Η Υιοθεσία: Τα μόνα τραύματα που δεν επουλώνονται είναι τα συμβολικά

Συχνά το προσωπικό που φροντίζει το μωρό σε ένα ίδρυμα, συγχέει τη δική του επιθυμία (να γυρίσει η μαμά του που μοιάζει να είναι τόσο καλή και να το αναλάβει) με την πραγματικότητα-που είναι η επιθυμία της μητέρας και όλα όσα της υπαγορεύουν τα όρια των δυνατοτήτων της.

Κείμενο: Μερόπη Μιχαλέλη, Ψυχολόγος- Ψυχαναλύτρια*

Ρόλος ενός θεραπευτή είναι να βοηθήσει το προσωπικό να καταλάβει ότι μια μητέρα που εγκαταλείπει το παιδί της, μπορεί να είναι εξίσου άξια σεβασμού με μια μητέρα που το κρατά κοντά της.

Πολύ οργανωτικές είναι όλες οι πληροφορίες που στοχεύουν στην απόδοση όλων των πράξεων αγάπης που οι φυσικοί γονείς μπορεί να έκαναν πριν δώσουν το παιδί τους για υιοθεσία.

–Πληροφορίες γύρω από την επιθυμία της φυσικής μητέρας.

Πληροφορίες γύρω από την υγεία του παιδιού και οτιδήποτε άλλο δεν στοχεύει στην εξεύρεση της  ταυτότητας. Το παιδί που υιοθετείται θα πρέπει να κάνει το πένθος των  γεννητόρων του.

Οι θετοί γονείς από την πλευρά τους όσο άξιοι και δοτικοί να είναι, πρέπει να αναγνωρίσουν ότι προϋπήρξε αποχωρισμός.

Οι επαγγελματίες που περιστοιχίζουν το γεγονός, πρέπει να βάλουν σε λόγια αυτά που πρόκειται να ζήσει και  να νοιώσει το παιδί και να το διαβεβαιώσουν ότι ακόμη κι αν η φυσική του μητέρα δεν έρθει να το πάρει, μια θετή οικογένεια ετοιμάζεται ήδη να το υποδεχθεί.

Η κλινική πράξη (ψυχανάλυση βρεφών) μας έχει δείξει ότι ένα παιδί μπορεί να δομηθεί σε συμβολικό επίπεδο σε σχέση με το παρελθόν του αν εσωτερικεύσει τους γεννήτορες που το εγκατέλειψαν. Αυτή η εσωτερική δόμηση επιτυγχάνεται πολύ γρήγορα όταν υπάρξει τελεσίδικη απόφαση εγκατάλειψης που θα ανακοινωθεί στο παιδί: «Δεν θα ξαναδείς ποτέ την μαμά σου και τον μπαμπά που σε γέννησαν, αλλά θα τους έχεις μέσα σου, για πάντα».

Όταν αφαιρείται η γονεϊκή μέριμνα το παιδί θα μείνει σε όλη του  τη ζωή με ένα ερώτημα αναπάντητο: (ιδίως όταν αυτό θα γίνει με τη σειρά  του, πατέρας ή μητέρα).

– «Μα τι έκανα εγώ το τόσο  φοβερό ώστε οι γονείς μου να μην μπορούν ή να μην θέλουν ποτέ πια να με ξαναδούν;»

Όποια κι αν είναι η φύση των πράξεων παραμέλησης ή κακοποίησης  που διέπραξε ο γονέας, το παιδί μπορεί να οργανωθεί ψυχικά μέσα στη  νομιμότητα, υπό τον όρο να διατηρήσει την περηφάνια του για το ότι ήρθε στον κόσμο.

Επίσης την περηφάνια του ότι είναι γιος ή κόρη ενός ζευγαριού που η κοινωνία συχνά χαρακτήρισε ανάξιο να έχει τεκνοποιήσει.

Τα μόνα τραύματα που δεν επουλώνονται είναι τα συμβολικά: μεταφέρονται μυστικά, από γενεά σε γενεά για το χειρότερο, αλλά ποτέ για το καλύτερο.

Οι θετοί γονείς

Η εμπειρία μας έχει δείξει ότι ένα παιδί που παρουσιάζει σοβαρές διαταραχές στην εξέλιξή  του δεν χρειάζεται ένα και μοναδικό δεσμό μητρικού τύπου. Οι διαταραχές του οδηγούν συχνά στην εξουθένωση τους επαγγελματίες που είναι επιφορτισμένοι με την εκπαίδευση και φροντίδα του. Οι θεραπευτικές πρακτικές μας σήμερα, μας οδηγούν σε ένα καταμερισμό αυτών των θεραπευτικών και παιδαγωγικών ρόλων σε διάφορα πρόσωπα, υπό τον όρο ότι υπάρχει ένα πρόσωπο και μόνο που αναλαμβάνει να είναι εγγυητής της συνοχής και της συνέχειάς τους. Η διατήρηση πολύ σφιχτών συνδέσεων μεταξύ αυτών των εκπαιδευτικών και θεραπευτικών πλαισίων, εξασφαλίζει στο παιδί την εσωτερική του συνοχή και αποφεύγεται η επαγγελματική εξουθένωση.

Αυτή βεβαίως η αντίληψη είναι αντίθετη με τις ιδέες που είχαμε μέχρι σήμερα για μια μητέρα-υποκατάστατο γεμάτη αγάπη που θα έλυνε τα πάντα. Για να αναγνωρίσει η θετή μητέρα το παιδί ως δικό της, πρέπει να νιώσει η ίδια σε αυτή τη θέση. Σε αυτό την βοηθά το παιδί με τις ικανότητες που έχει να εξανθρωπίζει το πρόσωπο του περιβάλλοντός του. Η πρώτη ματιά του νεογέννητου, εγκαθιδρύει ένα δεσμό. Αλλά και η ματιά των τρίτων πάνω στους γονείς-η αναγνώριση ή η μη αναγνώριση τους από το περιβάλλον θεμελιώνει την ταυτότητα του γονέα.

Η μητέρα-υποκατάστατο θα πρέπει να αναγνωρισθεί και να καταξιωθεί από την κοινωνία ως προς την λειτουργία της. Αν δεν γίνει αυτό, ο δεσμός της με το παιδί θα εξαρτάται από  την καλή της θέληση και θα κινδυνεύει να σβήσει στην πρώτη δυσκολία. Για να προσκολληθεί μια μητέρα στο παιδί της, πρέπει προηγουμένως να αγαπά αρκετά τον εαυτό της. Κανένα παιδί δεν μπορεί από μόνο του να επανορθώσει τον κατακερματισμένο ναρκισσισμό της μητέρας του. Αντίθετα μπορεί να ενισχύσει την απομυθοποίηση.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο τοποθετείται και ο καθοριστικής σημασίας ρόλος των επαγγελματιών που συνοδεύουν την υιοθεσία: το να δώσουν σε μια γυναίκα αξία μόνο και μόνο επειδή δίνει το κίνητρο και τη χαρά για ζωή σε ένα παιδί, και όχι την ίδια τη ζωή. Αυτό μπορεί να αποτελέσει το θεμέλιο λίθο στην ψυχική αναδόμησή της, μετά από μία μακρά και οδυνηρή πορεία αναζήτησης του γονεϊκού ρόλου της.

* Η Dr. Μιχαλέλη Μερόπη είναι Ψυχαναλύτρια – Ψυχοσωματική Ψυχοθεραπεύτρια  και Μέλος του Δ.Σ.  της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας.

Εργάστηκε ως ερευνήτρια σε ερευνητικό πρόγραμμα  του INSERM (με Διευθυντή τον καθηγητή Serge Lebovici) και ως εκπρόσωπος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, για θέματα πρόληψης και αντιμετώπισης των ψυχολογικών επιπτώσεων της βρεφικής θνησιμότητας και του συνδρόμου αιφνιδίου βρεφικού θανάτου (SIDS). Στην Ελλάδα εργάστηκε ως  επιστημονικά υπεύθυνη  του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Horizon «Γέννηση και Μέλλον», που συμπεριλαμβάνεται, από τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, στα Προγράμματα που προωθούν τη Ψυχική Υγεία των παιδιών 0-6 στην Ευρώπη. Ως ιδρυτικό μέλος των επιστημονικών εταιρειών, «Ελληνική Εταιρεία για τη Ψυχική Υγεία των Βρεφών» και του Ινστιτούτου Περιγεννητικής Περιόδου, ασχολείται με την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας αυτής της περιόδου αλλά και  των λειτουργών των  δημόσιων και ιδιωτικών φορέων στην ανίχνευση, θεραπεία και πρόληψη της ψυχοπαθολογίας αυτής της περιόδου. Ειδικότερα διδάσκει και μελετά την ψυχαναλυτική προσέγγιση της περιγεννητικής περιόδου και της αναπαραγωγικής διαδικασίας, καθώς επίσης την ψυχοπαθολογία ασθενών με σωματική έκφραση (http://meropimichaleli.wordpress.com)