Εκατό χρόνια Ρωσική Επανάσταση: Μπορεί μια νέα επανάσταση να φέρει το τέλος του καπιταλισμού;

Στην ίδια τη Ρωσία, η εκατονταετηρίδα της επανάστασης έρχεται σε μια περίεργη στιγμή. Δεν έχει διευκρινιστεί επισήμως, πόσο ακόμη και πως θα γιορτάζεται στη Ρωσία του Πούτιν, ο οποίος συμπλέει με την κυρίαρχη αφήγηση στη Δύση σήμερα που θέλει τους ηγέτες της Ρώσικης Επανάστασης, όπως τον Στάλιν να εξομοιώνονται με τον Χίτλερ, ως μαζικοί δολοφόνοι που εποπτεύανε ολοκληρωτικά καθεστώτα. Από την άλλη πλευρά, μέρος της επίσημης αριστεράς, έχει παραδεχτεί ότι η επανάσταση μετατράπηκε σε ένα αυταρχικό καθεστώς. Το σίγουρο είναι ότι οι νικητές γράφουν τα βιβλία της ιστορίας.

Η αλήθεια είναι ότι λειτουργεί μια επιλεκτική αμνησία. Τα θύματα του Στάλιν θυμούνται καλά, όχι όμως και της αμερικανικής αυτοκρατορίας. Σπάνια, για παράδειγμα, αναφέρονται στην ίδια, κυρίαρχη, αφήγηση τα εκατομμύρια των ανθρώπων που σκοτώθηκαν στους πολέμους της Κορέας, του Βιετνάμ και του Ιράκ. Όπως δήλωσε ο Αμερικανός στρατηγός Curtis LeMay για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: «Υποθέτω ότι, εάν είχα χάσει τον πόλεμο, θα ήμουν δολοφόνος και εγκληματίας πολέμου».

Όπως και να έχει είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε την κληρονομιά του σταλινισμού από την αρχή της επανάστασης. 

Το 1917 σήμανε την απελευθέρωση για εκατομμύρια Ρώσους δούλους. Ενώ η Βρετανία και η Γαλλία είχαν υποδεχθεί την αστική, βιομηχανική επανάσταση από τον 17ο και τον 18ο αιώνα και μετά, η Ρωσία παρέμενε ένας κοιμισμένος γίγαντας της αγροτικής φεουδαρχίας.

Από την αρχή, η νίκη των Μπολσεβίκων αντιμετώπισε την αντεπανάσταση, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, αφού αμέσως σχεδόν ξέσπασε ένας εμφύλιος πόλεμος με το παλαιό καθεστώς που υποστηρίχτηκε από μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις, όπως η Βρετανία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ. Έτσι μια κρίσιμη ερώτηση που προκύπτει είναι πώς μια επανάσταση μπορεί να διαχειριστεί αυτούς τους κινδύνους και να αντιμετωπίσει τους εχθρούς της, χωρίς να γίνει αυταρχική και να προδώσει εν μέρει τα ιδανικά της. Τα προοδευτικά κινήματα που επιχείρησαν δημοκρατικές επαναστάσεις – για παράδειγμα, ο Αλιέντε στη Χιλή ή πιο πρόσφατα η αιγυπτιακή εξέγερση του 2011 – έχουν κατασταλεί άγρια ​​από αντεπαναστατικές δυνάμεις.

«Τα διλήμματα του Λένιν» και «Η ιστορία του λαού της ρωσικής επανάστασης»

Η βιβλιογραφία για τη ρωσική επανάσταση είναι πλούσια και άκρως ενδιαφέρουσα. Για τα 100 χρόνια εκδόθηκαν βιβλία από φωτισμένα μυαλά της αριστεράς, όπως «Τα διλήμματα του Λένιν» του Ταρίκ Αλί, «Η ιστορία του λαού της ρωσικής επανάστασης» του Νιλ Φόλκνερ, «Οκτώβρης: Η ιστορία της ρωσικής επανάστασης»του China Miéville, και το «Λένιν 2017» του Σλάβοι Ζίζεκ.

Τα «διλήμματα του Λένιν» ασχολούνται με τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την επανάσταση και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να επιτύχει ενάντια σε όλες τις πιθανότητες. Το βιβλίο του Φόλκνερ είναι μια «γεμάτη» ιστορία της επανάστασης και ασχολείται με πολλές από τις προκαταλήψεις που προκάλεσε αλλά και γύρω από την πρώιμη περίοδό της. Οι δυο συγγραφείς με τα εν λόγω βιβλία τους «συνομιλούν» στον  Independent.

Ο Φόλκνερ τονίζει ότι είναι απαραίτητο να «διορθωθεί, να αλλάξει η αντίληψη που “βλέπει” κατάρρευση του κομμουνισμού». Όπως γράφει: «Η Οκτωβριανή Επανάσταση ως προσπάθεια μετασχηματισμού του κόσμου και δημιουργίας σοσιαλισμού ή κομμουνισμού, με την πρωταρχική πραγματική σημασία των όρων, νικήθηκε τη δεκαετία του 1920, αφού μετά μετατράπηκε σε μια πολιτική τάξη που προέδρευε μιας κρατικής καπιταλιστικής οικονομίας». Αυτή η διαστρέβλωση του κομμουνισμού κατέρρευσε και όχι ο κομμουνισμός. 

Ο Ταρίκ Αλί απαντά: «Ήταν μια απαραίτητη κοινωνική επανάσταση που ανέτρεψε το Τσαρικό καθεστώς τον Φεβρουάριο και τον καπιταλισμό τον Οκτώβριο» ενώ προσθέτει «η δημιουργία του Κόκκινου Στρατού, ο οποίος επέζησε των εκκαθαρίσεων του Στάλιν οδήγησε στην ήττα του Τρίτου Ράιχ». Αυτό δεν πρέπει ποτέ να ξεχαστεί. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος άφησε 60 εκατομμύρια νεκρούς και «γέννησε» την ανάγκη να δημιουργηθεί μια ειρηνική και δίκαιη Ευρώπη, στην οποία τέτοιες φρίκες δεν θα επαναληφθούν ποτέ.

Η άνοδος του κομμουνισμού εμφανίστηκε ασταμάτητη και ακαταμάχητη. Αναμφισβήτητα, η απειλή του κομμουνισμού ήταν ο κρίσιμος παράγοντας που ανάγκασε τον καπιταλισμό να κάνει παραχωρήσεις στις ανάγκες των απλών ανθρώπων, των λαών. Όπως έγραψε ο Αφρο-Αμερικανός συγγραφέας και κοινωνικός μεταρρυθμιστής Φρέντερικ Ντάγκλας το 1857: «Η δύναμη δεν παραχωρεί τίποτα χωρίς απαίτηση. Ποτέ δεν το έκανε και ποτέ δεν θα το κάνει». Αντιμέτωπος με ένα εναλλακτικό μοντέλο για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να οργανωθεί μια κοινωνία, ο καπιταλισμός αναγκάστηκε να κάνει παραχωρήσεις για να καθησυχάσει τους πολίτες του.

Ο Ταρίκ Αλί επισημαίνει ότι τον 20ο αιώνα, οι προοδευτικοί του Δυτικού κόσμου είχαν το παράδειγμα της Σοβιετικής Ένωσης και οι άθλιοι της γης απέκτησαν τη δική τους ιδεολογία, αντίθετη από αυτήν που είχαν οι δυτικές άρχουσες τάξεις. Για πολλούς ηγέτες στον κόσμο, όπως ο Νεχρού στην Ινδία, ο Νάσερ στην Αίγυπτο, ο Χο Τσι Μινχ στο Βιετνάμ, ο Λουμούμπα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, ο Κάστρο και ο Τσε Γκεβάρα στην Κούβα, αλλά και για πολλά εκατομμύρια υποστηρικτών τους, η Σοβιετική Ένωση θεωρήθηκε ως πρότυπο για την ανατροπή του ιμπεριαλισμού.

Η αποαποικιοποίηση εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά καθώς οι πρώην αποικίες απελευθερώθηκαν από το ζυγό της αυτοκρατορίας, εμπνεόμενες από τη Σοβιετική Ένωση. Ταυτόχρονα, ο ψυχρός πόλεμος μεταμόρφωσε την Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική σε ένα πεδίο στρατηγικής και ανταγωνιστικών συμφερόντων μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης.

Η δυτική κυριαρχία μετά από μισή χιλιετία ήταν σε υποχώρηση και οι ηγέτες του δυτικού καπιταλισμού υπό καθεστώς άγχους και αγωνίας. Το πιο ανησυχητικό ήταν ότι η κόκκινη παλίρροια έφτασε στις πύλες της Ακρόπολης. Στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, κομμουνιστικά κόμματα στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Ελλάδα βρίσκονταν στα πρόθυρα της εκλογικής επιτυχίας. έτσι η εκκολαπτόμενη CIA ρίχτηκε στη μάχη για να εμποδίσει το κύμα του κομμουνισμού στη Δυτική Ευρώπη. Στην Ελλάδα, ένας εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε με τις Δυτικές δυνάμεις να υποστηρίζονουν τις αντι-κομμουνιστικές δυνάμεις.

Μέχρι τη δεκαετία του 1960, η κοινωνική αναταραχή ήταν ευρέως διαδεδομένη. Η κοινωνική αναστάτωση στη Γαλλία συνοδευόταν από παράλυση του κράτους με την πραγματική πιθανότητα επανάστασης. Στις ΗΠΑ, τα κοινωνικά και τα αντιπολεμικά κινήματα αποδείχτηκαν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ αποσταθεροποίησης. Μόνο το 1968 σημειώθηκαν ταραχές σε 125 πόλεις σε ολόκληρη την Αμερική. Η δημοφιλής κομμουνιστική κουλτούρα παλλόταν με την αίσθηση απεριόριστων δυνατοτήτων. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο κόσμος φαινόταν να βρίσκεται στα πρόθυρα μιας σεισμικής αλλαγής, μιας αλλαγής παραδείγματος.

Όλοι γνωρίζουμε τι συνέβη στη συνέχεια. Ο σοβιετικός κομμουνισμός κατέρρευσε με τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Ο κινεζικός κομμουνισμός μεταμορφώθηκε σε στρεβλό καπιταλισμό. Οι Θάτσερ και Ρέιγκαν εισήγαγαν τη Δύση στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού και απελευθέρωσαν έναν καπιταλισμό με τέρμα τα γκάζια πλέον.

Ενώ η πρόβλεψη του Μαρξ ότι το φάντασμα του κομμουνισμού θα σάρωνε τον κόσμο φάνηκε να γίνεται πραγματικότητα, ο καπιταλισμός κατάφερε να ξεπεράσει κ να νικήσει τον πιο τρομερό αντίπαλό του.

Η νίκη του καπιταλισμού είναι παντοτινή;

Σύμφωνα με την άποψη του Ταρίκ Αλί, «η ρωσική επανάσταση αποδείχτηκε πολύ καλή για τη γέννηση της δυτικής σοσιαλδημοκρατίας. Ο καπιταλισμός αναγκάστηκε να κάνει πραγματικές παραχωρήσεις. Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησε στον χειρότερο τύπο καπιταλιστικού κυνηγιού, την παγκοσμιοποίηση που επαινέθηκε απεριόριστα και χωρίς κριτική από τον «The Economist» και τους «Financial Times». Αλλά όσο δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό, θα επιβιώσει. Η συζήτηση για μια αυθόρμητη έκρηξη και κατάρρευση είναι υπερβολική».

Ο Νιλ Φόλκνερ γράφει: «Το σύστημα είναι εξαιρετικά ισχυρό και είναι πολυεπίπεδο.

Η αποαποικιοποίηση αποτέλεσμα των αγώνων των προοδευτικών ανθρώπων, μετάλλαξε τα κοινωνικά οράματα σε κατασταλτικά καθεστώτα. Ενώ κάποτε οι δυτικές δυνάμεις χρειάζονταν να αποικίσουν χώρες, πλέον εξασφαλίζουν την ηγεμονία τους μέσω της εξωτερικής πολιτικής που θέλει κράτη-πελάτες. Αλλά ακόμα και αυτό το μοντέλο έχει εξελιχθεί. Το «ελεύθερο» εμπόριο διευκολύνει τώρα μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Ο Αμερικανός οικονομολόγος Φράνσις Φουκουγιάμα ερμήνευσε αυτό το μοντέλο ελεύθερης οικονομίας της αγοράς σε συνδυασμό με τη φιλελεύθερη δημοκρατία ως το τέλος της ιστορίας.

Ο καπιταλισμός έγινε η παντοτινή ιδεολογία. Όταν το τείχος του Βερολίνου έπεφτε, ο καπιταλισμός έδειχνε προορισμένος να διαρκέσει για πάντα. Η δεκαετία του ’90 έμοιαζε σαν μια ειδυλλιακή περίοδος της σύγχρονης ιστορίας.

Όμως, όπως αποδείχθηκε, η εποχή των παραχωρήσεων, της σοσιαλδημοκρατίας, της ευημερίας ήταν μόνο μια στιγμή. Ο κόσμος είχε αλλάξει με την κατάρρευση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού και η μετακίνηση από τη σοσιαλδημοκρατία προς τον νεοφιλελευθερισμό έμοιαζε μη αναστρέψιμη. Η Μάργκαρετ Θάτσερ έδειξε πρώτη το πραγματικό πρόσωπο του νεοφιλελευθερισμού.  Οριστικό τέλος του κοινωνικού κράτους και της κοινωνικής πρόνοιας, κυριαρχία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και αύξηση της ανταγωνιστικότητας, απορρύθμιση των αγορών, διάλυση των εργατικών συνδικάτων και μια έννοια της ελευθερίας που περιορίζεται στις οικονομικές συναλλαγές.

Τα γεγονότα έχουν όμως τη συνήθεια να μας εκπλήσσουν. Η πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας ξεκίνησε με την 11η Σεπτεμβρίου, ακολουθούμενη από τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας και τον πόλεμο στο Ιράκ. Όπως έγραψε κάποτε ο μαρξιστής ιστορικός Eric Hobsbawm, ο παλιός αιώνας δεν τελείωσε καλά. Και αυτό ήταν πριν από τη μεγαλύτερη κρίση από τη Μεγάλη Ύφεση.

Ο Μίλτον Φρίντμαν – ο πατέρας του νεοφιλελευθερισμού – είχε πιστέψει στην καθαρότητα της ελεύθερης αγοράς. Τα πράγματα όμως πήγαν στραβά. Η χρηματοπιστωτική κρίση κατέδειξε ότι αυτό είναι μια πλάνη. Ανεξαρτήτως, ο χρηματοπιστωτικός τομέας κατέστρεψε σχεδόν ολόκληρο το οικοδόμημα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Η συνακόλουθη διάσωση του χρηματοπιστωτικού τομέα ήταν «ο σοσιαλισμός για τους πλούσιους», όπως το έθεσε ο Γκορ Βίνταλ.

Πόσο απροσδόκητα σύντομα η θριαμβευτική πορεία, ο γύρος της νίκης έφτασε στο τέλος. Με αυτή την έννοια, ο Φουκογιάμα δεν θα μπορούσε να ήταν πιο λάθος για το «τέλος της ιστορίας». Η εποχή των ανταγωνιστικών ιδεολογιών απέχει πολύ από το τέλος. Ο γάμος της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς και της φιλελεύθερης δημοκρατίας αποδείχτηκε ανίκανος να δημιουργήσει μια κοινωνία που ωφελούσε την πλειοψηφία.

Ενώ ο Μαρξ δεν θα αναγνώριζε το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο, θα ήταν εξοικειωμένος με την κατεύθυνση στην οποία βρισκόμαστε, δηλαδή τη φυσική τάση του καπιταλισμού για μια όλο και μεγαλύτερη συγκέντρωση του κεφαλαίου. Η οικονομική κρίση αποκάλυψε την φαινομενική πτώχευση του νεοφιλελευθερισμού. Αλλά είναι τα γεγονότα των τελευταίων ετών – η Αραβική Άνοιξη που σπρώχνει τη Μέση Ανατολή, η αντι-καθεστωτική λαϊκή αντίδραση τόσο στα δεξιά όσο και στα αριστερά – απλώς οι κανονικές αποκλίσεις ή μήπως οι διαταραχές αυτές είναι πιο ακραίες από το κανονικό;

Αν κάποιος είχε τολμήσει να σκεφτεί την κατάρρευση του καπιταλισμού στο τέλος του 20ου, θα τον περιγελούσαν. Τώρα η ιδέα δεν είναι πραγματικά τόσο αδιανόητη. Είναι πολύ νωρίς για να πούμε εάν αυτοί είναι οι πρώτοι τριγμοί ενός επικείμενου κοινωνικού σεισμού ή οι προάγγελοι της ερχόμενης κατάρρευσης του καπιταλισμού.

Ένα μεγάλο μέρος του απροσδόκητου κύματος παγκόσμιων διαμαρτυριών διευκολύνεται σήμερα από τη δύναμη των δικτύων και των κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης. Αυτό προσφέρει νέες δυνατότητες για το κίνημα διαμαρτυρίας. Ωστόσο, όπως μου θυμίζει ο Νιλ Φόλκνερ, «Κάνοντας κλικ στον ακτιβισμό κάνετε τους τραπεζίτες να γελούν σε όλη τη διαδρομή προς την τράπεζα», προσθέτοντας «ο ταξικός αγώνας δεν είναι εικονικός … είναι πραγματικός στο χώρο εργασίας, στις πανεπιστημιουπόλεις, στα κτήματα, στους δρόμους».

Το νέο βιώσιμο εναλλακτικό πρόγραμμα για πολιτικές και οικονομικές αλλαγές με λαϊκή υποστήριξη δεν έχει διατυπωθεί ακόμα. Όπως λέει ο Ταρίκ Αλί: «Κάθε αντιπολίτευση – οι Βολιβαριανοί στη Νότια Αμερική, το κίνημα του Κόρμπιν στη Βρετανία, ο Σάντερς στις ΗΠΑ, ο Μελανσόν στη Γαλλία, οι Ποδέμος στην Ισπανία – δεν αμφισβητούν τον καπιταλισμό εξ ορισμού. Μόνο τη νεοφιλελεύθερη παραλλαγή του». 

Ο Φόλκνερ επίσης γράφει: «Ο παγκόσμιος καπιταλισμός βρίσκεται σε βαθιά κρίση, παρατεταμένη κρίση, μια κρίση στην οποία οι κυβερνώντες τάξεις του κόσμου δεν έχουν λύση και υπάρχουν αυτά τα τεράστια εξελισσόμενα παγκόσμια προβλήματα, τα οποία θα μας κατακλύσουν αν δεν οικοδομήσουμε ριζοσπαστικές κινήσεις για αλλαγή. Δεν μου προκαλεί έκπληξη ότι οι άνθρωποι αναζητούν τη λέξη «σοσιαλισμός» στο διαδίκτυο: οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι χρειαζόμαστε μια εναλλακτική λύση. Οι άνθρωποι αναζητούν μια εναλλακτική λύση».

Ωστόσο, χωρίς συναίνεση σχετικά με τον τρόπο αλλαγής το κενό καταλαμβάνεται από την αναζωπύρωση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού, την αυξανόμενη δημοτικότητα της άκρας δεξιάς ενώ η πολιτισμική ταυτότητα φαίνεται ότι ότι έχει ενδεχομένως αντικαταστήσει την ταξική ταυτότητα όπως αποδεικνύεται από τα φαινόμενα Brexit και Τραμπ. Αυτό έχει επιδεινωθεί από την αποδυνάμωση δομών όπως τα συνδικάτα, τα πολιτικά κόμματα. 

Το όχημα για την επανάσταση θα είναι η εργατική τάξη;

Ο Ταρίκ Αλί απαντά: «Η αποβιομηχανοποίηση των ΗΠΑ, της Βρετανίας και άλλων χωρών έχει καταστρέψει την παραδοσιακή εργατική τάξη. Αναδύονται νέα κινήματα και νέες πολιτικές οργανώσεις, στις οποίες τα όρια στην τάξη είναι πιο ρευστά. Τα επίπεδα ανισότητας στον σύγχρονο καπιταλισμό βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους, γεγονός που δημιουργεί δυνατότητες για νέα μοντέλα αντίθεσης σε αυτό το σύστημα».

Ο Φόλκνερ λέει ότι η ρωσική επανάσταση αντιπροσώπευε «έναν σχετικά μικρό αριθμό ανθρώπων, λίγα εκατομμύρια άνθρωποι οδήγησαν την επαναστατική διαδικασία». «Τι θα συνέβαινε αν εκατοντάδες εκατομμύρια από εμάς θα έπρεπε να πάρουμε τον έλεγχο της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομίας που είναι τόσο πλούσια και γεμάτη δυνατότητες για να ικανοποιήσει τις ανάγκες των πολλών και να την διευθύνουμε από τα κάτω, δημοκρατικά και σύμφωνα με τις ανθρώπινες ανάγκες;» ρωτάει. «Αυτό είναι το μεγάλο μάθημα του 1917: η δυνατότητα, η δύναμη και η δυναμική που έχουμε ως απλοί άνθρωποι». 

Η κατάρρευση της Ρώσικης Επανάστασης υπονόμευσε το μαρξιστικό δόγμα ότι ο κομμουνισμός είναι ένα ιστορικό αναπόφευκτο. Οι καπιταλιστές πιστεύουν ότι η νίκη του καπιταλισμού είναι επίσης ένα ιστορικό αναπόφευκτο.

Αλλά αν υπάρχει κάτι που μας διδάσκει η ιστορία, είναι αυτό: το αναπόφευκτο είναι η μεταμόρφωση, η αλλαγή. Το ερώτημα δεν είναι αν ο καπιταλισμός τελικά θα δώσει τη θέση του σε ένα νέο σύστημα, αλλά τι θα το αντικαταστήσει. Σύμφωνα με πολλούς στα αριστερά, βρισκόμαστε σε αυτό που ο ποιητής Robert Browning χαρακτήρισε «το επικίνδυνο άκρο των πραγμάτων». Ο ιστορικός Norman Davies είπε κάποτε ότι «η ιστορική αλλαγή είναι σαν μια χιονοστιβάδα. Το σημείο εκκίνησης είναι μια χιονισμένη βουνοπλαγιά που φαίνεται γερή. Όλες οι αλλαγές πραγματοποιούνται κάτω από την επιφάνεια και είναι αόρατες. Αλλά κάτι έρχεται. Αυτό που είναι αδύνατο είναι να πούμε πότε».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ ΣΤΟ TVXS

Η Κούβα έχει ήδη αλλάξει

Ο υπόγειος ωκεανός του Εγκέλαδου μπορεί να κρύβει ζωή