Το μη πελατειακό κόμμα

Σε ένα προηγούμενο άρθρο μου ( Γιατί Διαλύονται τα Κόμματα; 28/11/2015) διατύπωσα μια υπόθεση για το λόγο που τα ελληνικά πολιτικά κόμματα περνούν κρίση. Πιστεύω ότι τα ελληνικά κόμματα είναι όλα λίγο ως πολύ προσωποπαγή, με ασθενείς εσωτερικούς θεσμούς. Μη έχοντας σταθερή δομή ή ξεκάθαρους στόχους πέραν των ευκαιριακών πελατειακών εξυπηρετήσεων, διαλύονται μόλις κλονιστούν οι προσωπικές σχέσεις στην κορυφή τους.

Υπάρχει περίπτωση να αλλάξουν; Μπορεί να υπάρξει μη πελατειακό κόμμα εξουσίας στην Ελλάδα με σταθερές δομές και ρίζες στην κοινωνία; Δεν περιμένω φυσικά ούτε από την Νέα Δημοκρατία, ούτε από το ΠαΣοΚ, ούτε από τον Σύριζα να πάψουν να είναι πελατειακά κόμματα. Οι ηγεσίες τους, ιδίως όσοι βουλευτές εκλέγονται σε μεγάλες πολυεδρικές περιφέρειες των αστικών κέντρων, παραδοσιακά εξαρτώνται από πελατειακά δίκτυα προνομιούχων ομάδων ή την εύνοια μεγάλων επιχειρήσεων. Είναι πολύ αργά για να απαρνηθούν τις σχέσεις αυτές.

Το Ποτάμι όμως, το κόμμα του οποίου είμαι μέλος της Πανελλήνιας Επιτροπής, και γι αυτό μοιράζομαι την ευθύνη για την πρόσφατη εκλογική αποτυχία του, είναι μια συνειδητή προσπάθεια απλών πολιτών να υπάρξει ένα μη πελατειακό κόμμα προς όφελος των πολλών. Έχει πετύχει τον σκοπό του; Πιστεύω πως όχι. Το Ποτάμι δεν έχει ακόμα πετύχει τον σκοπό του να γίνει ένα μη πελατειακό κόμμα. Είναι μεν μια κοινωνική συμμαχία ενάντια στο πελατειακό κράτος, αλλά δεν είναι πλήρως κόμμα.

Υπάρχουν γι αυτό δύο λόγοι. Ο πρώτος λόγος είναι απλός. Το Ποτάμι ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2014 και μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια συμμετείχε σε Ευρωεκλογές, δύο εθνικές εκλογές και ένα δημοψήφισμα. Το Ποτάμι έχει περάσει σχεδόν είκοσι μήνες διαρκούς εκλογικής ετοιμότητας. Η προσωποκεντρική δομή του Ποταμιού και η σχεδόν πλήρης διοίκηση του κόμματος από τον Σταύρο Θεοδωράκη και το γραφείο του ήταν η πιο ορθή απάντηση στην ανάγκη για γρήγορες και ξεκάθαρες αποφάσεις. Αν δεν είχαμε επιλέξει αυτήν την ευέλικτη δομή, δεν θα είχαμε σήμερα έντεκα βουλευτές και δύο ευρωβουλευτές.

Ο δεύτερος λόγος, που αγνοούν κάποιοι όταν συνδέουν το Ποτάμι και τον Θεοδωράκη με δήθεν “διαπλεκόμενα” συμφέροντα (πολλοί από αυτούς είναι συνειδητοί συκοφάντες που πληρώνονται ακριβώς από αυτά τα ολιγαρχικά συμφέροντα για να πείσουν τον κόσμο ότι «όλοι ίδιοι είναι») είναι ότι το Ποτάμι όλο αυτό το διάστημα δεν είχε καθόλου χρήματα. Όλα μα όλα τα έξοδα των υποψηφίων τα έφεραν οι ίδιοι. Οι εκστρατείες μας έγιναν σχεδόν εξ ολοκλήρου από τους ηρωικούς εθελοντές και υποψηφίους μας. Τα κεντρικά γραφεία με τα ελάχιστα μέσα που διέθεταν, συμμετείχαν πολύ λίγο στην προεκλογική εκστρατεία τουλάχιστον σε σύγκριση με τον Σύριζα, το ΠαΣοΚ και την Νέα Δημοκρατία.

Για όλους αυτούς τους λόγους το Ποτάμι παραμένει ένα ημιτελές έργο. Οι δομές του είναι ελάχιστες. Τα εκλεγμένα όργανά του συνέρχονται σπανίως. Η οργάνωσή του απολύτως εθελοντική, βασισμένη μόνο στον ιδεαλισμό και την αυταπάρνηση των εθελοντών του. Έμμισθα στελέχη είναι ελάχιστα. Δεν μπορούμε όμως να συνεχίσουμε έτσι. Πρέπει να αποκτήσουμε πολύ πιο στιβαρή και επαγγελματική οργάνωση. Στο συνέδριο του Φεβρουαρίου πρέπει να πάρουμε την οριστική μορφή μας. Τώρα είναι η ευκαιρία να γίνουμε κανονικό κόμμα και, κυρίως, ένα μη πελατειακό κόμμα. Τί είναι όμως ένα μη πελατειακό κόμμα;

Πρώτον, το μη πελατειακό κόμμα είναι κοινοβουλευτικό κόμμα. Σκοπός του είναι να συμμετέχει σε εθνικές εκλογές και να εκφράζει μέσα στην βουλή με ολοκληρωμένο και συγκροτημένο τρόπο μια εναλλακτική κυβερνητική λύση που ανταποκρίνεται σε βασικές επιλογές πολιτικής ή ιδεολογίας. Δεν μπορεί να είναι όχημα διάχυτης διαμαρτυρίας.

Δεύτερον, ένα μη πελατειακό κόμμα πρέπει να έχει ένα ξεκάθαρο σκοπό για την διακυβέρνηση της χώρας. Ο κοινός σκοπός θα δένει τα μέλη του μεταξύ τους, θα προσελκύει τος πιο ιδεαλιστές από αυτούς σε θέσεις ευθύνης, αλλά και θα ενεργεί ως πίεση αυτοπειθαρχίας προς την εκάστοτε ηγεσία ώστε να μην κάνει ευκαιριακές και ψηφοθηρικές συμμαχίες. Το Ποτάμι πρέπει έτσι να επιδιώξει να εκφράσει τους προοδευτικούς ανθρώπους κάθε γενιάς που πιστεύουν στην κοινωνική δικαιοσύνη, που θέλουν αλλαγές, που θέλουν να πολεμήσουν την διαφθορά και το πελατειακό κράτος και δεν φοβούνται την ιδιωτική πρωτοβουλία και τον δίκαιο ανταγωνισμό. Όσους δηλαδή πιστεύουν στην Ελλάδα ως μια προοδευτική ευρωπαϊκή χώρα.

Τρίτον, ένα μη πελατειακό κόμμα χρειάζεται ένα κυβερνητικό πρόγραμμα που θα ανανεώνει διαρκώς την αναζήτηση των μελών για κοινά αποδεκτές λύσεις διακυβέρνησης. Η συγγραφή του κυβερνητικού προγράμματος είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο. Το ξέρω από πρώτο χέρι γιατί έγραψα ένα πρώτο σχέδιο κυβερνητικού προγράμματος του Ποταμιού πέρσι τον Ιανουάριο. Το έχω τώρα ξαναγράψει και ανεβάσει στην ιστοσελίδα μου και στον προσυνεδριακό μας διάλογο. Είναι μόνο ένα ατελές παράδειγμα του τι θα μπορούσαμε να καταφέρουμε αν είχαμε την οργάνωση. Οι πολιτικοί υπεύθυνοι του κόμματος και οι ομάδες τους πρέπει να απασχολούνται στην συγγραφή του κυβερνητικού προγράμματος όλη τη διάρκεια του χρόνου. Οι πολιτικοί υπεύθυνοι πρέπει να συναντώνται – με τηλεδιάσκεψη – κάθε δύο εβδομάδες και να εξετάζουν ο ένας τα κείμενα του άλλου.

Τέταρτον, το μη πελατειακό κόμμα πρέπει να έχει ισχυρές εσωτερικές δομές. Με αυτό δεν εννοώ υπαλληλικές δομές, αλλά διανομή αρμοδιοτήτων, περιγραφή ευθυνών, διαδικασίες εκλογής και λογοδοσίας που θα ικανοποιούν το αίτημα για διαφάνεια και αξιοπιστία. Για να γίνει αυτό απαιτείται ένα συλλογικό όργανο, π.χ. μια Κεντρική Επιτροπή, που θα ενεργεί ως η εσωτερική βουλή του κόμματος που θα συναντάται τακτικά και θα αξιολογεί και συζητεί τα πάντα. Χρειάζεται όμως και ένα μικρότερο εκλεγμένο συντονιστικό όργανο που θα φροντίζει τα οργανωτικά και οικονομικά θέματα του κόμματος. Στο Ποτάμι αυτό δεν το έχουμε κάνει. Εκλέξαμε για παράδειγμα στο Συνέδριο την Πανελλήνια Επιτροπή, αλλά η επιτροπή αυτή συνεδρίασε για τελευταία φορά στις 8 Μαρτίου για περίπου τριάντα λεπτά.

Πέμπτο και τελευταίο είναι κάτι που το Ποτάμι έχει ήδη ξεκινήσει. Ένα μη πελατειακό κόμμα πρέπει να αγωνίζεται ώστε να κτίσει ένα θεσμικό οικοσύστημα γύρω του που θα βοηθήσει και άλλα μη πελατειακά κόμματα να γεννηθούν και να ανανεώσουν την πολιτική ζωή της Ελλάδας. Άρα ένα μη πελατειακό κόμμα πρέπει πάντα να αγωνίζεται για μια ανεξάρτητη και αξιοκρατική δημόσια διοίκηση, την αλλαγή του εκλογικού νόμου με μικρές περιφέρειες και την κατάργηση του σταυρού, την ανεξαρτητοποίηση της δικαιοσύνης από την πολιτική καθώς και την ρύθμιση της ραδιοτηλεόρασης και την υπεράσπιση της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Το Ποτάμι σε αυτό είναι πιο μπροστά από όλα τα άλλα κόμματα. Πρότεινε για παράδειγμα πριν λίγες ημέρες έναν νέο εκλογικό νόμο. Πρόκειται για μια εξαιρετική πρόταση που επεξεργαζόμαστε από το καλοκαίρι του 2014.  Όλες οι άλλες προτάσεις του για την δημόσια διοίκηση και την συνταγματική αναθεώρηση είναι ακριβώς προς την σωστή αυτή κατεύθυνση.

Το Ποτάμι έχει κάνει την αρχή, πρέπει όμως και τα άλλα κόμματα, παλιά ή νέα, να δείξουν την ίδια διάθεση ρήξης με τις πελατειακές πρακτικές του παρελθόντος. Η ανανέωση της πολιτικής στην Ελλάδα και η έξοδος από την κρίση δεν θα γίνει ποτέ όσο η πολιτική εξουσία, στην βουλή και την κυβέρνηση, βρίσκεται στα χέρια οργανισμών που ο μόνος λόγος ύπαρξής τους είναι τα συμφέρονται της ηγεσίας τους. Η χώρα δεν θα αλλάξει αν δεν αλλάξουν πρώτα τα πολιτικά κόμματα που διεκδικούν και προετοιμάζουν την διακυβέρνησης της χώρας. Η ύπαρξη μη πελατειακών κομμάτων σε ολόκληρο τον πολιτικό ορίζοντα είναι θέμα κλειδί για την έξοδο από την κρίση.

* Ο  Παύλος Ελευθεριάδης είναι αναπληρωτής καθηγητής νομικής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Στις εθνικές εκλογές του 2015 ήταν υποψήφιος με το Ποτάμι στην Α’ Αθήνας.