Επιστολή Ραγκούση προς Φ.Γεννηματά: Ο “Κλεισθένης” αποδέχεται τον “Καλλικράτη”

“Είμαι ο τελευταίος που θα ισχυριστώ πως το θεσμικό πλαίσιο της αυτοδιοίκησης δεν πρέπει να εξελίσσεται. Για την ιστορία απλώς θυμίζω ότι δεν είχα μόνο την ευθύνη να εισηγηθώ το πρόγραμμα Καλλικράτης αλλά και τις πρώτες αλλαγές που κρίθηκαν απαραίτητες για τη βελτίωσή του”, τονίζει ο πρώην υπουργός Γιάννης Ραγκούσης, στο προοίμιο της αναλυτικής επιστολής του προς την Πρόεδρο του Κινήματος Αλλαγής Φώφη Γεννηματά. 

Ταυτόχρονα, υπερασπίζεται την μεταρρύθμιση για την Τοπική Αυτοδιοίκηση που ο ίδιος υπέγραψε ως υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου, σημειώνοντας ότι “ο Καλλικράτης συνιστά ουσιαστικά μια νέα αρχιτεκτονική της αυτοδιοίκησης και της αποκεντρωμένης διοίκησης, που στοχεύει σε ένα καλό κράτος εξού και η επιλογή για το όνομα Καλλικράτης.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη μεταφορά πόρων και αρμοδιοτήτων στην ιστορία της αυτοδιοίκησης, για μια μεγάλη πράξη εμπιστοσύνης προς τις τοπικές κοινωνίες.

Αποτελεί μία αποκλειστικά ελληνικού σχεδιασμού κι επινόησης μεταρρύθμιση, που όχι μόνο κράτησε όρθια την αυτοδιοίκηση τα 8 πέτρινα χρόνια της κρίσης, αλλά την μετέτρεψε από παραγωγό ελλειμμάτων σε παραγωγό πλεονάσματων μετά τις 2011 που ξεκίνησε η εφαρμογή του νόμου”.

Σχετικά με τον Κλεισθένη 1

Για την απλή αναλογική:

η καθιέρωση συστήματος απλής αναλογικής, όχι στην εκλογή Δημάρχου ή Περιφερειάρχη αλλά μόνο στην εκλογή συμβούλων, συνιστά αλλαγή στο εκλογικό σύστημα που ίσχυσε από τη δεκαετία του ´70, δεν καθιερώθηκε από τον Καλλικράτη. Προσωπικά έχω κατεπανάληψή τοποθετηθεί υπέρ της απλής αναλογικής. Συστήματα απλής αναλογικής στην ανάδειξη της νομοθετικής εξουσίας ισχύουν στις ισχυρότερες και παραγωγικότερες οικονομίες όπως η γερμανική, η ολλανδική, η ισραηλινή, αλλά και η κυπριακή.

Ωστόσο η αυτοδιοίκηση-συνολικά ως θεσμός-αποτελεί ιδιάζουσα συνιστώσα της εκτελεστικής εξουσίας, της διοίκησης κατά τη νομολογία του ΣΤΕ. Δεν αποτελεί μέρος της νομοθετικής εξουσίας. Το ερώτημα λοιπόν είναι αν η καθιέρωση της απλής αναλογικής στην εκλογή δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων-που έχουν οιονεί χαρακτήρα νομοθετικών σωμάτων- εξουδετερώνει, σε βάρος των πολιτών, την αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου θεσμού της εκτελεστικής εξουσίας.

Απάντηση: μετά από τα πρώτα 8 χρόνια κατά τη διάρκεια των οποίων εδραιώθηκαν οι νέες δομές του Καλλικράτη, η καθιέρωση συστήματος απλής αναλογικής μπορεί πράγματι να επιτρέψει στην αυτοδιοίκηση να υπηρετήσει το ρόλο της ως θεσμός εκτελεστικής εξουσίας με 4 προϋποθέσεις:

1.να επεκταθεί για το σύνολο των αποφάσεων του συμβουλίου η διαδικασία που προτείνεται στη λήψη αποφάσεων για τον προϋπολογισμό και το τεχνικό πρόγραμμα (άρθρα 186 έως 189). Επιπλέον, για να αποσοβηθεί η ακυβερνησία, πρέπει να καταστεί υποχρεωτική η υποβολή αντιπρότασης καθώς και ρητώς να προβλέπεται ότι αντιπρόταση δεν νοείται η καταψήφιση πρότασης.

2.να προβλεφθεί ένα όριο της τάξης του 3% ως προϋπόθεση για την είσοδο ενός συνδυασμού στο δημοτικό ή περιφερειακό συμβούλιο.

3.να ενισχυθεί με συγκεκριμένες εκτελεστικές αρμοδιότητες ο Δήμαρχος κι ο Περιφερειάρχης ώστε σε οποιαδήποτε περίπτωση-λόγου χάρη συστηματικής αποχής της πλειοψηφίας των συμβούλων από τις συνεδριάσεις των συμβουλίων-να μπορεί να λειτουργεί απρόσκοπτα ο Δήμος ή η Περιφέρεια. Ακόμη, πρέπει να προβλεφθεί πως θέσεις συμβούλων παρατάξεων που επίσημα ανακοινώνουν την απόφασή τους για αποχή από τις συνεδριάσεις των συμβουλίων, θα καταλαμβάνουν αναλογικά υποψήφιοι σύμβουλοι των υπόλοιπων παρατάξεων.

4.να καταργηθεί ο σταυρός προτίμησης για την επιλογή συμβούλων. Σύστημα απλής αναλογικής και σταυρός προτίμησης στην εκλογή συμβούλων δεν μπορούν να συμβαδίσουν. Η απλή αναλογική ενισχύει τις αντιλήψεις συλλογικότητας και συνεργασίας, ενώ αντίθετα ο σταυρός προτίμησης τις σκοτώνει και μάλιστα εν τη γενέσει τους. Το χειρότερο, ο σταυρός προτίμησης είναι ένας από τους 3 αγωγούς μέσω των οποίων διέρχεται η συνεξάρτηση πολιτικής κι οικονομικής εξουσίας, δηλαδή η διαπλοκή. Η καθιέρωση σταθερής περιόδου παραταξιακών προκριματικών εκλογών για την επιλογή υποψηφίων συμβούλων- κατά το αμερικανικό ή γερμανικό πρότυπο- θα ενισχύσει την κουλτούρα συλλογικότητας και θα δώσει αντικειμενικά απόλυτη προτεραιότητα όχι στα πρόσωπα αλλά στις πολιτικές, τις ιδέες καθώς και τις προτάσεις για το μέλλον κάθε τοπικής κοινωνίας.

Για την αποσύνδεση των Αυτοδιοικητικών από τις Ευρωεκλογές και την επαναφορά της 4ετούς θητείας

Η αποσύνδεση των αυτοδιοικητικών εκλογών από τις ευρωεκλογές θα προκαλέσει τα εξής αρνητικά αποτελέσματα:

Στην αυτοδιοίκηση:

1ο:Από την ώρα που στην αυτοδιοίκηση ανατίθενται όλο και πιο σημαντικές αρμοδιότητες, η αφαίρεση ενός έτους από την θητεία των αυτοδιοικητικών αρχών θα αφαιρέσει ζωτικό και πολύτιμο χρόνο από τη δράση τους.

2ο:Σήμερα, οι νέες αρχές εκλέγονται περίπου τον Ιούνιο και αναλαμβάνουν καθήκοντα 1η Σεπτεμβρίου. Έτσι, διαθέτουν ειδικά τον πρώτο χρόνο ένα διάστημα 4 μηνών για να προετοιμάσουν τον προϋπολογισμό, το τεχνικό πρόγραμμα καθώς και όλες τις σοβαρές κανονιστικές αποφάσεις που θέλουν να εφαρμόσουν. Με την πρόταση που περιέχεται στον Κλεισθένη, οι νέες δημοτικές και περιφερειακές αρχές θα αναλαμβάνουν καθήκοντα 1η Ιανουαρίου και μέσα σε δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια απλής αναλογικής θα πρέπει, για να μη βαλτώσει η έναρξη λειτουργίας δήμων και περιφερειών, να ξεκινήσουν βιαστικά και πρόχειρα με τις πρώτες δύσκολες αποφάσεις, έχοντας στερηθεί κι ένα έτος από την 5ετή θητεία που σήμερα διαθέτουν.

3ο:Το πιο σοβαρό. Είναι βέβαιο πως σταδιακά θα συγκλίνουν όλο και περισσότερο οι πορείες των δύο θεσμών. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές θα λαμβάνουν όλο και περισσότερο υπόψη τους την αυτοδιοικητική οργάνωση, ενώ οι αυτοδιοικητικές πολιτικές θα εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κοινή διεξαγωγή των δύο εκλογών είναι και το προστάδιο μιας άλλης μεταρρύθμισης που θα προβλέψει πως τουλάχιστον 13 από το σύνολο των Ελλήνων ευρωβουλευτών θα εκλέγονται για να εκπροσωπούν, εκτός από το κόμμα τους και από μία περιφέρεια. Έτσι, κάθε περιφέρεια θα εκλέγει ταυτόχρονα τον περιφερειάρχη αλλά και τον ευρωβουλευτή της.

Στα δημόσια οικονομικά και στην πραγματική οικονομία:

1ο: Προστίθεται μία εκλογική διαδικασία με δημοσιονομικό κόστος 40 – 60 εκ. € που συνεπάγεται η διοργάνωσή της.

2ο: Ακόμη χειρότερα, προστίθεται μία προεκλογική περιόδος, που γνωρίζουμε πως ανέκαθεν προκαλεί ένα απροσδιόριστο κόστος στην πραγματική οικονομία. Πολλές φορές κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, η προεκλογική περίοδος για τις αυτοδιοικητικές εκλογές έλαβε το χαρακτήρα αναμέτρησης εθνικών εκλογών. Με την οικονομία και την κοινωνία να υφίστανται ένα ισοδύναμο κόστος προεκλογικής περιόδου εθνικών εκλογών. Το πλέον πρόσφατο παράδειγμα και μάλιστα μετά το 1ο μνημόνιο, ήταν οι αυτοδιοικητικές εκλογές του Νοεμβρίου του 2010. Όταν με δική μας πρωτοβουλία αναβαθμίστηκαν σε οιονεί εθνικές εκλογές μετά τη διατύπωση του διλήμματος «ή εκλέγονται οι υποψήφιοι Δήμαρχοι και Περιφερειάρχες που προτείναμε ή θα αναγκαστούμε να οδηγηθούμε σε εθνικές εκλογές».

Για τη Δημοκρατία

Τελευταίο αλλά και πιο σημαντικό ιδίως για τις προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις. Με την κοινή διεξαγωγή των δύο εκλογών αντιμετωπίζεται και το μείζον πρόβλημα της αποχής από τις ευρωεκλογές που τείνει να εξελιχθεί σε μείζον πρόβλημα για το πολίτευμα. Αποχή που ευνοεί μόνο τα πολιτικά τέρατα, τα ακροδεξιά κι εν γένει αντιδημοκρατικά πολιτικά μορφώματα.

Είναι λάθος και πρέπει να επανεξεταστούν:

Σε ένα σύνολο επιμέρους ρυθμίσεων που περιλαμβάνονται στον Κλεισθένη, υπάρχουν και οι ακόλουθες που κατά τη γνώμη μου πρέπει να επανεξεταστούν:

1.η πρόβλεψη για τη δημιουργία νέων δημοτικών ή περιφερειακών νομικών προσώπων, εταιρειών ειδικού σκοπού ή όχι. Τα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια απλής αναλογικής πρέπει να είναι πλέον τα μόνα κέντρα λήψης αποφάσεων για το σύνολο των θεμάτων σε έναν Δήμο ή σε μία Περιφέρεια, ιδίως για μεγάλα θέματα όπως τα ενεργειακά. Η ιδιότυπη ιδιωτικοποίηση της αυτοδιοίκησης που ξεκίνησε πριν από τον Καλλικράτη, οδήγησε στην ίδρυση χιλιάδων δημοτικών εταιρειών που εξελίχθηκαν σε εστίες αδιαφάνειας, διαφθοράς και διαπλοκής. Τέσσερις έως πέντε χιλιάδες τέτοιες εταιρείες καταργήθηκαν με τον Καλλικράτη.

2.η κατάργηση του θεσμού του συμπαραστάτη του δημότη-πολίτη και της επιχείρησης. Ουσιαστικά επιχειρήματα εναντίον της κατάργησης περιέχονται στο ψήφισμα του Πανελλήνιου Δικτύου Συμπαραστατών του Δημότη-Πολίτη και της Επιχείρησης. Η αυξημένη δε πλειοψηφία που απαιτείται για την επιλογή ενός συμπαραστάτη είναι μία ουσιαστικά αντεστραμμένη λογική απλής αναλογικής που ωθεί σε συνεργασία και συνεννόηση τις παρατάξεις.

3.το γεγονός ότι δεν επανέρχονται οι σχετικές διατάξεις του Καλλικράτη με αποτέλεσμα και με τον Κλεισθένη να δύναται ένας αιρετός καταδικασμένος σε πρώτο βαθμό για ατιμωτικά αδικήματα όπως δωροδοκία, απάτη κλπ να επανέρχεται στα καθήκοντά του (περίπτωση Δήμου Βόλου).

Τί σημαίνει η αρίθμηση του Κλεισθένη;

Ίσως η αρίθμηση του Κλεισθένη ως Κλεισθένης1 να σημαίνει ότι θα ακολουθήσει και Κλεισθένης2 οποίος θα περιλαμβάνει διάσπαση ιδίως των μεγάλων νησιωτικών δήμων. Επιμένω ότι θα πρόκειται για μεγάλο λάθος. Με τον ένα Δήμο στα νησιά θεσμοθετήθηκε το ένα κι ενιαίο κέντρο λήψης αποφάσεων. Επομένως, ουσιαστικά εξασφαλίστηκε η λήψη ορθολογικών και σωστών αποφάσεων για το μέλλον τους. Πέραν του ότι βρισκόμαστε στην εποχή της ηλεκτρονικής εξυπηρέτησης των πολιτών-άλλωστε κανένα ΚΕΠ δεν καταργήθηκε σε δήμους που ενοποιήθηκαν-το πιο σοβαρό ζήτημα που θα ανακύψει με την ενδεχόμενη διάσπαση του ενιαίου Δήμου τους, μπορεί εύκολα να το αντιληφθεί κάποιος. Αρκεί να αναλογιστεί τι θα είχε συμβεί λόγου χάρη στη Λέσβο με τη διαχείριση του προσφυγικού προβλήματος, αν λειτουργούσαν 2 ή 3 ή 4 Δήμοι. Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των Δήμων του νησιού για το που θα στηνόταν ο χώρος υποδοχής προσφύγων θα είχαν προκαλέσει με μαθηματική ακρίβεια ασυγχώρητους και δυσβάσταχτους εμφύλιους στις τοπικές κοινωνίες που σήμερα-τουλάχιστον αυτοί- δεν υπάρχουν χάρη την ύπαρξη και λειτουργία ένος ενιαίου Δήμου.

Οι Δήμοι των νησιών ένα ειδικό πρόγραμμα ενίσχυσης που εκκρεμεί από το 2011 χρειάζονται, όχι διάσπαση.

«Επόμενη Αυτοδιοίκηση»

Στη μεταμνημονιακή περίοδο, πρέπει να κάνουμε το επόμενο μεγάλο βήμα στην αυτοδιοίκηση που ακόμη και τώρα εκκρεμεί. Στην επόμενη Ελλάδα «δημοκρατία» πρέπει να σημαίνει το «κράτος των δήμων». Στην επόμενη Ελλάδα, οι δεσπόζοντες θεσμοί της εκτελεστικής εξουσίας πρέπει να είναι οι θεσμοί της αυτοδιοίκησης. Γι αυτό πρέπει να ενισχυθούν οι ΟΤΑ με επιστημονικό προσωπικό καθώς και να μην επαναληφθούν πολιτικές που τους έβλαψαν καίρια, όπως η ασυγχώρητη διάλυση της δημοτικής αστυνομίας επί Υπουργείας Κυριάκου Μητσοτάκη.

Επιπλέον όμως, δύο μεγάλες πολιτικές αποφάσεις απαιτούνται:

1.αναθεώρηση του Συντάγματος προκειμένου να αποκτήσουν οι θεσμοί της αυτοδιοίκησης οικονομική αυτοδυναμία. Παρά τα όσα ανακριβή κατά καιρούς λέγονται, χωρίς αναθεώρηση του Συντάγματος είναι απαγορευτική η οικονομική αυτοδυναμία της αυτοδιοίκησης. Γι αυτό δεν μπορέσαμε να τη νομοθετήσουμε με τον Καλλικράτη.

2.ότι βασικό πυλώνα για την άσκηση αναπτυξιακών πολιτικών θα αποτελεί ο θεσμός της Περιφέρειας ενώ ο Δήμος θα αποτελεί το βασικό πρόσωπο του σύγχρονου κοινωνικού κράτους και κράτους πρόνοιας. Όπως λοιπόν με τον Καλλικράτη μεταβιβάστηκε στις Περιφέρειες το ΕΣΠΑ, έτσι και τώρα ήρθε η ώρα να μεταφερθεί το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο στους Δήμους.

Πολιτικό συμπέρασμα

Αν επιτρεπόταν να παραφράσουμε τον Οδυσσέα Ελύτη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι: εάν αποσυνθέσεις τον Καλλικράτη, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια αιρετή Περιφέρεια που επάξια υλοποιεί αναπτυξιακές πολιτικές μέσω ΕΣΠΑ, ένας ισχυρός και πλεονασματικός Δήμος που πλέον μπορεί να εξελιχθεί στη σύγχρονη εκδοχή του κοινωνικού κράτους, καθώς και η διαφάνεια της Δι@ύγειας μαζί με την αξιοκρατία του ΑΣΕΠ στη λειτουργία τους. Που σημαίνει: με άλλα τόσα τον ξαναφτιάχνεις. Αυτός είναι ο Καλλικράτης.

Υπό αυτήν την έννοια, ο Κλεισθένης δεν αντικαθιστά τον Καλλικράτη, παρά τη φιλότιμη προσπάθεια κάποιων να διαμορφώσουν μια ψυχολογία για το αντίθετο. Εκ των πραγμάτων αποδέχεται τη θεσμική αρχιτεκτονική καθώς και τις αξίες του, οι οποίες μαζί με το σύστημα απλής αναλογικής μπορούν πράγματι να αποτελέσουν ένα ενιαίο σύνολο προοδευτικής αντίληψης για το θεσμό της αυτοδιοίκησης. Η σχέση τους είναι παραπληρωματική κι όχι συγκρουσιακή. Τα δε επιτυχημένα αναπτυξιακά συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν σε όλη τη χώρα, αποτελούν την καλύτερη αξιοποίηση του Καλλικράτη, γι αυτό και αξίζει να νομοθετηθούν κιόλας στο πλαίσιο του Κλεισθένη. Ίσως σε ευρωπαϊκό επίπεδο να μην υπάρχει αντίστοιχο παράδειγμα, αποκλειστικά προοδευτικής διαμόρφωσης των αρχών και των κανόνων ένος τόσο σημαντικού θεσμού όπως η αυτοδιοίκηση, με το θεσμικό απότυπωμα της συντηρητικής παράταξης διαχρονικά να λάμπει δια της απουσίας του. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα στέρεο πεδίο πάνω στο οποίο μπορεί να ευδοκιμήσει μια πολιτική συνεργασιών στις αυτοδιοικητικές εκλογές στο πλαίσιο της συντελεσμένης προοδευτικής παράταξης. Άλλωστε, υπάρχουν πολλοί «Μπουτάρηδες», γυναίκες και άνδρες, στην αυτοδιοίκηση.

Υ.Γ. απευθυνόμενος σε όσους πολιτικούς και δημοσιογράφους αυτό το διάστημα προβοκατόρικα μου ζητούσαν να πάρω θέση για τον Κλεισθένη «για να υπερασπιστώ το νόμο μου»-όπως έγραφαν χαρακτηριστικά- έχω μία ειλικρινή ερώτηση να τους υποβάλω: αναρωτήθηκαν άραγε κάποια στιγμή εάν προσκλήθηκα έστω σε μία σχετική με τον Κλεισθένη, σύσκεψη του Κινήματος Αλλαγής; Απάντηση: ούτε σε μία.»