Τα fake news και η ακροδεξιά

Είχε διαφανεί ήδη από την εκλογή Τραμπ, το επιβεβαιώνουν πλέον και έρευνες: Πολιτικές πεποιθήσεις και ανάγνωση ψευδών ειδήσεων, aka fake news, συνδέονται άμεσα, διαπιστώνει έρευνα της γερμανικής δεξαμενής σκέψης Stiftung Neue Verantwortung, όπως διαβάζουμε στο Έθνος.

Σύμφωνα με την έρευνα οι ψηφοφόροι που στήριξαν το ακροδεξιό, ξενοφοβικό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (Alternative fuer Deutschland) στις εθνικές γερμανικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, είναι πιο επιρρεπείς στην παραπληροφόρηση. Για παράδειγμα, το 75% των ψηφοφόρων του AfD, που απάντησαν στην έρευνα (σε δείγμα συνολικά 1.000 ατόμων), θεωρούσαν αληθινή την ψεύτικη είδηση ότι πάνω από τους μισούς πρόσφυγες που έγιναν δεκτοί στη Γερμανία δεν έχουν τελειώσει το σχολείο. Και ένα στοιχείο που καθιστά επιρρεπείς τους ψηφοφόρους του AfD (και λογικά τους ψηφοφόρους αντίστοιχων λαϊκιστικών και ακροδεξιών εξαμβλωμάτων) είναι ότι δηλώνουν πως δεν εμπιστεύονται τα παραδοσιακά (ή συστημικά ΜΜΕ), αλλά ενημερώνονται για πολιτικά θέματα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Δεν είναι όμως αμερικανάκια ή “απόγονοι των SS” Γερμανοί. Μία αντίστοιχη έρευνα στην Ελλάδα, ενδεχομένως δε θα έβγαζε και πολύ διαφορετικά συμπεράσματα. Και πράγματι ο πόλεμος εναντίον της ακροδεξιάς, της πιο αισχρής έκφρασης του λαϊκισμού, εναντίον του ρατσισμού και του σκοταδισμού, δίνεται στους “τοίχους” του facebook και στα hashtags του twitter.

Όλα φυσικά τα κόμματα, δεξιά και αριστερά, έχουν πλέον ρίξει ιδιαίτερο βάρος στη μάχη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι αντιπαλοι του ΣΥΡΙΖΑ τον κατηγορούν ότι με μεθόδους fake news και μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης απέκτησε δυναμική τα χρόνια της αντιπολίτευσης. Ο ΣΥΡΙΖΑ που καταλαβαίνει μάλλον καλύτερα το παιχνίδι, κατηγορεί τη σημερινή αντιπολίτευση ότι έχει “τα μεγάλα ΜΜΕ” μαζί της. Αυτά είπαμε οτι δεν εμπιστεύεται ο κόσμος.

Σε μεγάλο βαθμό φυσικά δεν έχει άδικο, όχι απόλυτα. Και φταίμε και εμείς, οι άνθρωποι των media, σε αυτό. Αν χάσαμε σε μεγάλο βαθμό την αξιοπιστία μας, οφείλουμε να κατανοήσουμε τις αιτίες.

Όμως στη Δημοκρατία (έστω και σε μία ατελή Δημοκρατία) ο πολίτης έχει δικαιώματα, αλλά έχει και ευθύνες. Δεν μπορεί παρά να τεθεί το ερώτημα εν προκειμένω: Η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα; Τα fake news και το πρόσφορο έδαφος διασποράς τους που προσφέρουν τα social media ενισχύουν την ακροδεξιά ή απλώς είναι η σπίθα που ανάβει ένα εκρηκτικό μείγμα προκαταλήψεων, έλλειψης κριτικής σκέψης, απόγνωσης και αντίδρασης στο “σύστημα” χωρίς όμως αναζήτηση ουσιαστικής εναλλακτικής;

Επίσης, είναι το μέσο το μήνυμα (που θα ‘λεγε και ο Μάρσαλ Μακ Λούαν), δηλαδή διαμορφώνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το πολιτικό περιεχόμενο των ανθρώπων ή απλώς είναι το μέσο, ένα πρόσφορο μέσο, για τη διάδοση απόψεων που ήδη υπάρχουν αλλά που μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν (δικαίως) περιθωριοποιηθεί; Ο Χίτλερ δε χρειάστηκε facebook για να ανέβει στην εξουσία…

Τα ερωτήματα αυτά πρέπει να μας απασχολήσουν, όσο η καθημερινότητα μας μοιάζει όλο και περισσότερο με δυστοπικό επεισόδιο του Black Mirror. Αλλά πρώτα από όλα να μας απασχολήσει μέσα μας, ο τρόπος που αντιδράμε όταν στο newsfeed μας εμφανιστεί μία “είδηση” που βολικά κολακεύει τις προκαταλήψεις μας, αναδεύει τους φόβους μας, προσφέρει ένα βολικό αν και συχνά άσχετο στόχο στην (κάποιες φορές δίκαιη) οργή μας.

Άλλωστε είναι απορίας άξιον πως άνθρωποι που δηλώνουν ότι δεν εμπιστεύονται τα “συστημικά ΜΜΕ” και τους διεφθαρμένους πολιτικούς, εμπιστεύονται τυφλά έναν άγνωστο στο facebook, που μπορεί κάλλιστα να είναι μέρος ενός συστήματος, που αναπαράγεται με χιλιάδες τρόπους όταν φοβηθεί.

Αυτή ειναι η μάχη που πρέπει να δώσουμε, διότι δυστυχώς το αυγό του φιδιού δε σπάει τόσο εύκολα όσο τα “γλυκάκια” στο Candy Crash.

AP Photo/Widman