The Walking Dead: Γιατί ο πραγματικός εχθρός δεν είναι τα ζόμπι

Εναλλακτικός τίτλος: “Γιατί στην πραγματικότητα δεν πρέπει να φοβάσαι τα ζόμπι αλλά κάποιους εξ αυτών που θέλουν να σώσουν την ανθρωπότητα”.

Πίσω από την Αποκάλυψη και τα αιμοδιψή νεκροζώντανα όντα που σκοπεύουν να σε κατακρεουργήσουν, υπάρχουν και πολιτικές προεκτάσεις οι οποίες σχετίζονται με τη δύναμη της επιβολής και τον εχθρό που είναι εντός των Τειχών.

Πάμε να τα δούμε αυτά παρακάτω.

Πόσο σενάριο επιστημονικής φαντασίας είναι μια “ζόμπι αποκάλυψη”; Η πιθανότητα μιας τέτοιας καταστροφής έχει δώσει τροφή για σενάρια ταινιών και σειρών, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγεται σαφώς και το αγαπημένο The Walking Dead.

Ο φόβος μιας επιδημίας που θα μπορούσε να ξεκινήσει από ένα ανθρώπινο εργαστήριο δημιουργώντας νεκροζώντανους με ανεξέλεγκτες μανίες και καταστροφικές τάσεις στον βωμό της δικής τους επιβίωσης, είναι για πολλούς ένας φόβος που θα μπορούσε να έχει ρεαλιστικές προεκτάσεις.

Η αναρχία στο The Walking Dead

Όπως και να’χει, το σκεπτικό μιας “ζομποαποκάλυψης” όπως την αποκαλούν οι φανατικοί των σχετικών ταινιών, διεγείρει τη φαντασία. Τι μένει από αυτή την ζομποαποκάλυψη; Η απόλυτη “αναρχία”. Μία λέξη που μπορεί να συνδέεται είτε με το χάος και τη διάλυση, είτε με την αναδόμηση από το μηδέν.

Η ακαδημαϊκός L. Susan Brown γράφει στο βιβλίο της The Politics of Individualism του 1993:

“Ενώ οι περισσότεροι πιστεύουν πως ο αναρχισμός είναι ένα βίαιο κίνημα, στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια ξεκάθαρη αντίθεση στην οργανωμένη από το σύστημα εξουσία, η οποία όμως αντίθεση βασίζεται σε μια “εξευγενισμένη” απόχρωση κουλτούρας. Ο αναρχισμός αντιτίθεται στην ιδέα ότι η βία και η κυριαρχία χρειάζονται σε αυτή την κοινωνία και προτάσσουν τη συνεργασία και τις αντι-ιεραρχικές δομές αυτοοργάνωσης σε ότι αφορά την πολιτική και την ανάπτυξη της οικονομίας”.

Η μετάβαση σε μια αναρχική κοινωνία, περνάει μέσα από μια επανάσταση, σύμφωνα με την ουτοπία του αναρχισμού. Μια επανάσταση που θα αλλάξει τις ισορροπίες και θα αφήσει πίσω της μια κοινωνία που θα πρέπει να βρει τον δρόμο για να οργανωθεί εκ νέου.

Ιστορικά παραδείγματα υπήρχαν στην ιστορία, με αποκορύφωμα την Ισπανία του Εμφυλίου. Σήμερα άλλωστε η οργάνωση της κοινωνίας στο Κομπάνι των Κούρδων, περνάει μέσα από λειτουργίες άμεσης δημοκρατίας και οι τοπικές συλλογικότητες λαμβάνουν τις αποφάσεις με ίση εκπροσώπηση και των δύο φύλων.

Πώς συνδέεται όμως η δυστοπία των ζόμπι με μια αναρχική κοινωνία που ενδεχομένως θα μπορούσε κάποια στιγμή να ευδοκιμήσει σε κάποια γωνιά του πλανήτη;

Πώς συνδέεται κοινώς με μια κοινωνία σαν αυτή που προσπαθεί να επιβιώσει στο The Walking Dead και να γεννηθεί από τις στάχτες της;

Εδώ, κυβέρνηση δεν υπάρχει. Επίσημη κυβέρνηση τουλάχιστον. Ο πληθυσμός έχει μειωθεί, όχι λόγω των μαχών ενός παγκοσμίου πολέμου, αλλά εξαιτίας της επιδημίας. Η τροφή είναι περιορισμένη και χρειάζεται σωστή διανομή για την ικανοποίηση των αναγκών όσων κατάφεραν να επιζήσουν.

Οι κρυψώνες είναι περιορισμένες και οργανώνονται από τους επιζήσαντες. Το βασικό όμως είναι πως για να επιβιώσεις και να συνεχίσεις τη διαδρομή σου προς την ελπίδα, θα πρέπει να συνεργαστείς με τους ανθρώπους και προφανώς, όχι τα ζόμπι, ανεξαρτήτως χρώματος, θρησκείας και κοινωνικής προέλευσης.

Πρωταγωνιστές του The Walking Dead είναι οι ταξιδιώτες. Άνθρωποι που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα συναναστρέφονταν ο ένας τον άλλο, δεν θα ζούσαν μαζί, δεν θα ανέπτυσσαν σχέσεις, δύσκολα θα έκαναν παρέα. Αναγκάζονται να σχηματίσουν γκρουπ μεταξύ τους ή να οργανώσουν μικρά γκρουπ για να δώσουν τις μάχες τους με τους νεκροζώντανους.

Σκέψου εδώ ένα διαφορετικό σενάριο:

Αντί για “ζομποαποκάλυψη”, έχουμε να κάνουμε με μια πυρηνική καταστροφή, με έναν τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ή μια τεράστια φυσική καταστροφή. Ο εχθρός είναι ένας και είναι εσωτερικός. Είναι ο ίδιος ο άνθρωπος που πρέπει να δαμάσει τις αντιθέσεις και τα πάθη του και να αναπτύξει νέους τρόπους για να πάει παραπέρα την ιστορία του ίδιου και των νέων “συμμάχων” του. Στη σειρά, ο εξωτερικός εχθρός, ο προφανής, είναι τα σαρκοφάγα ζόμπι.

Η μεταφορά της Αποκάλυψης των ζόμπι δείχνει το πόσο εύθραυστη και εξουσιαστική είναι η σύγχρονη κοινωνία. Ο φασισμός μπορεί να γιγαντωθεί ανά πάσα ώρα και στιγμή.

Το σενάριο επικεντρώνεται εκτενέστατα στις σχέσεις και στις εσωτερικές μάχες των ανθρώπων. Όπως θα συνέβαινε δηλαδή και στην πραγματικότητα, όπως έγινε και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως έγινε και μετά τις μεγάλες πολεμικές συρράξεις.

Στο The Walking Dead ο αρχικός “ηγέτης” είναι ο Rick Grimes.

Ο Rick ηγείται μεν, αλλά υπάρχουν αντιπαλότητες. Στην πορεία, υπάρχει ομαδικός αγώνας για απελευθέρωση από το Terminus και εκ νέου ανάγκη για συνεργασία. Ή συνεργάζεσαι, ή πεθαίνεις. Αυτή είναι η ουτοπία του The Walking Dead. Δεν αρκούν οι ικανότητες και η ευρηματικότητα, όταν ο εχθρός πολλαπλασιάζεται.

“The signs… they were real. It was a sanctuary. People came and took this place. And they raped. And they killed. And they laughed! Over weeks… but we got out. And we fought and we got it back and we heard the message! You’re the butcher… or you’re the cattle”

Ο ολοκληρωτισμός των Terminants είναι η εξουσία που περιχαρακώνεται και καταρρέει. Είναι η επιτομή της καταστολής και της επιβολή δια της βίας.

Αυτό που βλέπουμε στο The Walking Dead είναι πως κάθε φορά που συναντιούνται μεταξύ τους διαφορετικά γκρουπ ανθρώπων, ο ηγέτης του καθενός θέλει να επιβληθεί έναντι των άλλων. Τα διογκωμένα Εγώ αλληλοεξουδετερώνονται και ο εχθρός, ο εξωτερικός εχθρός, συνεχίζει να προελαύνει.

Η θεωρία των αντιμαχόμενων γκρουπ φουτουριστικών νομάδων που προσπαθούν να οργανωθούν μεταξύ τους την ώρα που παλεύουν με τα ζόμπι, έχει αναλυθεί άλλωστε και από το foreignpolicy. Από τον καιρό του Night of the Living Dead μέχρι το Resident Evil και το Left 4 Dead, βλέπουμε πως πίσω από το μακελειό, υπάρχουν πολιτικές προεκτάσεις και κινήσεις που μπορούν να οδηγήσουν στη σωτηρία. Ή το αντίστροφο.

Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ έχουν μελετήσει ενδεχόμενο μαζικής επιδημίας και το foreignpolicy έχει εκφράσει έναν βασικό φόβο: Αν φτάσουμε στην ολοκληρωτική καταστροφή, ο εχθρός του ανθρώπου θα είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και όχι ο μολυσμένος.

Στο The Walking Dead οι άνθρωποι ζουν σε έναν κόσμο χωρίς οργανωμένες κυβερνήσεις μεγάλης επιρροής, χωρίς νόμους και Δίκαιο. Σε μια “αναρχική” κοινωνία που χρειάζεται όμως τις ιδέες του αναρχισμού, υπό την έννοια της αλληλέγγυας αυτοοργάνωσης, για να επιβιώσει. Και αυτό είναι ένα υπέροχο παράδοξο.

Η συνεργασία και η αλληλοβοήθεια συνοψίζονται γύρω από ένα δόγμα: Fight the Dead. Fear the Living.

Οι προθέσεις των ζόμπι (ή “walkers”) είναι γνωστές. Έρχονται για να σε φάνε. Οι προθέσεις των ανθρώπων όμως, δεν είναι το ίδιο γνωστές.

Ο Rick αντιλαμβάνεται αρχικά πως μόνο με αλληλοβοήθεια εντός της ομάδας του, θα καταφέρει να συνεχίσει. Στο κόμικ του 2003, αναλύεται ξεκάθαρα η ανάγκη για άμεση αυτοοργάνωση και για υπέρβαση των εσωτερικών αντιθέσεων, την ώρα που τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα.

Η αταξική κοινωνία του The Walking Dead προϋποθέτει εθελοντική συνεργασία και αμοιβαία βοήθεια των ανθρώπων με βάση τον ατομικό αυτοπροσδιορισμό και την προσωπική συμμετοχή. Γιατί δεν μπορούν να κάνουν και αλλιώς. Ο αναρχισμός της αυτοδιαχείρισης μέσα στη κρίση χάους, έρχεται σε αντίστιξη με τη μηδενιστική βία με την οποία συγχέεται ο σύγχρονος αναρχισμός του black block.

Η αποδιοργανωμένη κοινωνία του The Walking Dead χρειάζεται τη δική της “ειρηνική ουτοπία” εντός, για να ανταποκριθεί στον πανικό και το αιματοκύλισμα που λαμβάνει χώρα εκτός.

Ο Rick αναγκάζεται να πάρει στα χέρια του την “ηγεσία” εντός του γκρουπ του, επειδή είναι ο πιο ικανός, κάτι που φαίνεται και στην εξέλιξη της σειράς. Αντιλαμβάνεται σταδιακά πως οι δομές που έχουν απομείνει από τον παλιό κόσμο, είναι διεφθαρμένες και δεν μπορεί να τις εμπιστευτεί. Η ανθρωπότητα ξαναχτίζεται, αλλά το αποτέλεσμα είναι χειρότερο.

Η πάλαι ποτέ “δημοκρατία” έχει γίνει μια μετανεωτερική ολιγαρχία. Πιο ακραία από τη σημερινή.

Η τύχη όσων επιβιώνουν θα μπορούσε να διασφαλιστεί από έναν ελευθεριακό σοσιαλισμό, όμοιο με εκείνον που πρότεινε ο Μαλατέστα και επεξηγεί ο πολιτικός φιλόσοφος Τάκης Φωτόπουλος.

Είναι μια ουτοπία αυτοδιευθυνόμενης κοινωνίας χωρίς κράτος, όπου οι άνθρωποι συνεργάζονται ελεύθερα ως ίσοι. Σύμφωνα με τη θεωρητική προσέγγιση, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να επιτευχθεί δίνοντας τον άμεσο έλεγχο των μέσων παραγωγής (π.χ. εργοστάσια, γαίες, μεγάλες επιχειρήσεις) και την ευθύνη των πολιτικών αποφάσεων στην εργατική τάξη ή, ευρύτερα, στην κοινωνία, η οποία θα τα διαχειρίζεται μέσα από αμεσοδημοκρατικές διεργασίες σε επίπεδο τοπικών κοινοτήτων.

Μόνο που εδώ έχουμε να κάνουμε με τις παλαιότερες κοινωνίες που συνεχίζουν με τον τρόπο που κατέρρευσαν πριν την Αποκάλυψη και κάπως έτσι, τα ζόμπι περνούν σε δεύτερη μοίρα, ορίζοντας όμως τη μοίρα εκείνων που δεν θα υποταχθούν.

Επί της ουσίας, κάποιοι χρησιμοποιούν τα ζόμπι για να ενισχύσουν τη δύναμη τους. Η Μεγάλη Κυβέρνηση δείχνει να επανέρχεται ενώ οι συντηρητικές δομές επιβιώνουν στην Alexandria (πέμπτη σεζόν).

Η “ουτοπία” ή μάλλον φαντασίωση μιας νέας κοινωνίας που θα βασίζεται στην αλληλεγγύη και στους ριζοσπαστικούς, αταξικούς αυτοματισμούς, μοιάζει εκ νέου μακρινή.

Για την ώρα, έχουν πολλαπλασιαστεί τα ηθικά διλήμματα που περιβάλλουν την εξέλιξη του χαρακτήρα του Rick. O ίδιος αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην οπτική της Carol που θεωρεί ότι η νέα πραγματικότητα προϋποθέτει σκληρές και δραστικές αποφάσεις και την οπτική του Morgan που πιστεύει πως στον νέο κόσμο πρέπει να επικρατήσει η αλληλεγγύη.

Ο Rick ήταν ένας άνθρωπος που δεν εμπιστευόταν κανέναν πέραν του γκρουπ του. Πλέον προσπαθεί να καταλάβει, αν πρέπει να πιστέψει και εκείνος στις βασικές αρχές ανθρωπιάς για την επόμενη μέρα.

Κλείνω το κείμενο με μια συνέντευξη του μετρ των ταινιών με ζόμπι, Τζορτζ Ρομέρο, στην Ελευθεροτυπία το 2010. Τα λόγια του, απηχούν με τον καλύτερο τρόπο την πολιτική διάσταση των ταινιών “νεκροζώντανης Αποκάλυψης”:

Πώς συνέλαβε την ιδέα για το Survival of the Dead:

“Άρχισα να τη σκέφτομαι εδώ και μερικά χρόνια, βλέποντας ότι οι ΗΠΑ αναμειγνύονται στον πόλεμο του Ιράκ και του Αφγανιστάν και μπλέκονται με διάφορες εθνότητες που βρίσκονται σε συνεχή διαμάχη και αλληλοσκοτώνονται. Σκέφτηκα ακόμη τη Βόρειο Ιρλανδία και άλλες χώρες όπου υπάρχουν τέτοιες συγκρούσεις κι όπου οι άνθρωποι σχεδόν έχουν ξεχάσει από πού ξεκίνησε η διαμάχη.

Το μόνο που γνωρίζουν είναι ότι είναι εχθροί. Ήθελα να κάνω κάτι γι’ αυτό. Μάζεψα τα διάφορα τμήματα παραγωγής και τους είπα ότι υπάρχει κάτι το ελκυστικό στη μορφή του γουέστερν, γιατί στην αμερικανική μυθολογία το γουέστερν αφορά την επιβίωση του ατόμου. Ενώ οι ταινίες με ζόμπι αφορούν νέες κοινωνίες, καταπιάνονται με την επανάσταση. Σκέφτηκα πως θα ήταν μια καλή σύζευξη. Καθίσαμε όλοι και παρακολουθήσαμε το γουέστερν “Μεγάλοι ορίζοντες”. Και αποφασίσαμε να κάνουμε την ταινία μας σαν κι εκείνη.

Στην ταινία υπάρχει ο λιμός, ο υπερπληθυσμός, πράγματα που υπάρχουν σήμερα. Σήμερα δεν υπάρχουν καλοί ή κακοί. Είναι όλα μπερδεμένα”.

Σημειώνεται πως στο Land of the Dead του Ρομέρο που αποτελεί και τη μέγιστη πολιτική αλληγορία, τα ζόμπι, οι φτωχοί, αυτοοργανώνονται και προσπαθούν να μπουν στην Πόλη που εξουσιάζεται από τον Ντενις Χοπερ, που υποδύεται έναν μεγιστάνα-Αφεντικο. Οι άνθρωποι είναι δούλοι και τα ζόμπι οι απόκληροι. Στην τελευταία σκηνή, οι νεκροζώντανοι ανηφορίζουν την γέφυρα προς την πόλη, η οποία πλέον τους ανήκει. Οι εξεγερμένοι, έχουν νικήσει.

Στο The Walking Dead τα ζόμπι είναι οι “ανεγκέφαλοι”, οι “braindead”, τα θύματα του ολέθρου και των ανθρώπινων λαθών. Μένει να δούμε αν στο τέλος θα επικρατήσουν, ή αν η ανθρωπότητα θα βρει τον τρόπο να γίνει πιο ανθρώπινη και να σωθεί.

Η έκτη σεζόν του The Walking Dead προβάλλεται αποκλειστικά από το FOX κάθε Δευτέρα βράδυ στις 22:45, λιγότερο από 24 ώρες μετά την Αμερική.