Ο ΝΙΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ ΕΞΙΧΝΙΑΖΕΙ ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Τα τελευταία 20 χρόνια, η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία έχει στρέψει ξανά πάνω της τα βλέμματα των βιβλιόφιλων, των εκδοτών και των κριτικών, παρουσιάζοντας μία δεύτερη φάση άνθισης. Η ιστορία της ξεκινά από τα τέλη του 19ου αιώνα και επεκτείνεται μέχρι το σήμερα, όπου μια νέα γενιά συγγραφέων δημιουργεί ζοφερές ιστορίες με συνταρακτικά εγκλήματα, έχοντας ως φόντο την σκοτεινή ατμόσφαιρα των σκανδιναβικών χωρών.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είδους και η διεθνής επιτυχία του, προκάλεσαν το ενδιαφέρον του Νίκου Γεωργιάδη, που αποτελεί τον μοναδικό Έλληνα που έχει μελετήσει και αναλύσει εις βάθος την ιστορία και την εξέλιξη της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας, και ο οποίος μιλά στο The Magazine.

Στο πρώτο του βιβλίο με τίτλο “Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Όψεις της κοινωνίας και της πολιτικής” (2018) εξετάζει την θεματολογία του είδους, αναλύοντας τα σημαντικά κοινωνικοπολιτικά θέματα που απασχολούν τους συγγραφείς και τον τρόπο που τα αντιμετωπίζουν, δηλαδή τις όψεις της κοινωνίας και της πολιτικής στις σκανδιναβικές χώρες που αναδεικνύονται και αποτελούν αντικείμενο κριτικής στην αστυνομική λογοτεχνία. Στο δεύτερο βιβλίο του με τίτλο “Οδηγός για τη Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία” (2021), ο Νίκος Γεωργιάδης κάνει μια επισκόπηση της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας από την εμφάνισή της μέχρι σήμερα, ενώ εξετάζει το ιστορικό και το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίχθηκε, καθώς και τα πολιτικοκοινωνικά γεγονότα που επηρέασαν την ανάπτυξή της. Παράλληλα, παρουσιάζει τους σημαντικότερους συγγραφείς, τα βασικά χαρακτηριστικά τους και το έργο τους.

Πότε ξεκινήσατε να ασχολείστε με την σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία και τι ήταν εκείνο που σας γοήτευσε σε αυτήν, συγκριτικά με τα άλλα είδη, ώστε να την μελετήσετε στη συνέχεια εις βάθος;

Πριν από δεκατρία-δεκατέσσερα χρόνια, διάβασα το «Εκτελεστές δίχως πρόσωπο» του Χένινγκ Μάνκελ και ακολούθησε η τριλογία «Μιλένιουμ» του Στιγκ Λάρσον. Η επαφή με αυτά τα εμβληματικά έργα της σύγχρονης σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας ήταν καθοριστική: από τη μια πλευρά αναζωπύρωσε την παλιά μου αγάπη για το αστυνομικό μυθιστόρημα, και, από την άλλη, με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι στον μακρινό ευρωπαϊκό Βορρά σημειώνονται σημαντικές εξελίξεις σχετικά με αυτό το λογοτεχνικό είδος.

Η θεματολογία και η κοινωνικοπολιτικά κριτική στάση των συγγραφέων, οι πρωτότυποι, ιδιαίτερα ενδιαφέροντες πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες και το ρεαλιστικό, άμεσο στιλ γραφής τους ήταν τα στοιχεία που τράβηξαν την προσοχή μου στη συγκεκριμένη «σχολή». Και σταδιακά, καθώς αυτό το ενδιαφέρον αυξανόταν, μαζί με τον αριθμό βιβλίων που διάβαζα, άρχισε να διαμορφώνεται η σκέψη για την εκπόνηση μίας γενικότερης μελέτης πάνω στη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Το αποτέλεσμα ήταν η συγγραφή του πρώτου μου βιβλίου.

Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας; Πώς θα την περιγράφατε σε κάποιον αρχάριο του είδους;

Κατά τις τελευταίες, κυρίως, δεκαετίες, η αστυνομική λογοτεχνία στον Βορρά ανέπτυξε, παρά τις υπαρκτές ιδιαιτερότητες κάθε χώρας, πολύ σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά που συνιστούν ισχυρή βάση ώστε να μπορεί να γίνεται λόγος για σύγχρονη «σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία» ως ένα διακριτό, κοινό, τοπικό φαινόμενο. Τα χαρακτηριστικά αυτά που της δίνουν μία ιδιαίτερη ταυτότητα μπορούν να ανιχνευτούν ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 στα έργα των θεμελιωτών της, της Μάι Χιεβάλ και του Περ Βαλέε, και επιγραμματικά, είναι: ο σημαντικότατος ρόλος του υποείδους police procedural, ο ρεαλισμός, η κριτική στάση σε σημαντικά θέματα που αφορούν τις λιγότερο γνωστές και «φωτεινές» πλευρές των σκανδιναβικών κοινωνιών, η ιδιαίτερη σκηνογραφία και η ζοφερή, απαισιόδοξη ατμόσφαιρα, και τέλος, η δημιουργία μελαγχολικών ανδρικών και ισχυρών γυναικείων χαρακτήρων.

Κύρια χαρακτηριστικά είναι ο ρεαλισμός, η κριτική στάση στις λιγότερο “φωτεινές” πλευρές των σκανδιναβικών κοινωνιών και η ζοφερή ατμόσφαιρα

Βεβαίως, αυτά τα στοιχεία μπορεί να υπάρχουν σε κάποιο βαθμό και στην αστυνομική λογοτεχνία άλλων χωρών, αλλά ο αναμφίβολα καινοτόμος συνδυασμός τους στο σκανδιναβικό αστυνομικό διαμορφώνει ένα διακριτό σύνολο έργων.

Τα τελευταία 20 χρόνια η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία γνωρίζει μεγάλη επιτυχία, με το φαινόμενο να έχει χαρακτηριστεί ως «σκανδιναβική εκδοτική έκρηξη». Πού οφείλεται αυτό, κατά τη γνώμη σας; Θεωρείτε πως θα συνεχίσει να κρατά αυξημένο το ενδιαφέρον του αναγνώστη τα επόμενα χρόνια ή κλείνει ο κύκλος της;

Καταρχάς πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι αυτή η «μεγάλη έκρηξη» είναι πολυδιάστατη και γι’ αυτό και έχει χαρακτηριστεί ως εκδοτικό και κοινωνικό, πολιτισμικό φαινόμενο. Η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία δεν έχει σημειώσει μόνο μία εντυπωσιακή εμπορική επιτυχία διεθνώς, αλλά έχει γνωρίσει την αποδοχή των κριτικών και έχει προκαλέσει αυξανόμενο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον. Και αυτό το φαινόμενο δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία.

Από τις αρχές του 21ου αιώνα φαίνεται ότι η λογοτεχνική αφήγηση σχετικά με το έγκλημα προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον παγκοσμίως

Το αστυνομικό μυθιστόρημα αποτελεί από παλιά ένα δημοφιλές είδος της «λαϊκής λογοτεχνίας». Ιδιαίτερα από τις αρχές του 21ου αιώνα φαίνεται ότι η δημοφιλία του έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο, ότι η λογοτεχνική αφήγηση σχετικά με το έγκλημα σε όλα τα μέρη του πλανήτη προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον παγκοσμίως. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιτυχία του σκανδιναβικού αστυνομικού μυθιστορήματος δεν αποτελεί μεν μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά αποκτά μία ιδιαίτερη σημασία διεθνώς λόγω των μεγάλων διαστάσεων και της χρονικής της διάρκειας.

Αν και η επιτυχία αυτή μπορεί να αποδοθεί σε ένα συνδυασμό πολλών παραγόντων (μεταξύ των οποίων οι στρατηγικές και το μάρκετινγκ των εκδοτικών επιχειρήσεων, οι επιτυχημένες μεταφράσεις κλπ.), θεωρώ ότι οφείλεται, κυρίως, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας. Τα χαρακτηριστικά αυτά, όπως αναφέραμε και πιο πάνω, αφορούν τόσο στη θεματολογία και την κοινωνικοπολιτική δέσμευση που χαρακτηρίζει τη μεγάλη πλειοψηφία των συγγραφέων, όσο και σε λογοτεχνικούς παράγοντες, που συνοπτικά είναι: μία ανανέωση και διεύρυνση των ορίων του είδους, η δημιουργία σύνθετων κεντρικών χαρακτήρων που εμπλουτίζουν και διευρύνουν πλευρές των ηρώων του αστυνομικού μυθιστορήματος ή φέρνουν σημαντικότατες καινοτομίες στην απεικόνισή τους, το ρεαλιστικό στυλ γραφής, η χρήση μιας άμεσης και λιτής γλώσσας, και η ιδιαίτερη σκηνογραφία και η περιγραφή της τοπικής κουλτούρας.

Η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία έχει ήδη καταγραφεί ως ένα σημαντικό φαινόμενο με διάρκεια και όχι απλώς σαν μια παροδική μόδα

Θεωρώ πως ο χρόνος έχει δείξει ότι η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία έχει ήδη καταγραφεί ως ένα σημαντικό φαινόμενο με διάρκεια και όχι απλώς σαν μια παροδική λογοτεχνική μόδα και ότι η διεθνής πορεία της αποτελεί ένα «στέρεο, υπολογίσιμο λογοτεχνικό επίτευγμα». Έτσι όποιο κι αν είναι το μέλλον της, θα παραμείνει ως μία αξιοσημείωτη επιτυχία στη σύγχρονη λογοτεχνική ιστορία.

Πώς έχει εξελιχθεί η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία από την εμφάνισή της στα τέλη του 19ου αιώνα έως σήμερα; Ποιες είναι οι κύριες αλλαγές ή μετατοπίσεις που παρατηρείτε σήμερα;

Ίσως πολλοί αναγνώστες δεν γνωρίζουν ότι η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία έχει μία μακρά ιστορία, οι αρχές της οποίας μπορούν να ανιχνευθούν, όπως είπατε, περίπου στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν εμφανίζονται στην περιοχή τα πρώτα «αστυνομικά» αφηγήματα, και η εξέλιξή της παρουσιάζει κοινά σημεία, αλλά και διαφορές από χώρα σε χώρα. Μπορούμε πάντως να πούμε ότι, γενικά, η πρώτη περίοδος της σκανδιναβικής λογοτεχνίας από την εμφάνισή της μέχρι τη δεκαετία του 1960 είναι σαφώς επηρεασμένη από την αγγλική παράδοση, ενώ ειδικότερα κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 παρουσιάζει μία σημαντική υστέρηση σε σχέση με την αμερικανική και την αγγλική όσον αφορά στην εμφάνιση και εξέλιξη των υποειδών και χρησιμοποιεί τεχνικές και μία γκάμα χαρακτήρων που συνδέονται με τα χρόνια του μεσοπολέμου.

Οι Μάι Χιεβάλ και Περ Βαλέε συνδυάζουν την πλοκή του αστυνομικού με τα κοινωνικά προβλήματα και ασκούν κριτική στη σουηδική σοσιαλδημοκρατία

Η μεγάλη τομή σημειώνεται στα μέσα της δεκαετίας του 60, όταν εμφανίζεται το ζευγάρι συγγραφέων, η Μάι Χιεβάλ και ο Περ Βαλέε, που στη δεκαλογία τους με τον επιθεωρητή Μπεκ συνδυάζουν την πλοκή του αστυνομικού με τα κοινωνικά προβλήματα, και ασκούν σκληρή κριτική στη σουηδική σοσιαλδημοκρατία. Η επίδρασή τους όχι μόνο στη σύγχρονη σκανδιναβική, αλλά και γενικότερα στην ευρωπαϊκή, αστυνομική λογοτεχνία είναι καθοριστική και κοινά αποδεκτή: χαρακτηρίζονται ως οι δημιουργοί του κοινωνικά κριτικού αστυνομικού μυθιστορήματος και ως οι καλύτεροι εκπρόσωποι του police procedural, οι πρώτοι συγγραφείς διεθνώς που του δίνουν μία ξεκάθαρη πολιτική διάσταση.

Κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1990, περίοδο που σημαδεύεται από σημαντικές, πολυεπίπεδες εξελίξεις, ο Χένινγκ Μάνκελ ακολουθεί την παράδοση των Χιεβάλ και Βαλέε, με τη σειρά μυθιστορημάτων του που έχουν ήρωα τον επιθεωρητή Βαλάντερ. Όπως έχει επισημανθεί χαρακτηριστικά, είναι αυτός που «τοποθετεί τη γόμωση» στη «βόμβα» που είχαν φτιάξει αυτοί οι προπάτορες της σύγχρονης σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας και αργότερα θα προκαλέσει τη μεγάλη «έκρηξη».

Με τη σύνθεση των υποειδών του αστυνομικού μυθιστορήματος, ο Στιγκ Λάρσον συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην ανανέωση του είδους

Μερικά χρόνια αργότερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, ο Στιγκ Λάρσον έρχεται να πυροδοτήσει αυτή τη «βόμβα», με την τριλογία του «Μιλένιουμ». Με τη σύνθεση των υποειδών του αστυνομικού μυθιστορήματος και με τη δημιουργία ενός ιδιαίτερα σημαντικού κεντρικού χαρακτήρα, της Σαλάντερ, ο Λάρσον συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην ανανέωση του είδους και, με την τεράστια επιτυχία που γνώρισαν τα έργα του, άνοιξε το δρόμο σε πολλούς συγγραφείς που ακολούθησαν.

Όσον αφορά στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης, θα μου επιτρέψετε να μην απαντήσω προς το παρόν, αφού αυτό είναι το αντικείμενο της μελέτης μου τον τελευταίο καιρό. Μπορώ όμως να σας πω ότι ιδιαίτερα από το 2010 και μετά έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές στη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία, η οποία βρίσκεται σε ένα πολύ ενδιαφέρον στάδιο εξέλιξης.

Αν και οι περισσότεροι γνωστοί διεθνώς εκφραστές του είδους είναι άντρες, υπάρχουν και αξιόλογες σκανδιναβές συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας. Εντοπίζετε διαφορές ανάμεσα στην οπτική των δύο φύλων απέναντι στα εγκλήματα που καταγράφουν και τον τρόπο που τα αποδίδουν;

Όπως, πολύ σωστά, αναφέρετε, υπάρχουν, εδώ και χρόνια, αρκετές σκανδιναβές συγγραφείς αστυνομικών που σημειώνουν μεγάλη επιτυχία διεθνώς. Σε γενικές γραμμές, και παρά τις υπαρκτές ιδιαιτερότητες, μπορούμε να πούμε ότι τα ζητήματα με τα οποία ασχολούνται στα έργα τους (όπως η διαφθορά και η κατάχρηση εξουσίας, το τράφικινγκ και η βία ενάντια σε γυναίκες και παιδιά, η μετανάστευση, θέματα σχετικά με τους κοινωνικούς ρόλους κλπ.) είναι παρόμοια με αυτά που απασχολούν τους άνδρες συναδέλφους τους, όπως παρόμοιος είναι και ο τρόπος αντιμετώπισής τους.

Επίσης, η τάση που παρατηρείται τελευταία για ενασχόληση με το αστυνομικό ψυχολογικό θρίλερ, δείχνει (αν και λείπουν σχετικές μελέτες) να είναι σε κάποιο βαθμό κοινή, τόσο σε γυναίκες όσο και σε άνδρες συγγραφείς. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η οπτική απέναντι στα εγκλήματα και ο τρόπος λογοτεχνικής αντιμετώπισής τους, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και όχι μόνο (ή κυρίως) από το κοινωνικό φύλο των συγγραφέων.

Οι ηρωίδες ανδρών και γυναικών συγγραφέων, είναι πιο αυτοσυνειδητοποιημένες, δυναμικές, ανεξάρτητες και με φεμινιστικούς προβληματισμούς

Σχετικά με τους/τις πρωταγωνιστές/πρωταγωνίστριες των μυθιστορημάτων, υπάρχουν άνδρες συγγραφείς που χρησιμοποιούν γυναικείους κεντρικούς χαρακτήρες (π.χ. ο Μονς Κάλεντοφτ ή ο Άντερς ντε λα Μοτ στην πρόσφατη τετραλογία του), αλλά και κάποιες γυναίκες (π.χ. η Κάριν Φόσουμ) που χρησιμοποιούν ανδρικούς. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε ότι η Λίσμπετ Σαλάντερ, ο «πιο ξεχωριστός θηλυκός χαρακτήρας στο σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα», είναι δημιούργημα άνδρα συγγραφέα. Γενικά, από τις αρχές του αιώνα μας, λόγω και της επίδρασης του Στιγκ Λάρσον, οι ηρωίδες ανδρών και γυναικών συγγραφέων, είναι πιο αυτοσυνειδητοποιημένες, δυναμικές, ανεξάρτητες και με φεμινιστικούς προβληματισμούς.

Πάντως, νομίζω, ότι έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε πως αν και δεν υπάρχουν συγγραφείς, άνδρες η γυναίκες, που χρησιμοποιούν ως κεντρικό χαρακτήρα έναν ομοφυλόφιλο άνδρα, υπάρχουν παλιότερες και νεότερες συγγραφείς, π.χ. η Άνε Χολτ, η Λίλια Σιγκουρδαντότιρ, η Τίνα Φρένστεντ, που ασχολούνται και με θέματα της λεσβιακής ταυτότητας και έχουν λεσβίες ηρωίδες.

Στα βιβλία σας ασχολείστε με το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε το συγκεκριμένο είδος. Ποια είναι τα κυριότερα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που επηρέασαν την εξέλιξή του;

Για να περιοριστούμε στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν, δύο ήταν οι παράγοντες που επέδρασαν καθοριστικά στην εξέλιξη της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας.

Ο πρώτος, είναι η ανεξιχνίαστη μέχρι σήμερα δολοφονία του σουηδού πρωθυπουργού Ούλοφ Πάλμε το 1986, το γεγονός που τραυμάτισε βαθιά τη χώρα και σημάδεψε την ιστορία της.

Η σκανδιναβική (και κυρίως η σουηδική) αστυνομική λογοτεχνία αναπτύσσεται ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία και είναι εν πολλοίς στοιχειωμένη από αυτήν, τη δυσπιστία απέναντι στην αστυνομία λόγω και της αναποτελεσματικής της έρευνας, και την ανησυχία για ανεξιχνίαστα εγκλήματα. Όπως χαρακτηριστικά έχει αναφερθεί, «η παράνοια που προκλήθηκε από τη δολοφονία, προίκισε τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία με μία τρομακτική ζωντάνια», ενώ ο Άρνε Νταλ σημειώνει ότι η δολοφονία είναι «ο λόγος που υπάρχουν τόσοι σουηδοί συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας σήμερα».

Η ανεξιχνίαστη δολοφονία του Ούλοφ Πάλμε το 1986, επέδρασε καθοριστικά στην εξέλιξη της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας

Ο δεύτερος παράγοντας είναι οι σημαντικότατες αλλαγές που συντελούνται διεθνώς σε οικονομικό, πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο (κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού, τέλος του Ψυχρού Πολέμου, κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού») από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και μετά. Ως ειδικότερες συνέπειες αυτών των αλλαγών στις Βόρειες χώρες μπορούμε να αναφέρουμε την όξυνση της κρίσης του σκανδιναβικού (κυρίως του σουηδικού) κράτους πρόνοιας, την οικονομική κρίση, την αύξηση των μεταναστευτικών-προσφυγικών εισροών, την άνοδο της ακροδεξιάς, την ενίσχυση του ρατσισμού και την εμφάνιση εγκλημάτων προκατάληψης, την εξάπλωση του διεθνούς εγκλήματος κ.ά. Αυτές οι συνθήκες ευνοούν σημαντικά την ανάπτυξη της αστυνομικής λογοτεχνίας με στοιχεία έντονης κοινωνικοπολιτικής κριτικής, και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη θεματολογία της.

Η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία διακατέχεται από την έντονη κριτική στο περίφημο “σκανδιναβικό μοντέλο”, που θεωρείται συνώνυμο της ευημερίας και της ασφάλειας. Ποια είναι τα κυριότερα ζητήματα στα οποία ασκούν κριτική οι συγγραφείς και ποιες “επιτυχημένες” διαστάσεις του μοντέλου αυτού καταρρίπτουν μέσα από τα βιβλία τους;

Όπως επισημαίνετε, ο «θρήνος» για την κρίση του κράτους πρόνοιας, που δομήθηκε και μετασχηματίσθηκε μεταπολεμικά έως τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, και των όσων είχε επαγγελθεί, η απογοήτευση για το «χαμένο όνειρο » και ο πεσιμισμός αποτελούν κλειδί για τον σχολιασμό και την ανάλυση του κοινωνικοπολιτικά κριτικού σκανδιναβικού αστυνομικού μυθιστορήματος.

Η δριμεία κριτική που άσκησαν η Χιεβάλ και ο Βαλέε στον πυρήνα του σουηδικού κράτους πρόνοιας, στην αδυναμία του να δημιουργήσει ένα δίχτυ ασφαλείας και να προσφέρει φροντίδα σε όλους, παραμένει ζωντανή σε έργα σημαντικών συγγραφέων, όπως ο Λάρσον, ο Μάνκελ, ο Ρόσλουντ και ο Χέλστρεμ, η Χολτ κ.ά.

Τίθενται ζητήματα για τη λειτουργία της δημοκρατίας, τους τρόπους άσκησης της εξουσίας, την αναποτελεσματική λειτουργία των θεσμών, τις κοινωνικές διακρίσεις

Αν και διακρίνονται διαφορές στην ένταση και στις ειδικότερες πλευρές της κριτικής που ασκεί ο κάθε συγγραφέας, μπορούμε να πούμε ότι σχεδόν όλοι/ες δεν περιγράφουν απλώς τις αδυναμίες του κράτους πρόνοιας, αλλά και την κρίση του λόγω των οικονομικών αλλαγών και των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που εφαρμόσθηκαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Σε πολλά μυθιστορήματα τίθενται ζητήματα για τη λειτουργία της δημοκρατίας, τους τρόπους άσκησης της εξουσίας, τις ευθύνες των κυβερνήσεων απέναντι στους πολίτες, την αναποτελεσματική λειτουργία των θεσμών, τις κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις, την αδυναμία των εφαρμοζόμενων πολιτικών για προστασία των πιο ευάλωτων ομάδων κλπ.

Παρατηρούμε πως η δημοφιλία της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας έχει επεκταθεί και στην οθόνη, ειδικά με τις τηλεοπτικές nordic crime σειρές που έχουν κυκλοφορήσει το τελευταίο διάστημα στο Netflix. Έχετε παρακολουθήσει κάποιες; Πώς κρίνετε την τηλεοπτική τους μεταφορά; Την θεωρείτε επιτυχημένη; Παράλληλα, είναι ένας τρόπος για να έρθει το κοινό πιο κοντά στο είδος και έπειτα να ανακαλύψει και τα σχετικά βιβλία;

Βεβαίως, οι μεταφορές των μυθιστορημάτων δεν είναι κάτι νέο, αφού είχαν αρχίσει ήδη με επιτυχία από τα βιβλία της Χιεβάλ και του Βαλέε, αλλά τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν πολλές σχετικές τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικές ταινίες, τόσο σκανδιναβικής όσο και ξένης παραγωγής ή διεθνούς συμπαραγωγής. Έχοντας παρακολουθήσει, από διάφορες πηγές, έναν μεγάλο αριθμό τέτοιων σειρών, μπορώ να πω ότι κάποιες, συνήθως οι σκανδιναβικές παραγωγές, είναι επιτυχημένες και πιο κοντά στο πνεύμα των βιβλίων και των συγγραφέων (π.χ. η σουηδική σειρά «Βαλάντερ» ή η δανική «Ο καστανάνθρωπος», η σουηδική ταινία «Το κορίτσι με το τατουάζ»), ενώ κάποιες άλλες όχι και τόσο (π.χ. οι αμερικανικές ταινίες «Ο χιονάνθρωπος» και «Το κορίτσι με το τατουάζ»).

Οι σκανδιναβικές παραγωγές, όπως οι σειρές “Βαλάντερ” και “Ο καστανάνθρωπος”, είναι επιτυχημένες και πιο κοντά στο πνεύμα των βιβλίων και των συγγραφέων

Εκτός όμως από τις μεταφορές, υπάρχει μία πολύ μεγάλη παραγωγή «αυτόνομων» σειρών που δεν έχουν σχέση με λογοτεχνικά έργα αλλά βασίζονται σε πρωτότυπα σενάρια. Κάποιες από αυτές, όπως η δανική «Forbrydelsen» («The killing»), η δανοσουηδική «Bron/Broen» («The Bridge») παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η μεγάλη διεθνής επιτυχία τους έχει χαρακτηριστεί ως «δεύτερο κύμα» του σκανδιναβικού αστυνομικού.

Γενικά οι Βόρειες αστυνομικές τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικές ταινίες και οι δυνατότητες παγκόσμιας διανομής τους έχουν μεγάλη σημασία για την κινηματογραφική και τηλεοπτική βιομηχανία και αύξησαν το ενδιαφέρον για το σκανδιναβικό αστυνομικό, ενώ ειδικότερα οι μεταφορές των μυθιστορημάτων έπαιξαν ρόλο στην επιτυχία των βιβλίων, καθιστώντας τα πιο γνωστά σε ένα διεθνές κοινό. Από την άλλη πλευρά, έχει επισημανθεί ότι η μεταφορά βιβλίων στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη θέτει ζητήματα, σχετικά όχι μόνο με την πιστότητα αυτής της μεταφοράς, αλλά και με την επίδραση χολυγουντιανών προτύπων στους εθνικούς κινηματογράφους των σκανδιναβικών χωρών.

Οι αυτόνομες σειρές που βασίζονται σε πρωτότυπα σενάρια, όπως οι “Forbrydelsen” και “Bron/Broen”, έχουν χαρακτηριστεί ως “δεύτερο κύμα” του σκανδιναβικού αστυνομικού.

Θεωρείστε ο μοναδικός Έλληνας που έχει μελετήσει και αναλύσει εις βάθος το είδος, την ιστορία και την εξέλιξή του. Πόσο δύσκολο ήταν για εσάς να βρείτε υλικό για την έρευνά σας; Πόσο ελλιπής είναι η βιβλιογραφία;

Όσον αφορά στα μυθιστορήματα, τις πρωτογενείς πηγές της μελέτης μου, η ελληνική αγορά βιβλίων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί γενικά ικανοποιητική. Υπάρχουν, όμως, και ελλείψεις που αφορούν σημαντικούς συγγραφείς, από το έργο των οποίων δεν κυκλοφορεί ούτε ένα μυθιστόρημα. Το πρόβλημα αυτό λύθηκε από την αγγλόφωνη αγορά.

Τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα όσον αφορά τις «δευτερογενείς» πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη, για τις οποίες η ελληνόφωνη βιβλιογραφία είναι πολύ φτωχή. Και, βεβαίως, δεν αναφέρομαι σε βιβλία σχετικά με τη σκανδιναβικό αστυνομικό, με το οποίο δεν έχει ασχοληθεί κάποιος άλλος στη χώρα μας, αλλά σε έργα που ασχολούνται με τη θεωρία, την κριτική και την ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας γενικά. Και εδώ, τη λύση έδωσε η πολύ πλούσια σε θεωρητικά έργα αγγλόφωνη βιβλιογραφία.

Μετά από τόση έρευνα, μελέτη και ενασχόληση με το είδος, έχετε σκεφτεί να γράψετε το δικό σας σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα;

Για να σας πω την αλήθεια ούτε που έχει περάσει από το μυαλό μου αυτή η σκέψη. Νομίζω ότι οι σκανδιναβοί συγγραφείς που ασχολούνται με το είδος τα καταφέρνουν μια χαρά τόσα χρόνια (με την ευκαιρία να αναφέρω ότι το 2021 εκδόθηκαν στη Σουηδία 353 σουηδικά και 116 μεταφρασμένα αστυνομικά μυθιστορήματα). Τους αφήνω, λοιπόν, να κάνουν τη δουλειά τους και θα συνεχίσω τις μελέτες μου για όσο καιρό δίνουν ενδιαφέρον υλικό.

Τέλος, ποιοι είναι οι δικοί σας αγαπημένοι Σκανδιναβοί συγγραφείς και ποια βιβλία τους ξεχωρίζετε;

Είχα την ελπίδα ότι δεν θα κάνετε αυτή την ερώτηση γιατί δεν μου είναι εύκολο να απαντήσω. Προτού δεχτώ την «πρόκληση», να πω ότι είναι αρκετοί οι συγγραφείς που θεωρώ σημαντικούς με τα δικά μου κριτήρια, που έχουν διαμορφωθεί από την πολύχρονη μελέτη του είδους, και αναγκαστικά θα περιοριστώ στα πρώτα ονόματα που έρχονται στο μυαλό μου από κάθε χώρα. Πληροφορίες για τα μυθιστορήματά τους και οι πλήρεις εργογραφίες τους βρίσκονται στο δεύτερο βιβλίο μου.

Σουηδία: Μάι Χιεβάλ και Περ Βαλέε, Χένινγκ Μάνκελ, Στιγκ Λάσον, Άρνε Νταλ,

Δανία: Γιούσι Αντλερ- Όλσεν, Σάρα Μπλέντελ,

Ισλανδία: Άρναλντουρ Ιντρίδασον, Ύρσα Σιγκουρδαντότιρ,

Νορβηγία: Γκούναρ Στόλεσεν, Άννε Χολτ, Γιού Νέσμπε,

Φινλανδία: Μάτι Γιόενσου, Λέενα Λεχτολάινεν.

Τα βιβλία του Νίκου Γεωργιάδη “Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Όψεις της κοινωνίας και της πολιτικής” (2018) και “Οδηγός για τη Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία” (2021) κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ηρόδοτος