Ποιος Θανάσης; Από κρατά η σκούφια της έκφρασης

Οι παλιότεροι χρησιμοποιούσαν στον προφορικό τους λόγο την έκφραση “ποιός Θανάσης;”, με ερωτηματικό ή και με θαυμαστικό, όταν κάποιος ήθελε να εκφράσει παραστατικά την απορία του, αλλά και την άγνοιά του σε μια συγκεκριμένη ερώτηση που του έκαναν. “Ποιος Θανάσης” έλεγαν, εννοώντας “δεν ξέρω” ή “τι μου λες τώρα”, ή “εγώ δεν έχω καμία σχέση”.

Το πώς έφτασε να σημαίνει κάτι τέτοιο η έκφραση, το διάβασα στο βιβλίο “Πιπέρι στο στόμα”, για τις λέξεις ταμπού στη γλώσσα μας. Λοιπόν, στη συνθηματική γλώσσα των χασικλήδων, “θανάσης” λεγόταν ο ναργιλές, με τον οποίο φούμερναν το χασίσι στους τεκέδες. Όταν λοιπόν έκαναν ντου οι μπάτσοι στον τεκέ και φώναζαν στους μαστούρηδες “πού είναι ο θανάσης, ρε;” εννοώντας “πού κρύψατε τον ναργιλέ;”, οι χασισοπότες απαντούσαν με φυσικό, αθώο ύφος “ποιος θανάσης;”, εννοώντας, “τι μας λέτε τώρα;”, “δεν ξέρουμε τίποτα”…

Προφανώς η έκφραση άρεσε τόσο πολύ στον κόσμο, που βγήκε από τους τεκέδες και έγινε κοινό κτήμα των λαϊκών τάξεων, τόσο πολύ μέχρι να την τσιμπήσει ο Βέγγος το 1969 και να τιτλοφορήσει με αυτήν την ταινία του, μια συμπαραγωγή της εταιρείας του “Θ.Β. Ταινίες γέλιου”, και της “Φίνος Φιλμς”, όπου συμπρωταγωνίστησε με την Άννα Φόνσου.

Να πούμε πως η έκφραση “Ποιος Θανάσης:” χρησιμοποιήθηκε και ως τίτλος σε ένα τραγούδι του Λάκη Παπαδόπουλου, η “Λάκη με τα ψηλά ρεβέρ”.  Στο τραγούδι, λέει πως αυτός λέγεται Λάκης, αλλά η κοπελιά του, μετά τα πρώτα φιλάκια, τον φωνάζει Θανάση. Ποιος Θανάσης λοιπόν, ποιος απ’ όλους;

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.