Αν σε ενοχλεί η ζέστη, μην μπαίνεις στην κουζίνα

Σε πρόσφατο άρθρο του στην Εφημερίδα των Συντακτών ο Γιώργος Σιακαντάρης με αφορμή μια δήλωσή μου για το θέμα Ρωμανού με κατηγορεί ως «ανελεύθερο φιλελεύθερο» («Ανελεύθερος Φιλελευθερισμός», 18/12/2014). Καταλήγει με την διαπίστωση: «Τελικά κάθε λαός έχει τους φιλελεύθερους που του αξίζουν και εδώ η Ελλάδα δυστυχώς δεν αποτελεί εξαίρεση». Δεν είμαι σίγουρος ότι κατανοώ την ορολογία του ούτε και τις κατηγορίες του. Θα ήθελα όμως να του δώσω μια σύντομη απάντηση γιατί το σχόλιό του, πέρα από τους ad hominem χαρακτηρισμούς, επιδεικνύει και μια ενδιαφέρουσα σύγχυση για το περιεχόμενο της ελευθερίας.

Την Τρίτη 9 Δεκεμβρίου ο Νίκος Ρωμανός είχε συμπληρώσει σχεδόν τριάντα ημέρες απεργίας πείνας. Στο στάδιο αυτό η έλλειψη τροφής μπορεί να βλάψει τα ζωτικά όργανα, προκαλώντας νεφρική ανεπάρκεια και άλλες μόνιμες βλάβες. Λύση όμως τότε δεν φαινόταν από πουθενά. Ο Σύριζα έσπρωχνε τον Ρωμανό στα άκρα. Η κυβέρνηση έκανε ότι δεν καταλάβαινε. Οι υπερβολές και από τις δύο πλευρές φαινότουσαν να στοχεύουν σε πόλωση και εκμετάλλευση, όχι σε λύση. Ως υπεύθυνος τομέα δικαιοσύνης στο Ποτάμι, παρακολουθούσα το θέμα από κοντά και με διαρκή απογοήτευση.

Εκείνο το βράδυ εννιά βουλευτές του Σύριζα και της ΔημΑρ με πρωτοβουλία της Ζωής Κωνσταντοπούλου πρότειναν για πρώτη φορά μια συγκεκριμένη νομοθετική λύση. Όταν το έμαθα, ήλπισα ότι κάτι αλλάζει. Όταν την διάβασα, πάγωσα. Ήταν άλλη μια μαξιμαλιστική και ανεφάρμοστη πρόταση, που ήταν αδύνατο να τη δεχτεί η κυβέρνηση. Ήταν άλλη μια προσπάθεια να απομονωθεί ο Υπουργός Δικαιοσύνης. Η εκμετάλλευση συνεχιζόταν.

Με περίπλοκη διατύπωση η πρόταση του Σύριζα ισοδυναμούσε με ανοικτές πόρτες για όλους τους φυλακισμένους σπουδαστές ή φοιτητές. Σύμφωνα με το σχέδιο η απόρριψη εκπαιδευτικής άδειας για φοιτητές θα ήταν δυνατή μόνον εάν το συμβούλιο της φυλακής μπορούσε να αποδείξει «με ασφάλεια και πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας θα βλάψει ή θα θέσει σε άμεσο κίνδυνο υπέρτερο έννομο αγαθό».

Κατά σύμπτωση, ήξερα το συγκεκριμένο θέμα από πρώτο χέρι. Έχω υπερασπιστεί πολλές φορές – και πάντα δωρεάν – στα αγγλικά δικαστήρια πρώην καταδίκους που κάνουν αίτηση αποφυλάκισης από την διοικητική κράτηση που προβλέπεται για τους υπό απέλαση μετανάστες. Και εκεί το θέμα είναι η πιθανολόγηση μελλοντικού γεγονότος. Το δικαστήριο ρωτά αν είναι πιθανό διαφύγουν και περάσουν στην παρανομία. Η εμπειρία μου διδάσκει ότι η απόδειξη μελλοντικού γεγονότος «περαν πάσης αμφιβολίας», όπως ζητούσε η πρόταση του Σύριζα, είναι αδύνατη. Πάντα υπάρχει η αμφιβολία.

Στα αγγλικά δικαστήρια το βάρος της απόδειξης το φέρει μεν η διοίκηση αλλά η στάθμιση γίνεται με βάση τις ατομικές συνθήκες του κάθε κρατούμενου, εξετάζοντας τα δεδομένα όπως τα παρουσιάζουν οι μάρτυρες ενώπιον του δικαστή. Η ρύθμιση αυτή μου φαίνεται σωστή. Κάποιοι πελάτες μου κέρδισαν, παραδείγματος χάριν, όταν ήλθαν στη δίκη η γυναίκα τους και τα παιδιά τους και διαβεβαίωσαν τον δικαστή ότι ο κρατούμενος δεν θα τους εγκαταλείψει. Όταν κερδίζαμε, οι πελάτες μου έφευγαν με ηλεκτρονική επιτήρηση, δηλαδή «βραχιολάκι», αν και η δυνατότητα να καταστρέψουν το βραχιολάκι και να διαφύγουν ήταν πάντα υπαρκτή.

Η πρόταση του Σύριζα της 9ης Δεκεμβρίου δεν ήταν όμως για εξατομικευμένη κρίση σαν αυτή που περιέγραψα παραπάνω. Ήταν ένα στην πράξη αμάχητο τεκμήριο. Εάν ο Σύριζα επέμενε στην πρόταση αυτή, θα οδηγούμασταν σε νέο αδιέξοδο, αφού ο Υπουργός Δικαιοσύνης, έμπειρος δικαστικός, αποκλείεται να τη δεχόταν. Έβγαλα τότε μια σκληρή ανακοίνωση, χωρίς να περιμένω την αντίδραση του Υπουργού ή των άλλων κομμάτων. Εξηγούσα το άτοπο της πρότασης και κατηγορούσα τον Σύριζα για την επιπολαιότητά του.

Δέχτηκα αστραπιαία εκατοντάδες μηνύματα, προσβλητικά, υβριστικά και βίαια, που με καταδίκαζαν με τον χειρότερο τρόπο, ως απολογητή της κρατικής «καταστολής», «ακροδεξιό», «ημιμαθή» και «άσχετο». Ιστοσελίδες και κοινωνικά δίκτυα με αποκάλεσαν «χρυσαυγίτη», «φασίστα» και πλήθος άλλα επιθετα. Οι φράσεις αυτές προερχότουσαν συνήθως από ανώνυμους χρήστες αλλά και σε μια τουλάχιστον περίπτωση από έναν επώνυμο δημοσιογράφο και πολιτικό του Σύριζα, που έδινε το σύνθημα για περαιτέρω επίθεση από τους οπαδούς του. Ήταν η πρώτη φορά στην ολιγόμηνη πολιτική μου καριέρα που αντιμετώπιζα την οργή ενός μικρού ή μεγάλου πλήθους. Οι επιθέσεις αυτές στο σύνολό τους – αν και ομολογώ δεν τις διάβασα όλες – αγνοούσαν παντελώς το περιεχόμενο όσων είχα πει.

Ποιά ήταν όμως η πολιτική συνέχεια; Ο Υπουργός το ίδιο βράδυ απέρριψε την πρόταση του Σύριζα. Την Τετάρτη το πρωί ο Σύριζα την εγκατέλειψε. Έκανε στροφή 180 μοιρών και δέχτηκε τη λύση που πρότεινε ο Υπουργός με συνδυασμό εκπαίδευσης από απόσταση και βραχιολάκι. Η λύση για το βραχιολάκι ήταν κάτι που εγώ και το Ποτάμι είχαμε προτείνει από την 1η Δεκεμβρίου, όταν είχα δηλώσει ότι όλοι κρατούμενοι έχουν κατ’ αρχήν το δικαίωμα στην εκπαίδευση (η ανακοίνωση είναι εδώ). Την λύση αυτή δέχτηκε τελικά ο Υπουργός, ενώ μέχρι τότε την θεωρούσε ανεφάρμοστη. Οι αμοιβαίες υποχωρήσεις έλυσαν το πρόβλημα. Η απεργία διακόπηκε.

Υποθέτω ότι οι βουλευτές του Σύριζα διάβασαν την ανακοίνωσή μου. Το υποθέτω γιατί διαδόθηκε παντού στις ιστοσελίδες οπαδών τους. Η στάση μου ίσως μάλιστα να τους εξέπληξε, αφού εξ’ αρχής είχαμε μιλήσει υπέρ του δικαιώματος για όλους τους κρατούμενους. Πιστεύω ότι η ανακοίνωσή μου έπαιξε έναν ρόλο, μικρό ή μεγάλο δεν μπορώ να γνωρίζω, στην άσκηση πίεσης για την αλλαγή της στάσης του Σύριζα και για συμβιβαστική λύση. Αν είναι έτσι, τότε στο Ποτάμι κάναμε απόλυτα σωστά την δουλειά μας. Χαλάλι το βρισίδι και οι επιθέσεις. Αν έστω και λίγο βοηθήσαμε στην επίτευξη συναίνεσης και την λύση ενός προβλήματος, τότε σεβαστήκαμε τον ρόλο μας στην δημόσια ζωή πολύ καλύτερα από τα παλιά κόμματα, που καταθέτουν νομοθετικές προτάσεις για να κερδίσουν αυτοί ψήφους και όχι η ελληνική κοινωνία λύσεις.

Σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε αμέσως μετά την ανακοίνωση της λήξης της απεργίας πείνας, ο Σταύρος Θεοδωράκης θύμισε σε όλους ότι την πρόταση για το βραχιολάκι την είχαμε κάνει εμείς από την αρχή, ενώ τα δύο μεγάλα κόμματα είχαν στήσει «χορό γύρω από το κρεβάτι του απεργού πείνας, μήπως κερδίσουν καμία ψήφο». (το άρθρο είναι εδώ).

Και εδώ θα μου επιτραπεί και ένας μικρός προσωπικός απολογισμός. Ο ρόλος των πολιτικών εκπροσώπων δεν είναι να κρύβονται. Δεν είναι να αποφεύγουν τα αρνητικά δημοσιεύματα, ή να παρασύρονται από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ή να ωφελούνται από την σύγχυση. Είναι να σκέφτονται και να μελετούν τα προβλήματα, να ακούν τους ειδικούς αλλά και τους μη ειδικούς και όλους όσους αφορά μια ρύθμιση, και να βγαίνουν μπροστά δείχνοντας αυτό που θεωρούν σωστό για το μέλλον της χώρας και για τους έλληνες πολίτες στο σύνολό τους. Αυτό το καθήκον ισχύει ιδίως αν, όπως τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, παραμονεύει από κάτω ένα αγριεμένο πλήθος – και αγράμματο και ίσως πληρωμένο πλήθος – που με κάθε τρόπο καλλιεργεί τον φόβο και το μίσος για τους πραγματικούς ή φανταστικούς εχθρούς του, χωρίς κανένα μα κανένα ενδιαφέρον για την πραγματικότητα.

Και εδώ θα ήθελα να εξηγήσω στον Γιώργο Σιακαντάρη δύο σφάλματα που κάνει για το περιεχόμενο της ελευθερίας. Το πρώτο σφάλμα είναι ότι ελευθερία δεν είναι να κάνεις ό,τι σου καπνίσει. Δεν είναι να μην αναλαμβάνεις τις ευθύνες σου για τις άδικες πράξεις σου. Η ελευθερία υπάρχει μόνο όταν υπάρχουν θεσμοί που προστατεύουν την ελευθερία όλων εξίσου. Το δεύτερο σφάλμα είναι ότι δεν κατανοεί ότι οι θεσμοί της ελευθερίας είναι ευαίσθητα αντικείμενα. Θέλουν προσοχή, σοβαρότητα και διαρκή εγρήγορση, τόσο από τους νομοθέτες όσο και από τους επικριτές τους. Η ελευθερία απαιτεί να διαβάζουμε τα λεπτομερή νομοθετήματα, να προσπαθούμε να καταλάβουμε τί σημαίνουν και να σκεφτόμαστε τις συνέπειες των νόμων που κάποιοι προτείνουν για μας. Χωρίς την βαρετή αυτή δουλειά, η ελευθερία χάνεται μέσα στην διάχυτη σύγχυση, τον λαϊκισμό και την μισαλλοδοξία. Αυτή η προσεκτική δουλειά είναι καθήκον όλων μας στο δημόσιο βίο. Είναι η δουλειά της ελευθερίας.

Το Ποτάμι έχει μπει στην πολιτική ζωή της χώρας με θάρρος και χωρίς φόβο για κανέναν. Επιχειρηματολογήσαμε χωρίς λαϊκισμό για τα δικαιώματα όλων και φυσικά όλων των κρατουμένων. Τονίσαμε το ευρύτερο πρόβλημα της απαράδεκτης κατάσταση στις φυλακές της χώρας και την συστηματική παραβίαση των δικαιωμάτων των κρατουμένων (όπως και τις αντίστοιχες παραβιάσεις στην Αμυγδαλέζα). Σε αυτό το πνεύμα ζητήσαμε αμοιβαίες υποχωρήσεις τόσο από την κυβέρνηση όσο και από την αντιπολίτευση. Μιλήσαμε πρώτοι για το βραχιολάκι, που η κυβέρνηση είχε αναβάλλει επ’ αόριστον και η αντιπολίτευση είχε απορρίψει. Βάλαμε τις φωνές όταν χρειάστηκε. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν αυτό ακριβώς που επιδιώκαμε: η απεργία πείνας σταμάτησε, μια ζωή προστατεύθηκε, ενώ για πρώτη φορά εδώ και χρόνια κυβέρνηση και αντιπολίτευση συμφώνησαν σε κάτι. Δυσαρεστήσαμε κάποιους, αλλά βοηθήσαμε να βρεθεί μια λύση.Για να παραφράσω και τη φράση ενός γνωστού πολιτικού, αν φοβόμασταν την ζέστη, δεν θα είχαμε μπει στην κουζίνα.

* Ο Παύλος Ελευθεριάδης είναι δικηγόρος στην Αγγλία, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής και Υπεύθυνος Τομέα Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης στο Ποτάμι.