Οι ανήλικοι μαχητές του bullying: Σύμμαχός σου στον σιωπηρό εφιάλτη

Τo WE του NEWS 247 μπήκε στα γραφεία της πρώτης διαδικτυακής πλατφόρμας καταπολέμησης του σχολικού εκφοβισμού στην Ελλάδα "Livewithoutbullying.com" και σάς μεταφέρει όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την καινοτόμα πρωτοβουλία που χρησιμοποιεί τη συμβουλευτική συνομήλικων, εκπαιδεύει δηλαδή μαθητές πώς να συμβουλεύουν και να στηρίζουν συνομήλικούς τους που έχουν πέσει θύματα bullying (Pics+Vid)

Ευάλωτοι ή και αδύναμοι. Σε ηλικίες συνήθως Β’ θμιας Εκπαίδευσης. Η απειλή τρυπώνει ακούσια ή στοχευμένα. Σε σχολικές αίθουσες και προαύλια, με στόχο την επικράτηση του ισχυρότερου. Το μπρα ντε φερ δεν έχει ξεκάθαρους νικητές, αλλά έχει σίγουρα ηττημένους. Φόβος, περιθωριοποίηση και σιωπή, οι αντανακλαστικές αντιδράσεις. Και στο τέλος, ξυπνά το «τέρας» της σύγχρονης μάστιγας που ακούει στο όνομα Bullying, με ασαφή πληθυσμιακή/ηλικιακή οριοθέτηση και χωρίς ξεκάθαρους τρόπους καταπολέμησης. Το μόνο ισχυρό όπλο κατά της νέας μορφής ψυχολογικής, σωματικής, λεκτικής και πλέον διαδικτυακής βίας; Η πρόληψη.

Οι ελάχιστες στατιστικές έρευνες είναι πλέον καταδεικτικές. Και τα περιθώρια για περαιτέρω αδράνεια, ασφυκτικά. Σύμφωνα με σχετική έρευνα του υπουργείου Παιδείας (Οκτώβριος, 2015), που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 3.682 μαθητών της πρωτοβάθμιας και 31.602 της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το 65% των μαθητών έχει παρακολουθήσει bullying συμμαθητών του, ενώ το 29% έχει ασκήσει βία σε συμμαθητές του από σπάνια έως πολύ συχνά. Όσον αφορά στο Cyberbullying σε παλιότερη έρευνα του EUNETADB (2013) που διεξήγαγε και συντόνισε η Ελληνική Μονάδα Εφηβικής Ηλικίας (ΜΕΥ) του Νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού», πρωταθλήτρια της Ευρώπης αναδείχτηκε η Ρουμανία με ποσοστό 37,3% του εφηβικού πληθυσμού να έχει πέσει θύμα του e-εκφοβισμού, ενώ η Ελλάδα κατέκτησε το «αργυρό μετάλλιο» με ποσοστό 26,8%. Σε άλλη πανευρωπαϊκή μελέτη που εκπόνησε το Χαμόγελο του Παιδιού, η Ελλάδα κατέχει την 4η θέση ανάμεσα σε 41 κράτη, όπου ένα στα τρία Ελληνόπουλα έχει πέσει θύμα bullying. Ο κοινός παρονομαστής: Ο εκφοβισμός σε κάθε μορφή του αποτελεί πολυδιάστατη επιθετική, εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βίαια συμπεριφορά και εκδηλώνεται, κυρίως όταν υπάρχει ανομοιογένεια στη σχέση ανάμεσα στο θύτη και στο θύμα. Σε περιπτώσεις δηλαδή που η σχέση εξουσίας είναι ασύμμετρη και το θύμα αδυνατεί να υπερασπιστεί αποτελεσματικά τον εαυτό του.

Κόντρα λοιπόν στη «λογική του νταή» στα θρανία, του«κουτσαβακισμού» και ενάντια στα «καψόνια» κατά των αδυνάμων με συνέπεια έως και τις απόπειρες αυτοκτονίας, ο Ηλίας Σιρμπόπουλος και η Κωνσταντίνα Μποκόρου (μαθητές της Α’ Λυκείου) αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Να σταματήσουν την «επιδημία» με στόχο την πρόκληση σωματικού ή και ψυχικού πόνου και τελικά να γίνουν οι ίδιοι εθελοντές σύμβουλοι – εκπαιδευτές κατά του Bullying, προσφέροντας μία διαδικτυακή χείρα βοηθείας σε συνομιλήκους – θύματα κάθε μορφής βίας. Πού και πώς; Μέσω του καινοτόμου προγράμματος «Ζήσε Χωρίς Εκφοβισμό» που για πρώτη φορά εφαρμόζεται στην Ελλάδα από το Κέντρο Μέριμνας Οικογένειας και Παιδιού (ΚΜΟΠ) , σε συνεργασία με τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας του Νοσοκομείου Παίδων Π.&Α. Κυριακού και το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα «ENABLE».

Πρακτικά, πρόκειται για ειδικά διαμορφωμένη ηλεκτρονική πλατφόρμα – www.livewithoutbullying.com – μέσω της οποίας παιδιά και έφηβοι ηλικίας 10-18 ετών που αντιμετωπίζουν προβλήματα εκφοβισμού, λαμβάνουν συμβουλευτική online στήριξη, ανώνυμα και δωρεάν από εκπαιδευμένους συμβούλους ή και συνομηλίκους τους. Η διαδικασία, απλή και γρήγορη. Οι χρήστες μπορούν να κάνουν δωρεάν εγγραφή στο σάιτ www.livewithoutbullying.com , με ένα όνομα (username) και κωδικό πρόσβασης (password), διασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο την ανωνυμία τους. Και εκεί μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά για όσα ανησυχούν ή αντιμετωπίζουν. Παράλληλα, γονείς και εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να ενημερωθούν για το απειλητικό φαινόμενο από την πλούσια online βιβλιοθήκη, να ανταλλάξουν απόψεις και να λάβουν συμβουλές από επαγγελματίες ψυχολόγους, μέσω ενός ειδικά διαμορφωμένου forum.

«Η ιδέα ξεκίνησε το 2013, ακολουθώντας πιστά τα πρότυπα βρετανικής πλατφόρμας με την ονομασία ‘Beat Bullying’ που γνώρισε τεράστια επιτυχία επί σειρά ετών. Έτσι και στην Αθήνα, μία πολυκλαδική ομάδα από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και τεχνικούς δούλευε αδιάκοπα, προκειμένου ενάμιση χρόνο μετά, να βρισκόμαστε στον αέρα», διευκρινίζει στο WE του NEWS 247 η Δρ Αντωνία Τορρένς, Πρόεδρος του ΚΜΟΠ, εκπαιδευτική ψυχολόγος και υπεύθυνη του προγράμματος «Ζήσε Χωρίς Εκφοβισμό».

Πώς όμως μαθητές Λυκείου αποφασίζουν να μπουν στο ρόλο του συμβούλου και τι εκπαίδευση απαιτείται; «Υπήρξα και εγώ θύμα bullying, αλλά σε ανεπαίσθητο βαθμό. Το αντιμετώπιζα πάντα με χιούμορ για να μην δώσω έκταση», θα παραδεχτεί στο WE του NEWS 247, η νεαρή Κωνσταντίνα. «Είχα κάνει και άλλα σεμινάρια στο τέλος του Γυμνασίου, οπότε θέλησα να πάω ένα ακόμη βήμα παραπέρα την προσπάθειά μου», θα εξηγήσει και περιγράφει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά περιστατικά που παραμένει χαραγμένο στη μνήμη της μέχρι και σήμερα. « Μία μαθήτρια Γυμνασίου δέχονταν απειλές από συμμαθητή της. Της έλεγε: ‘Θα δημοσιεύσω προσωπικές φωτογραφίες σου στο διαδίκτυο’. Ή πολύ συχνά της έστελνε SMS: ‘Ξέρω ποιος σου αρέσει αυτή την περίοδο’. Εκεί ένιωσα την ανάγκη να βοηθήσω. Δεν γινόταν αλλιώς. Δυστυχώς, υπάρχει συστολή από τα θύματα, αλλά και αδράνεια. Τα περισσότερα παιδιά ντρέπονται να μιλήσουν και να παραδεχτούν ότι υπάρχει πρόβλημα». Τι επιδιώκει όμως η ίδια από τη συμμετοχή της στο πρόγραμμα; «Μα φυσικά, την εξάλειψη του φαινομένου. Αν και το θεωρώ δύσκολο, καθώς απέχουμε πολύ από το να γίνει κομμάτι της νοοτροπίας μας όλο αυτό».

Μία ανάσα πριν ξεκινήσει η ειδική του εκπαίδευση και λίγες ημέρες πριν αναλάβει ουσιαστική δράση πίσω από την οθόνη του υπολογιστή του, ο μαθητής της Α’ Λυκείου Ηλίας ανατρέχει στο παρελθόν και ανασύρει την περίπτωση μικρότερου μαθητή που αντιμετώπιζε πρόβλημα με τις σχολικές επιδόσεις, γεγονός που γρήγορα τον οδήγησε στην παγίδα του λεκτικού χλευασμού από τους συμμαθητές του. «Ο συγκεκριμένος μαθητής ήταν περιορισμένων δυνατοτήτων, αδύναμος, χαμηλών τόνων και με χαμηλές σχολικές επιδόσεις. Οπότε έγινε στόχος από ομάδα μαθητών της Γ’ Λυκείου. Δεχόταν καθημερινά ψυχολογική και λεκτική βία. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να κλειστεί στον εαυτό του και να μην κάνει παρέες. Κάποια στιγμή, με πλησίασε και μου ζήτησε βοήθεια. Εγώ μέχρι τότε δεν είχα καταλάβει κάτι. Τον προέτρεψα να μιλήσει σε καθηγητές και τους γονείς του. Και τελικά, με την επέμβαση των εκπαιδευτικών, το θέμα λύθηκε πριν λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Το ‘φυτό’ βλέπετε, έπαψε πια να στοχοποιείται».

Ως προς τα βαθύτερα αίτια που τον ώθησαν στο να παρέχει συμβουλές μέσω chatrooms σε συνομηλίκους του, ο ίδιος ξεκαθαρίζει: «Το livewithoutbullying ήρθε σαν φυσική συνέπεια προγενέστερων επιμορφωτικών σεμιναρίων. Το θεώρησα καθήκον μου να γίνω σύμβουλος, καθώς το φαινόμενο βρίσκεται σε έξαρση και ως ενεργό μέλος της κοινωνίας, ήθελα να βοηθήσω ουσιαστικά. Τα θύματα bullying δεν μιλάνε, δεν ανοίγονται, σπάνια διεκδικούν το δίκιο τους και θεωρούν ότι είναι δική τους ευθύνη όλο αυτό που βιώνουν. Γι’ αυτό και πρέπει να έχουμε πάντα τα μάτια μας ανοιχτά και να είμαστε υποψιασμένοι. Το πρόγραμμα πιστεύω θα είναι αποτελεσματικό και θα δώσει τη δυνατότητα σε θύματα να πουν αυτό που τους βασανίζει ανώνυμα, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι το εκμυστηρεύονται σε συνομηλίκους και ότι δεν υπάρχει ο φόβος της διαρροής».

Ποια όμως η εκπαίδευση που θα λάβουν οι νεαροί μαθητές πριν μετατρέψουν την πρωτοποριακή πλατφόρμα σε «όπλο» κατά της εφιαλτικής σιωπής που κυριεύει τα θύματα; Η απόφοιτος Κλινικής Ψυχολογίας, εκπαιδεύτρια και συνεργάτιδα του ΚΜΟΠ, Βέρα Πρατικάκη εξηγεί στο WE του NEWS 247 : «Η εκπαίδευση περιλαμβάνει τρία στάδια διαδραστικού χαρακτήρα. Το θεωρητικό που αφορά σε βασικές γνώσεις για τον εκφοβισμό και άλλες θεωρητικές έννοιες. Ακολουθούν οι βιωματικού τύπου δραστηριότητες, όπου τα παιδιά εξασκούνται στην ενεργητική ακρόαση, την διεκδικητικότητα, την ενσυναίσθηση και άλλες χρήσιμες έννοιες για το ρόλο του συμβούλου. Και τέλος, η εκπαίδευση στο τεχνικό κομμάτι της πλατφόρμας και τον τρόπο διαχείρισης/λειτουργίας».

Να σημειωθεί ότι η εκπαίδευση ξεκινά τον Απρίλιο και υπολογίζεται να διαρκέσει επτά περίπου ώρες/σύμβουλο. Τα παιδιά θα χωρίζονται σε ολιγομελή γκρουπ και η φιλοσοφία των μαθημάτων θα βασιστεί σε role play. Πάντως όπως η ίδια επισημαίνει, δεν πρόκειται για εύκολη διαδικασία. «Καμιά φορά επηρεάζονται και οι ίδιοι οι μαθητές – σύμβουλοι με αυτά που διαβάζουν ή ακούν. Γι’ αυτό το λόγο, θα φροντίσουμε να βρίσκεται πάντα online ένας επόπτης που θα συζητά με τους νεαρούς το κάθε περιστατικό, αλλά και το πώς να διαχειριστούν εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις».

«H σελίδα λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο. Κατά την εγγραφή, γίνεται ο διαχωρισμός ενηλίκων και παιδιών. Οπότε η κάθε ηλικιακή ομάδα, μπαίνει σε ένα ξεχωριστό online χώρο. Τα παιδιά επιλέγουν τον σύμβουλο της αρεσκείας τους, ανάλογα με το προφίλ του. Και αφού γίνει η επιλογή, ξεκινά η ιδιωτική συνομιλία, για περίπου 20 – 30 λεπτά. Βέβαια, υπάρχουν και περιπτώσεις που δίδεται περισσότερος χρόνος. Ο περιορισμός όμως υφίσταται, προκειμένου να εξυπηρετηθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι χρήστες. Είναι πολύ σημαντικό ότι η ιστοσελίδα καταγραφεί ήδη κινητικότητα. Υπολογίζουμε ότι έχει δεχτεί πάνω από 4.000 επισκέψεις», επεξηγεί η κοινωνιολόγος και Project Manager του προγράμματος “Ζήσε Χωρίς Εκφοβισμό”, Βίκυ Αντωνοπούλου .

Χρήσιμες διαπιστώσεις

«Ο όρος bullying είναι σίγουρο ότι κακοποιείται και η χρήση του γίνεται καθ’ υπερβολή. Όμως πρέπει να συγκρατήσουμε κάτι. Ότι η κρίση ενίσχυσε την έξαρση του φαινομένου, ταυτόχρονα και των αυτοκτονικών ιδεασμών. Κάθε κοινωνική κρίση άλλωστε, έχει αποδειχτεί ότι συνδέεται με φαινόμενα απομόνωσης. Όταν οι κοινωνίες των ενηλίκων είναι για παράδειγμα, επιφορτισμένες με το να κάνουν πολλές δουλειές ταυτόχρονα, προκειμένου να τα βγάλουν πέρα, αυτομάτως δεν αφιερώνουν χρόνο στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Και τα παιδιά επιβαρύνονται ψυχολογικά, καταφεύγουν στην απομόνωση ή τα διαδικτυακά παιχνίδια. Αναζητούν μία αναγνώριση και εναλλακτικούς τρόπους επιβράβευσης της αξίας τους», αναφέρει χαρακτηριστικά η Δρ Αντωνία Τορρένς.

«Το ενθαρρυντικό είναι ότι σύμφωνα με μελέτες στο εξωτερικό, η συναισθηματική και κοινωνική μάθηση, χτίζεται βήμα βήμα. Και αυτό μας δίνει ελπίδες να προσπαθήσουμε. Ευελπιστούμε δε ότι στο μέλλον, το μάθημα της ψυχοκοινωνικής μάθησης θα ενταχθεί στα σχολικά προγράμματα. Ήδη βρισκόμαστε σε ανοιχτή επικοινωνία με το υπουργείο Παιδείας. Εάν βοηθήσουμε το τρίγωνο παιδιά – γονείς – καθηγητές, θα μπορέσουμε να δούμε αποτελέσματα. Δεν νομίζω ότι θα φτάσουμε ποτέ να μιλάμε για εξάλειψη του φαινομένου, αλλά έστω και η όποια ισχνή μείωση θα είναι ενθαρρυντική», καταλήγει η Πρόεδρος του ΚΜΟΠ.