Δημόσια Αγαθά και νομιμοποίηση

Ένα βασικό μέλημα του διαφωτισμού ήταν η απελευθέρωση της σκέψης από την μαγεία και τους μύθους μέσω της γνώσης. Με την επικράτηση των ιδεών του διαφωτισμού και του ορθολογικού πνεύματος, κατέστη σαφές ότι οι οικονομικές , κοινωνικές και πολιτικές κρίσεις δημιουργούνται από συλλογικές ανθρώπινες επιλογές και αποφάσεις και όχι από την σκοτεινή βούληση κάποιων μεταφυσικών πνευμάτων.

Λογικό κατά συνέπεια είναι το συμπέρασμα ότι η οποιαδήποτε κυβέρνηση δεν μπορεί παρά να είναι αποτέλεσμα μίας συλλογικής επιλογής ανεξάρτητα από την  επιτυχία της.

Η επιλογή μιας κυβέρνησης έχει αφετηριακά πάντοτε έναν ορθολογικό χαρακτήρα με την έννοια ότι επενδύεται σε αυτήν η πεποίθηση αλλά και ελπίδα της ασφαλούς διαχείρισης των δημοσίων πραγμάτων, η επιθυμία για σταθερότητα και για πρόοδο. Εάν αυτές οι προσδοκίες διαψευστούν τότε αρχίζει να διαβρώνεται η συναίνεση απέναντι στην όποια κυβέρνηση και μια κρίση  νομιμοποίησης αναδύεται στον ορίζοντα.

Όταν μια κυβερνητική διαχείριση δεν συνάδει με τους όρους ενός εύτακτου κράτους αναπόφευκτη είναι σε βάθος χρόνου η είσοδος ενός κράτους σε τροχιά παρακμής.

Από την άλλη πλευρά υπάρχει ένα  ζήτημα Δημοκρατίας που είναι  άμεσα συνδεδεμένο με προϋποθέσεις κοινωνικής συνοχής.

«Τα άτομα προσδοκούν από το κράτος να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να τους προσφέρει δίκτυ κοινωνικής ασφάλειας. Όποια κι αν είναι τα ελαττώματά του, όποιες κι αν είναι οι αρετές του ιδιωτικού τομέα, καμία άλλη δομή εκτός από το κράτος δεν μπορεί σήμερα να εξασφαλίσει στους πολίτες τα βασικά δημόσια αγαθά» [1].

Όταν ένας τύπος διακυβέρνησης μένει αποκλειστικά εγκλωβισμένος  στα αναχρονιστικό πρόταγμα των περικοπών και δεν προβάλει πολιτικές που συνδύαζαν την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή, την κοινωνική ασφάλεια. Αποτέλεσμα είναι η διεύρυνση των κοινωνικών συμμαχιών στα άκρα του πολιτικού συστήματος  και τελικά η  άνοδο των λεγόμενων ασύμβατων πολιτικών πόλων.

Αυτό ακριβώς ζούμε σήμερα. Οι έντονες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της κρίσης ( απολύσεις, έκρηξη της ανεργίας, πτώση της αγοραστικής δύναμης , κλείσιμο επιχειρήσεων, νέα φτώχεια  αυτοκτονίες ) οδήγησαν αναμφίβολα  σε μια ριζοσπαστικότερη εκλογική συμπεριφορά.

Δυστυχώς όλο το διάστημα της κρίσης δαιμονοποιήθηκαν οι διορθωτικές πολιτικές όπως η κεϋνσιανή λογική ενίσχυσης της ζήτησης μέσα από δημόσιες δαπάνες.

Σύμφωνα με την  κεϋνσιανή θεώρηση είναι απολύτως θεμιτός ένας ενεργός πολιτικός ρόλος  του  κράτους και η ρυθμιστική του παρέμβαση στην οικονομία μέσω της επιβολής κανόνων στο αγοραίο παιχνίδι για τον περιορισμό της ασυδοσίας αλλά και μέσω  δημοσίων δαπανών. Η ενίσχυση των δημοσίων δαπανών , ο στόχος της προώθησης συνθηκών πλήρους απασχόλησης και της δικαιότερης διανομής τους εισοδήματος  συνεισφέρουν αφενός  στην  αποφυγή της οικονομικών κρίσεων και προωθούν αφετέρου συνθήκες κοινωνικής εξομάλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων άρα της  κοινωνικής ειρήνης.

Από τις δημόσιες δαπάνες απορρέουν δημόσια αγαθά που παράγονται συνήθως από δημόσιους φορείς (π.χ. η εθνική άμυνα, υγειονομική περίθαλψη, η παιδεία  κοκ) και παρέχονται δωρεάν στα άτομα του κοινωνικού συνόλου. Η λογική των περικοπών έθεσε σε ορατό κίνδυνο όλα αυτά τα αγαθά.  Κατά μια έννοια αμφισβητήθηκε ένας τομέας, τον οποίο η ιδιωτική πρωτοβουλία, δεν καλύπτει επαρκώς. Η ασφάλεια, η παιδεία και η υγεία, είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι σύστησαν, και εξακολουθούν να ανέχονται, κράτη. Όταν τα κράτη αποδομούν αυτά τα αγαθά , τότε πέφτουν σε πλήρη ανυποληψία.

Από αυτή την σκοπιά  γίνεται κατανοητή η θέση του  εμπνευστή της ελεύθερης οικονομικής δράσης των ατόμων και πατέρα της οικονομικής  Adam Smith ο οποίος  υποστήριζε έναν θεμελιακό  ρόλο του κράτους με την έννοια μιας πολιτικής λειτουργίας η οποία διασφαλίζει  αφενός στους πολίτες και στην κοινωνία την παροχή της  απαραίτητης προστασίας από εξωτερικούς ή εσωτερικούς εχθρούς, και αφετέρου την παροχή βασικών  αγαθών και υπηρεσιών τα οποία η αγορά δεν θα ενδιαφερόταν ποτέ να προσφέρει1. Ακόμα και ο Adam Smith δεν αμφισβητούσε την παρέμβαση του κράτους στην οικονομία για την διασφάλιση υπηρεσιών στην άμυνα, στη δικαιοσύνη και σε θεμελιακά  δημόσια έργα και αγαθά που ο ιδιωτικός τομέας δεν παρέχει2.

Κυρίως όταν ακυρώνεται το κρίσιμο μέγεθος της  δυνατότητας άσκησης κοινωνικής πολιτικής η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις εξυπηρετεί την άρση της ανισότητας και σε άλλες περιπτώσεις την  παροχή ενός διχτυού ασφαλείας για την ανακούφιση από την ακραία φτώχεια.

Συμπέρασμα είναι ότι η επιστροφή στην ομαλότητα συνδέεται με την επιστροφή στην κοινωνία των δημοσίων αγαθών. Χωρίς αυτήν θα αναπαράγεται και θα βαθαίνει η προϊούσα κρίση  νομιμοποίησης της πολιτικής και του κράτους. 

* Ο Μανόλης Μαυροζαχαράκης είναι ελεύθερος συγγραφέας, με σπουδές σε οικονομικά, κοινωνιολογία και πολιτικές επιστήμες, εθνολογία και οικονομική ιστορία.