Από τη Μικρά Αγγλία στη Miss Violence

Είδα και γω την «Μικρά Αγγλία» μαζί με άλλους 300.000 περίπου Έλληνες μέχρι τώρα. Το κινηματογραφικό έργο του Παντελή Βούλγαρη μου έβγαζε ανάγλυφες τις δομικές συνιστώσες του ομώνυμου βιβλίου της Ιωάννας Καρυστιάνη: χρήμα αντί για αγάπη, ψέμα, υποκρισία, δολιότητα, καταπίεση, απώθηση, αλλά και φύση (εντός και εκτός των ηρώων) μαινόμενη, θανατερή… Η δυσλειτουργική οικογένεια της μεσοπολεμικής Άνδρου στηρίζεται στο χρήμα και στη δόλια, τη με κάθε τρόπο τέλος πάντων υποστήριξη του. Ο καπετάνιος πατέρας-θαλασσόλυκος έχει μια δεύτερη οικογένεια στην άλλη άκρη της γης, η λευτεριά της θάλασσας γαρ, και κανείς στην Άνδρο δε μοιάζει να το ξέρει. Η συμφεροντολόγα μάνα θεωρεί την αγάπη πηγή δυστυχίας, παντρεύει τις κόρες της με μόνο γνώμονα το χρήμα — μετερχόμενη βέβαια όλες τις δυνατές μηχανορραφίες — και εν τέλει φέρνει την καταστροφή και το θάνατο στα ίδια της τα παιδιά. Ο ανοιχτόμυαλος και ανοιχτόκαρδος ταξιδευτής πατέρας γυρίζει στο νησί πολύ αργά για να προλάβει το επερχόμενο κακό.

Η ταινία γράφει μέσα μου με το ερώτημα: μπορεί σήμερα, εν έτει 2014, να υπάρχει τέτοιος έρως που να οδηγεί στο θάνατο? Μόνο, σκέφτομαι, αν μπορεί να λειτουργήσει σε ένα τόσο φυσικό περιβάλλον, όπου εκεί, ο κεραυνοβόλος έρως εξυπηρετεί τη διαιώνιση του είδους. Δηλαδή, οι υποψήφιοι εραστές αναγνωρίζονται μέσω της συμμετρίας των προσώπων τους ως ικανοί γονιμοποιητές νέας και καλής γενηάς. Και όταν η αποστολή τους λήγει, πεθαίνουν. Αυτοκτονούν εν προκειμένω.

Είδα μαζί με άλλους 15.000 περίπου Έλληνες μέχρι τώρα την πολυβραβευμένη στο Φεστιβάλ Βενετίας ταινία του Αλέξανδρου Αβρανά «Miss Violence». Δομικές συνιστώσες της εδώ δυσλειτουργικής οικογένειας: δίψα για εξουσία, εκπόρνευση για την επιβίωση, σεξ χωρίς συναίσθημα, μη-παραγωγική εργασία, η οικογένεια στην υπηρεσία της διαστροφής και της αρρώστιας. Η πιο δυνατή που έχω δει καταγγελία της παιδεραστίας, αυτής της τρομερής ασθένειας, σου δίνεται με μόνο μιαν εικόνα: το Κοριτσάκι να κοιτά απεγνωσμένα τον παππού-φακό, ενώ ο Κύριος την κρατά από το χέρι, έτοιμος να την οδηγήσει στα ενδότερα.

Παρακολουθώντας την μπρεχτική αυτή ταινία, αναρωτιόμουν: κάποιες από τις παραπάνω δομικές συνιστώσες δεν είναι που μας έφεραν στην σημερινή μας κατάντια ως χώρα και ως κοινωνία?

Συγκριτικά και συνοπτικά, η «Μικρά Αγγλία» μας πηγαίνει πίσω σε υγιείς, δαρβινικές, αρχετυπικές καταστάσεις— έρως ή θάνατος, γιατί χωρίς έρωτα η ζωή δεν αναπαράγεται—ενώ η «Miss Violence», με τη σύμπραξη της αρχιτεκτονημένης φόρμας της, δίνει το περίγραμμα της παραφιλίας — πλέον δόκιμος όρος πιστεύω για τη διαστροφή.

Χρήσιμες και οι εκ των ένδον (Βούλγαρης) και οι έξωθεν (Αβρανάς) θεωρήσεις. Δεν είναι όμως Βούλγαρης versus Αβρανάς το διακύβευμα. Το διακύβευμα είναι η πολυφωνία. Ναι στο θρίαμβο του Βούλγαρη στο κοινό. Ναι και στην  «πρωτοπορία» που «ήταν πάντα μειοψηφία», όπως μαθαίναμε στα νεανικά μας χρόνια, και έτσι προφανώς σκεφτόταν και ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι όταν στεφάνωνε με ενθουσιασμό τον Αβρανά στη Βενετία.

Το ανείπωτο του γυναικείου πόθου είναι αυτό που μιλά υπόγεια στο, γένους θηλυκού ως επί το πλείστον, κοινό της όμορφης «Μικράς Αγγλίας». Επιστροφή στη μη-θεσμοποιημένη, κανιβαλική, οικογένεια γίνεται μέσω της «Miss Violence»,  αποκαλύπτοντας τη σημερινή μας κατάντια. Γιατί να το κρύψωμε άλλωστε? Είναι δυνατό να ακούς από τηλεοράσεως ότι στρατιωτικοί κανιβάλιζαν με τις μίζες τους τον Έλληνα πατριώτη-φορολογούμενο, και να μην κάνεις χρήση της λέξης «κατάντια»? (ΟΚ, ΟΚ, μένει να αποδειχτεί η ενοχή τους…)

Είναι γιορτές, περπατώ στους δρόμους της γειτονιάς μου της μεσαίας τάξης, που εμπεριέχει όμως και αρκετούς θυλάκους πραγματικής ανέχειας, και διασταυρώνομαι διαδοχικά με δύο μεσήλικα ζευγάρια που περπατούν χέρι-χέρι. Νομίζω πως πρώτη φορά το βλέπω αυτό. Ή μήπως πρώτη φορά το παρατηρώ? Είναι οι Άγιες Μέρες η αιτία, ή αυτή η περίφημη αίσθηση συσπείρωσης και αντάμωσης που η κρίση προκαλεί?

Καλή μας χρονιά λοιπόν, με την ελπίδα ότι η ελληνική οικογένεια ενηλικιώνεται μέσα από το πάθημα ενός lifestyle με πολλαπλά αυτοκίνητα, εξοχικά, μπαλέτο, καράτε και κιθάρα, έτσι που δε θα ‘θελες να τα ξαναδείς μπροστά σου… και ότι η συμβολή των συνταξιούχων παππούδων και γιαγιάδων στη συνοχή μιας οικογένειας με νεαρούς μαστερούχους άνεργους, θα αποδείξει ότι η αγάπη μετρά περισσότερο από τα υλικά αγαθά/σύμβολα κοινωνικού «στάτους».

Αμήν.

* Η Ίρις Ζαχμανίδη έχει θητεία σε Σινεμά, Τηλεόραση, Πολιτισμό. Είναι σκηνοθέτης Ντοκιμαντέρ και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.