Ανάμεσα σ’ ένα ‘λογοτεχνικό’ τρομοκρατικό χτύπημα κι ένα ‘θεατρικό’ πραξικόπημα

Στον προ δεκαετίας «Τρομοκράτη» του Τζων Απντάικ o Άχμαντ, ένας τυπικός διαψευσμένος έφηβος της φτωχολογιάς του Νιου Τζέρσι, εγκαταλελειμμένος απ’ τον Αιγύπτιο πατέρα του σε τρυφερή ηλικία, πείθεται την τελευταία στιγμή από τον ματαιωμένο άθεο Εβραίο δάσκαλό του Τζακ Λίβαϊ να μην ανατινάξει το φορτηγό με τα εκρηκτικά μέσα στη γεμάτη αυτοκίνητα σήραγγα Λίνκολν της Νέας Υόρκης και να πάρει μαζί του στον άλλο κόσμο εκατοντάδες «άπιστους» στο όνομα του προφήτη. 

Στη Νίκαια της Γαλλίας, την ώρα που η χώρα γιόρταζε την Ημέρα της Βαστίλης, ο, επίσης διαψευσμένος (;), 31χρονος Γαλλοτυνήσιος Μοχάμεντ Λαουαϊέζ Μπουλέλ δεν γέμισε το φορτηγό του με εκρηκτικά αλλά με (δήθεν) παγωτά και με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να σκορπίσει το θάνατο. Δυστυχώς, στην πραγματική ζωή, δεν βρέθηκε κανείς έστω και Γαλλοεβραίος να τον πείσει να μην το κάνει.

Είναι πιθανόν ότι όταν το 2006 ο Απντάικ, με αφορμή την 11η Σεπτεμβρίου, έγραψε τον «Τρομοκράτη», δεν μπορούσε να φανταστεί ότι μια μέθοδος σαν αυτή που περιγράφει στο βιβλίο του, που μέχρι τώρα είχε εμφανιστεί μόνο σε «τρίτες», εκτός Δύσης, χώρες, θα εισαγόταν και στην Ευρώπη. Και, βεβαίως, ότι μια τέτοια προσπάθεια δεν θα είχε “happy end” για τα εν δυνάμει θύματα, όπως συνήθως συμβαίνει, κυρίως, στις αμερικανικές ταινίες (και ενίοτε και τα μυθιστορήματα). Δυστυχώς, όμως για όλους μας ο, ευρισκόμενος στο περιθώριο της γαλλικής κοινωνίας μουσουλμάνος Γαλλοτυνήσιος Μπουλέλ και όσοι τυχόν κρύβονται πίσω από αυτόν, όχι μόνο ξεπέρασαν σε φαντασία τον Αμερικανό συγγραφέα αλλά, κυρίως, πέτυχαν τον στόχο του “bad end” που πιθανότατα ήθελε να ξορκίσει ο Απντάικ.

Το «Χιόνι» του Ορχάν Παμούκ, ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα του νομπελίστα Τούρκου συγγραφέα, έχει γραφτεί το 2004, δύο χρόνια πριν το βιβλίο του Απντάικ. Και σε μια χώρα όπως η γειτονική που μέχρι τότε είχε ζήσει τέσσερα πραξικοπήματα μέσα σε περίπου 40 χρόνια, ένα πολιτικό μυθιστόρημα που αφορά την αγωνία της σύγχρονης Τουρκίας, δεν μπορούσε, προφανώς, να μην περιλάβει και αυτή την πτυχή. Εμφανώς επηρεασμένος από το «βελούδινο ή μεταμοντέρνο πραξικόπημα» του 1997, τότε που οι στρατιωτικοί, κατά τη διάρκεια σύσκεψης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ), υποχρέωσαν τα μέλη του και τον παριστάμενο ισλαμιστή πρωθυπουργό Νετζμετίν Ερμπακάν, μέντορα του Ερντογάν, να επικυρώσουν τελεσίγραφο κατά της ίδιας της κυβέρνησης οδηγώντας στην πτώση της, ο Παμούκ έγραψε για ένα «θεατρικό πραξικόπημα». Ένα πραξικόπημα που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια του πρωταγωνιστή του,  του ποιητή και πολιτικού εξόριστου Κα, ο οποίος έχει επιστρέψει στην Τουρκία ως δημοσιογράφος για να ερευνήσει μια σειρά από ανησυχητικά γεγονότα στη μικρή πόλη Καρς, κοντά στα σύνορα με την Αρμενία. Ένα πραξικόπημα από μια ομάδα ηθοποιών που, με τη βοήθεια των ντόπιων πρακτόρων της υπηρεσίας πληροφοριών, αποκαθιστούν αυτό που θεωρούν έννομη τάξη, η οποία, σύμφωνα με τους ίδιους, κινδύνευε από τους ισλαμιστές συμπολίτες τους.

Προφανώς ο Παμούκ όταν έγραφε το «Χιόνι» δεν είχε φανταστεί ότι 12 χρόνια αργότερα κάποιοι στρατιωτικοί στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα και όχι ηθοποιοί σε μια επαρχιακή πόλη κοντά στην Αρμενία, θα επιχειρούσαν αυτό που ο δημοσιογράφος του Politico, Ράιαν Χιθ χαρακτήρισε «ψεύτικο πραξικόπημα», εκτιμώντας ότι «μοιάζει περισσότερο με θέατρο».

Ανεξάρτητα αν ο Χιθ έχει δίκιο ή άδικο στην εκτίμησή του, είναι βέβαιο ότι όσοι βρίσκονται πίσω ή όσοι παρέσυραν τους συγκεκριμένους στρατιωτικούς σε κάτι που ήταν από την αρχή καταδικασμένο να αποτύχει, είχαν περισσότερη φαντασία από τον Τούρκο νομπελίστα συγγραφέα.

Έτσι, για μια ακόμη φορά, η πραγματικότητα μοιάζει να ξεπερνάει σε φαντασία ακόμη και την πιο καλή λογοτεχνία. Κι όταν αυτό συμβαίνει, συνήθως δεν είναι για καλό…

* Ο Χρίστος Βούζας έχει εργαστεί ως δημοσιογράφος σε όλο φάσμα των ΜΜΕ και είναι διευθυντής της βραβευμένης από το Ίδρυμα Μπότση ιστοσελίδας  aftodioikisi.gr, της οποίας είναι και ιδρυτής.