωτερικό.

Ενώ παράλληλα, μιλώντας για την εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας και ιστορίας, όρων που συμβαδίσουν καθώς αλληλοεπηρεάζονται, αναφέρει:

“Έχει ανάγκη να ξαναδεί τον εαυτό της όρθιο, να δημιουργήσει ένα διαφορετικό αποτύπωμα, και ένα αλλιώτικο, συναρπαστικό αφήγημα που να περιλαμβάνει όλους εμάς αλλά και τους άλλους: την πλευρά των άλλων αλλά και τους δικούς μας “άλλους”. Η ιστορία που επιλέγουμε να αφηγηθούμε συνδέεται άρρηκτα με το είδος της κοινωνίας που οικοδομούμε για να ζήσουμε: μια κοινωνία που προσβλέπει στη συμμετοχή και την ένταξη, και όχι στους διαχωρισμούς και τον αποκλεισμό.

Τέλος, η κυρία Χριστοπούλου καταλήγει :

“Πριν αποφασίσει κανείς ποια είναι η άποψη του για τους “ξένους” που ζουν εδώ, ας κοιτάξει στο δικό του σεντούκι. Ο ρατσισμός και η μισαλλοδοξία δε μπορεί να μας λένε πολλά αν κοιτάξουμε προσεκτικά τα δικά μας σεντούκια.

Οι καλύτερες στιγμές της ιστορίας μας, όπως και των περισσότερων λαών, ήταν πάντα με ανοιχτά – έστω και πληγωμένα – τα φτερά στον κόσμο, παρά μέσα σε κουκούλι απομόνωσης και αποστείρωσης”.

(Φωτογραφία: sooc.gr)