Σοφία Κατσίγιαννη: Ο εθελοντισμός στην Τοπική Αυτοδιοίκηση ως μοχλός ενδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής

Η τελευταία εικοσαετία, στην Ευρώπη, χαρακτηρίζεται από μια αναζωπύρωση του εθελοντισμού σε κάθε τομέα της καθημερινότητας. Η δραστηριοποίηση αυτή δεν έγινε μόνο για τους προφανείς οικονομικούς λόγους, αλλά και για να βοηθήσει στην ενεργοποίηση των πολιτών.

Ο εθελοντισμός καλύπτει ένα ευρύ φάσμα δυνατοτήτων προσφοράς και στηρίζεται στην οικειοθελή συμμετοχή του ενεργού πολίτη, αλληλοεπιδρώντας εποικοδομητικά στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η έννοια αυτού, λοιπόν, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αλληλεγγύη, τον αλτρουισμό και την ανιδιοτελή προσφορά και συμβάλλει στην αντιμετώπιση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων. Εκτός της αλληλεγγύης, θα μπορούσε να δει κανείς τον εθελοντισμό από τη σκοπιά της αυτό-οργάνωσης, κι αυτό διότι οι εθελοντές αγωνίζονται με τους συμπολίτες τους για την κοινωνία στην οποία ζουν.

Στο Μητρώο Εθελοντικών Οργανώσεων μπορούν να ενταχθούν ομάδες εθελοντών, που δραστηριοποιούνται στο πλαίσιο των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δηλαδή ενός Δήμου ή μιας Περιφέρειας.

Σε ό,τι αφορά την Τοπική Αυτοδιοίκηση, πρωταρχικός στόχος του εθελοντισμού, όπως έχουμε δει κι εμείς στο Δήμο Διονύσου, είναι η ενίσχυση πρωτοβουλιών που αφορούν στην οικολογία, τον πολιτισμό και τους θεσμούς αλληλεγγύης.

Για να αναπτυχθεί, ωστόσο, ο εθελοντισμός χρειάζεται η ανάπτυξη των θεσμών της αλληλεγγύης και της δημιουργικότητας, κάτι το οποίο καθίσταται αδύνατο μέσα στην κυριαρχία και την ιδεολογική ηγεμονία του κρατισμού. Από τη μια, λοιπόν, ο εθελοντισμός δεν αναπτύσσεται μέσα από το μοντέλο της αντιπροσώπευσης και του κρατισμού, από την άλλη η τοπική αυτοδιοίκηση λειτουργεί ως προέκταση του κράτους. Ωστόσο, ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες, ένας Δήμαρχος ή Περιφερειάρχης με όραμα και βούληση και μια δημοτική ομάδα με όρεξη για δουλειά αρκούν για μια επιτυχημένη τοπική εθελοντική στρατηγική.

Χάρη στη στενή συνεργασία μεταξύ ενεργών πολιτών και τοπικών αρχών, συνεργασία που προκύπτει από τον εθελοντισμό, η διοίκηση γίνεται πιο αποδοτική και ο πολίτης αποκτά συλλογικότητα.

Μέσω του προτύπου του ενεργού, ευαισθητοποιημένου πολίτη επαναπροσδιορίζεται το πρόσωπο μίας δημοκρατικής κοινωνίας ίσων, κάτι το οποίο μπορεί να περάσει στις νεότερες γενιές μέσα από οργανωμένες και από κοινού δράσεις Δήμων ή Περιφερειών και σχολείων. Προσφάτως, διοργανώσαμε στο Δήμο Διονύσου, στο πλαίσιο της ανοιχτής διαβούλευσης με τίτλο «Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης», μια δράση στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι μαθητές όλων των σχολείων και είχε σκοπό να κατευθύνει τη φωνή των μαθητών του δήμου μας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Αναφορικά με την Παιδεία, η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να αναλάβει την εκπαιδευτική επιμόρφωση των πολιτών που αδυνατούν οικονομικά. Στα λεγόμενα προγράμματα δια βίου μάθησης ή και τα κοινωνικά φροντιστήρια μπορούν να διδάσκουν εθελοντές δημότες, αφού πρώτα ελεγχθεί εάν αυτοί πληρούν τις προϋποθέσεις. H Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί, ακόμα, να οργανώνει εθελοντικές δράσεις που να αφορούν σε τομείς, όπως αυτός της οικονομικής στήριξης των δημοτών που βιώνουν οικονομικά προβλήματα ή ακόμα και της φροντίδας παιδιών, ηλικιωμένων και ευάλωτων ομάδων.

Όσον αφορά τον πολιτισμό και τις τέχνες, μπορεί να επιτευχθεί ο εξωραϊσμός της περιοχής, με έργα τέχνης από καλλιτέχνες εθελοντές-δημότες, αλλά και η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπου υπάρχει. Κάτι που ευχαριστήθηκαν πολύ οι δημότες μας είναι, μεταξύ άλλων, οι εθελοντικές ξεναγήσεις σε μουσεία, πινακοθήκες και αρχαιολογικούς χώρους, που είχαμε διοργανώσει σε προγενέστερο χρόνο. Στο Δήμο Διονύσου έχουμε έξι εθελοντικές ομάδες πολιτικής προστασίας, αλλά κι ένα μεγάλο σε αριθμό μητρώο εθελοντών, οι οποίοι είναι πάντα αρωγοί στις δράσεις που διοργανώνουμε με σκοπό την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, δεντροφυτεύσεις ή αναδασώσεις, αλλά και καθαρισμούς δασών.

Με δεδομένο, δε, την αύξηση αναγκών που επιφέρει η κλιματική αλλαγή, χρειάζεται άμεσα και μαζικά η αρωγή των πολιτών στις ανάγκες που δημιουργούνται, όπως μας έδειξαν οι πρόσφατες πυρκαγιές και οι χιονοθύελλες των δύο τελευταίων ετών. Όταν μιλάμε για εθελοντισμό, δε νοείται να αφήνουμε απ’ έξω τις εθελοντικές αιμοδοσίες.

Σε πολλές δυτικές χώρες, η μεγαλύτερη πρόκληση παραμένει η ανάγκη συλλογής επαρκούς κι ασφαλούς αίματος από εθελοντές, γι’ αυτό το λόγο από το 2010 δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό τον τομέα κι έχουμε καταφέρει να έχουμε αυτή τη στιγμή μια από τις πιο καλές Τράπεζες Αίματος στην Ελλάδα, η οποία έχει βοηθήσει τόσο δημότες μας όσο και γενικότερα συνανθρώπους μας που έχουν χρειαστεί.

Ωστόσο, πιο επικερδές για την Τοπική Αυτοδιοίκηση θα ήταν να αναπτυχθεί περισσότερο η τοπική στρατηγική εθελοντισμού στο πεδίο της κοινωνικής οικονομίας, προκειμένου να επιτευχθεί η μείωση των ανισοτήτων και η αντιμετώπιση της φτώχειας. Το σημαντικότερο κέρδος, όπως διαπιστώσαμε εμείς, είναι η ενεργοποίηση των κατοίκων του τόπου μας, μέσα από το μοντέλο της συμμετοχικής δημοκρατίας, οι οποίοι, με αυτό τον τρόπο, νοιάζονται περισσότερο για την περιοχή μας, αισθάνονται το Δήμο μας σα δικό τους «σπίτι», όπως και είναι άλλωστε, και ασχολούνται πολύ πιο ενεργά με τις ανάγκες αυτού.

Φυσικά, όταν μιλάμε για εθελοντισμό δεν μπορούμε να αφήνουμε απ’ έξω και την άποψη ότι η ανιδιοτελής αυτή προσφορά καλείται να αναπληρώσει την αδυναμία του κράτους να καλύψει τα κενά του και να καταφέρει να επιλύσει την πληθώρα προβλημάτων της καθημερινότητας των πολιτών. Ο εθελοντισμός, σύμφωνα με αυτή τη γνώμη, μπορεί από προσφορά να μετουσιωθεί σε εκμετάλλευση, μέσω της προσπάθειάς της η Τοπική Αυτοδιοίκηση να καλύψει τις ελλείψεις προσωπικού στις Υπηρεσίες της και την ανάγκη της για περισσότερο ανθρώπινο δυναμικό.

Ακριβώς, όμως, λόγω της ως άνω άποψης (ή μήπως καλύτερα παραδοχής;), στις μέρες μας επιβάλλεται ο εθελοντισμός να γίνει πράξη ζωής, διότι, όντως, μπορεί να δώσει λύσεις σε σοβαρά προβλήματα που μέχρι τώρα η κεντρική εξουσία αδυνατεί, όπως έχει αποδείξει.

Τα οφέλη από αυτές τις δραστηριότητες είναι πολλαπλά. Οι Δήμοι/Περιφέρειες, μέσω του εθελοντισμού, μπορούν να επιτελέσουν σπουδαίο κοινωνικό έργο, να κάνουν σημαντική οικονομία κλίμακος, ενώ παράλληλα να αφουγκραστούν καλύτερα τις εξειδικευμένες ανάγκες κάθε περιοχής. Με άλλα λόγια, η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να λειτουργήσει ως ασπίδα κοινωνικής προστασίας, προάγοντας την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην προάσπιση των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων, ανεξαρτήτως κοινωνικών και οικονομικών διακρίσεων, ενδυναμώνοντας την κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή.

* Η Σοφία Φ. Κατσίγιαννη είναι νομικός, εντεταλμένη Εθελοντισμού, Διαβούλευσης και Ισότητας Δήμου Διονύσου.