Το “For Sama” δεν είναι ένα ντοκιμαντέρ για τον πόλεμο, αλλά για την ίδια τη ζωή

Μπορεί να μοιάζει (και είναι) αδιανόητο κάθε σημαντική ή ασήμαντη στιγμή της ζωή σου να έχει για soundtrack βομβαρδισμούς. Κάποιοι άνθρωποι, όμως, έχουν μάθει να ζουν δίπλα στο θάνατο. Να σπουδάζουν, να ερωτεύονται, να παντρεύονται, να αποκτούν παιδιά σε μια εμπόλεμη ζώνη.

Όλα τα παραπάνω, άλλωστε, σε πείσμα των όσων γίνονταν (και γίνονται) στον τόπο της, έκανε και η δημοσιογράφος Waad Al-Kateab στο Χαλέπι της Συρίας. Μαζί της είχε μια κάμερα με την οποία κατέγραψε 800 ώρες υλικού από τη ζωή της και των γύρω της, από το 2011 ως και το 2016. Από αυτό το υλικό προέκυψε και το For Sama (Για Τη Μικρή Σάμα), ένα ντοκιμαντέρ που, όπως αποκαλύπτει και ο τίτλος του, είναι αφιερωμένο στην κόρη της, που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου. Με μία κάμερα στο χέρι ασταθή όσο και η έννοια της ζωής σε μια πόλη της Συρίας, η νεαρή γυναίκα έφτιαξε ένα οπτικό ημερολόγιο που είναι συγχρόνως ενδόμυχα προσωπικό αλλά και βαθιά πολιτικό και κυρίως, συγκλονιστικό σε κάθε καρέ του.

«Όταν γυρνούσα το υλικό με την κάμερά μου, δεν είχα σκοπό να κάνω κάποια ταινία, το έβλεπα περισσότερο δημοσιογραφικά», εξηγεί σήμερα η Waad Al-Kateab, από το Λονδίνο όπου ζει με την οικογένειά της τα τελευταία χρόνια. Άλλωστε, παράλληλα με την κινηματογράφηση του For Sama, κάλυπτε και δημοσιογραφικά τον πόλεμο για το Channel 4, σε μια σειρά από ρεπορτάζ που κέρδισαν και Emmy. Η ιδέα ενός ντοκιμαντέρ με επίκεντρο τη δική της εμπειρία θα αργούσε να έρθει: «Όλο αυτό το υλικό το είχα μαζέψει σε έναν φάκελο που είχα ονομάσει “private”, το θεωρούσα προσωπικό υλικό. Αλλά δεν πίστευα ότι ήταν κάτι που αφορούσε εμένα. Μέσα από την κινηματογράφηση, σκεφτόμουν τις ιστορίες των άλλων ανθρώπων, όχι τη δική μου», εξηγεί. Επέμενε να βρίσκει τις ιστορίες των άλλων «σημαντικότερες και συναρπαστικότερες» τόσο, που χρειάστηκαν πολύωρες συζητήσεις με τους συνεργάτες της ταινίας ώστε να καταλήξουν στην αυτοαναφορική αφήγηση.

Είναι αρκετά επώδυνο και μόνο να παρακολουθήσει κανείς τα 100 λεπτά του For Sama, πόσω μάλλον να ανατρέξει σε ένα πολύωρο υλικό που έχει ζήσει από πρώτο χέρι και μπορεί να περιλαμβάνει πολλές εικόνες φρίκης μέσα από το νοσοκομείο στο Χαλέπι (εκεί εργαζόταν ο σύζυγος της Al-Kateab, Hamza Al-Kateab), ώστε να καταλήξει στο τελικό υλικό της αφήγησης. Όμως, η ίδια η δημιουργός ένιωσε χαρά που ξανάρθε αντιμέτωπη με τα βιώματά της και κατάφερε να φτιάξει αυτή την ταινία, που όπως φαίνεται, κουβαλά με κάθε τρόπο μέσα της.

«Επειδή τα είχα ζήσει όλα αυτά, θυμόμουν κάθε δευτερόλεπτο», λέει με αφοπλιστική ειλικρίνεια η Waad Al-Kateab. Για το For Sama, βέβαια, συνεργάστηκε με τον Edward Watts, έναν εξωτερικό παρατηρητή των συγκεκριμένων γεγονότων, κάτι που, τελικά, αντί να δυσχεράνει τα πράγματα, επέφερε μια ισορροπία. Οι δυο τους δούλεψαν μαζί για δύο χρόνια, αρμονικά, μιας και μοιράζονταν πραγματικό ενδιαφέρον και πάθος για το ντοκιμαντέρ. «Δεν ήταν εύκολη διαδικασία», παραδέχεται πάντως η δημιουργός, όμως, για πολλούς λόγους, ήταν η μόνη οδός: «Μπορεί να θυμόμουν κάθε δευτερόλεπτο όλου αυτού του υλικού, αλλά δεν είχα καμία εμπειρία στο πώς να φτιάξω μια ταινία, όπως και δεν μπορώ να καταλάβω καθαρά τι ξέρει ο κόσμος έξω από τη Συρία για τη χώρα ή τι βρίσκει ενδιαφέρον».

Για την ίδια πάντως, αυτό το ντοκιμαντέρ είναι όλη της η ζωή, όπως λέει με πολύ απλά λόγια. Σε αυτό άλλωστε την παρακολουθούμε από τα φοιτητικά της χρόνια ως και τη δημιουργία της δικής της οικογένειας και μαζί, βλέπουμε και την ιστορία της ίδιας της Συρίας, από τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης μέχρι τον Εμφύλιο Πόλεμο. «Ανησυχούσα πολύ για το πώς θα είναι το φιλμ ολοκληρωμένο, γιατί θα το μοιραζόμουν με τον κόσμο και δεν ήξερα πώς θα εκλάμβανε κάτι που δεν έχει ζήσει», εξηγεί. Όμως το αποτέλεσμα τη δικαίωσε: «Είμαι ευγνώμων για όλα, είναι επίτευγμα για μένα».

Το τελευταίο φαίνεται πως επιβεβαιώνουν και άλλοι πέρα από την ίδια τη δημιουργό του For Sama. Μια υποψηφιότητα για Όσκαρ, ένα βραβείο στο Φεστιβάλ των Καννών και ένα βραβείο BAFTA, ανάμεσα σε 4 συνολικά υποψηφιότητες, που το κάνουν το ντοκιμαντέρ με τις περισσότερες υποψηφιότητες στην ιστορία του θεσμού, είναι μερικές μόνο από τις δεκάδες φεστιβαλικές διακρίσεις του. Μάλιστα, ο κόσμος αγκάλιασε την ταινία σε βαθμό που η Al-Kateab δεν περίμενε. «Δεν είναι ότι τους άγγιξε μόνο συναισθηματικά, ήθελαν κάπως να βοηθήσουν έμπρακτα τους ανθρώπους της Συρίας», εξηγεί.

Αυτή η σκέψη της αλλαγής για μια καλύτερη Συρία είναι που κρατά και την ίδια την Waad Al-Kateab δυνατή. Μετά την εκκένωση στο Χαλέπι, η δημοσιογράφος βρέθηκε με την οικογένειά της για ένα χρόνο στην Τουρκία, πριν μετακομίσουν στο Λονδίνο. Βέβαια, όσο και αν νιώθει χαρούμενη με τη νέα της ζωή, θα ήθελε όλα να είναι αλλιώς και να ξαναδεί τη χώρα της όπως επιθυμεί: «Θα ήθελα να πάω στη Συρία το συντομότερο δυνατό αλλά συγχρόνως, η σκέψη μου επικεντρώνεται στο τι μπορώ να αλλάξω για να γυρίσω». Άλλωστε, «είναι η χώρα μου, από εκεί προέρχομαι, οπότε καταλαβαίνεις πόσο μεγάλη είναι η σχέση μου μαζί της» λέει και όλοι καταλαβαίνουμε, ακόμα κι αν τα βιώματά μας απέχουν παρασάγγας από τα δικά της.

Αν κάτι μας μαθαίνει αυτή η ταινία είναι πως σε κάθε συνθήκη, η ζωή επιμένει να θέλει να νικά. Κι ίσως όταν ο θάνατος είναι δίπλα σου κάθε μέρα, να θέλει να επιμένει λίγο περισσότερο. «Ειδικά όταν έχεις παιδιά, θες να νιώσεις πως όλα θα λειτουργήσουν», παραδέχεται κάποια που έγινε μητέρα, όσο γύρω της έσκαγαν ασταμάτητα βόμβες. Ήταν η αίσθηση της κοινότητας αυτή που τελικά δημιουργούσε το ασφαλές συναισθηματικό μαξιλαράκι, συμπεραίνει η Al-Kateab. «H μεγάλη ανακούφιση ήταν πως νιώθαμε όλοι σαν μια κοινότητα, νοιαζόμασταν και προσπαθούσαμε να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλο. Νομίζω ότι όλοι πλέον με την Covid-19 μπορούν να καταλάβουν καθαρά πως ακόμα κι αν δεν ξέρεις κάποιον, μπορείς να τον καταλάβεις και να νιώσεις το ίδιο με αυτόν», καταλήγει, για να εξομαλύνει τις φυσικές και νοητές αποστάσεις.

Αν ο τελευταίος ένας χρόνος, λοιπόν, μας έκανε όλους λίγο καλύτερους φίλους με τον φόβο, όσοι έχουν ζήσει το τραύμα του πολέμου δεν τον βλέπουν να τους εγκαταλείπει ποτέ. «Τώρα προσπαθούμε να νιώσουμε κανονικοί, αλλά δεν είναι εύκολο» παραδέχεται η Waad Al-Kateab. «Για μας υπάρχει ένα μπερδεμένο συναίσθημα συνεχώς, κάποιες φορές είσαι πολύ τρομαγμένος», συνεχίζει, βρίσκοντας στην ειλικρίνεια τη μόνη ενθαρρυντική λύση: «Νομίζω πως πρέπει να είμαστε πολύ ανοιχτοί προς τον εαυτό μας. Να νιώσουμε πως είναι ok να αντιμετωπίσουμε αυτό το τραύμα και το παράξενο συναίσθημα που έχουμε τις περισσότερες φορές».

Η μικρή Sama έζησε την εμπειρία του πολέμου σε μια πολύ τρυφερή ηλικία, κάτι που όπως αποκαλύπτει η μητέρα της, την έκανε να βλέπει συχνά εφιάλτες και να τσιρίζει στη μέση της νύχτας. Όπως εξηγούν οι αρμόδιοι θεραπευτές, είναι πολύ πιθανό αυτό να έρχεται και να φεύγει ανά διαστήματα μέχρι την ενήλικη ζωή της. Ομοίως, η Waad Al-Kateab μπορεί να έχει αποβάλει τους φόβους μέσα στους ρυθμούς της ημέρας, όμως, βρίσκει το διάστημα μεταξύ ύπνου και ξύπνιου τη χειρότερη ώρα για όλα εκείνα που, αναπόφευκτα, θα μένουν πάντα σε μεγάλο βαθμό άλυτα.

«Είναι πρόκληση για κάθε κινηματογραφιστή να βγει στο δρόμο και να γυρίσει κάτι» λέει μια γυναίκα που είχε την απεριόριστη δύναμη (και τύχη) όχι μόνο να βγει ζωντανή και χαρούμενη μέσα από τη δίνη του πολέμου, αλλά να πιάσει μια κάμερα και να μιλήσει για την ίδια, τον τόπο της και τη δικαιοσύνη σε μια χώρα που δεν είναι φιλικά προσκείμενη όχι μόνο στο φύλο της, αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο. Αλλά κάτι θα την κάνει να γυρνάει πάντα εκεί. Ακόμα κι αν αυτό το κάτι είναι να βρίσκει τα λουλούδια που είχε στο Χαλέπι σε μια τυχαία βόλτα της στο σούπερ μάρκετ και να τα φυτεύει, κόντρα στο διαφορετικό κλίμα, στον κήπο της στο Λονδίνο.

«Υπάρχει η ανάγκη να εξακολουθώ να νιώθω συνδεδεμένη με τον τόπο μου», λέει χωρίς κανέναν ενδοιασμό η Waad Al-Kateab. Κι αν γυρνούσε τον χρόνο πίσω, θα έκανε τα πράγματα και πάλι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Αυτό, άλλωστε, λέει και με το For Sama.

Το For Sama (Για Τη Μικρή Σάμα) (2019) της Waad Al-Kateab και του Edward Watts θα κάνει on line πρεμιέρα στην Ελλάδα με 3 προβολές στις 23, 24 και 25 Απριλίου στις 20:00. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις