ΠΟΣΟ ΠΙΘΑΝΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ‘ΦΟΥΚΟΥΣΙΜΑ’ ΣΤΗΝ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ;

Στις 11 Μαρτίου 2011, το τσουνάμι που χτύπησε τη βορειο-ανατολική ακτή της Ιαπωνίας έπληξε το πυρηνικό εργοστάσιο Dai-ichi στη Φουκουσίμα, απελευθερώνοντας ραδιενέργεια στη θάλασσα και τη γύρω περιοχή. Η μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή μετά το Τσερνομπιλ εκτιμάται ότι προκάλεσε πολύ μικρότερη ραδιορύπανση, αλλά ανάγκασε 160.000 ανθρώπους σε εκτοπισμό και αποτέλεσε τον πυρήνα μιας τεράστιας οικονομικο-κοινωνικής καταστροφής. Πέντε χρόνια μετά, η Φουκουσίμα παραμένει αποκλεισμένη ζώνη και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι εξακολουθούν να διαμένουν σε προσωρινή στέγη. Την ίδια ώρα, στη Γηραιά Ήπειρο, κάποιοι κρούουν των κώδωνα του κινδύνου για μια νέα Φουκουσίμα στην Ευρώπη.

Η Ευρώπη είναι μια πυρηνική ήπειρος. Το 40% της ηλεκτρικής ενέργειας (και το 26% της συνολικής) παράγεται σε πυρηνικά εργοστάσια. Όμως με πολλές από αυτές τις εγκαταστάσεις να έχουν κατασκευαστεί πριν από δεκαετίες, η “γήρανσή” τους και τα προβλήματα ασφάλειας που αυτή συνεπάγεται, αποτελούν το υπ’ αριθμόν ένα τεχνικό ζήτημα για τις αρμόδιες Αρχές, που πιθανότατα θα αποτελέσει και το αντικείμενο της επόμενης πανευρωπαϊκής επιθεώρησης των πυρηνικών σταθμών το 2017.

Εν τω μεταξύ, ο πρόεδρος της Γαλλικής Αρχής Πυρηνικής Ασφάλειας (ASN), Pierre-Franck Chevet, σε πρόσφατη συνέντευξή του στην εφημερίδα Liberation, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και σημειώνει πως “ένα ατύχημα σαν της Φουκουσίμα θα μπορούσε να συμβεί στην Ευρώπη”. Η Γαλλία, διαθέτει 58 πυρηνικούς σταθμούς, οι περισσότεροι εκ των οποίων θα είναι 40 ετών το 2020. “Η συνέχιση της λειτουργίας τους πέραν των 40 ετών, δημιουργεί ένα τεράστιο ζήτημα ασφάλειας, το οποίο είναι πολύ περίπλοκο τεχνικά”, υπογραμμίζει. “Θα πρέπει να αναρωτηθούμε πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την ασφάλεια στα νέα στάνταρντ που τέθηκαν μετά τη Φουκουσίμα, τη στιγμή που οι εταιρίες διαχείρισης αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα και προβλήματα χρηματοδότησης”.

Την ίδια ώρα, στο γειτονικό Βέλγιο, ο προβληματισμός του κυρίου Chevet δοκιμάζεται στην  πράξη. Η απόφαση της κυβέρνησης να επεκτείνει πέραν των 40 ετών τη διάρκεια ζωής δύο πυρηνικών αντιδραστήρων (Doel 1&2) καθώς και να επαναλειτουργήσει ακόμα δύο (Doel 3 & Tihange), οι οποίοι είχαν κλείσει όταν εντοπίστηκαν χιλιάδες ρωγμές στο δοχείο πίεσης (pressure vessel), έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, με την Greenpeace να προειδοποιεί πως “αυτό είναι πραγματικό σενάριο για μία πυρηνική καταστροφή”.

Ο Λευτέρης Τσουκαλάς,  καθηγητής πυρηνικής τεχνολογίας στο πανεπιστήμιο Purdue της Ιντιάνα και ένας εκ των κορυφαίων πυρηνικών μηχανικών στον κόσμο, εξηγεί στο WE τους News247 το γενικότερο πλαίσιο λειτουργίας αυτών των αντιδραστήρων. “Τα δύο πυρηνικά εργοστάσια στο Βέλγιο, λειτουργούν αντιδραστήρες δεύτερης γενιάς, αντιδραστήρες που ξεκίνησαν να κατασκευάζονται τις δεκαετίες του ’60-’70, με έναν σχεδιαστικό βίο 40 ετών. Όπως και πολλά ακόμα από αυτά τα δεύτερης γενιάς εργοστάσια, έχουν παρουσιάσει κάποια τεχνικά προβλήματα, κάποιες διαρροές. Ωστόσο, έχει γίνει πολύ σημαντική πρόοδος στην τεχνολογία που επιτρέπει την επέκταση του βίου τους (life extension). Με τις κατάλληλες επεμβάσεις, ενδελεχείς ελέγχους και ανανέωση συστημάτων, ένας αντιδραστήρας που έχει σχεδιαστεί για 40 χρόνια, μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 60 ή τα 100 χρόνια λειτουργίας. Είναι σαν τα αεροπλάνα, αν βάλεις καινούρια τουρμπίνα έχεις καινούριο αεροπλάνο. Υπάρχουν αεροπλάνα που είναι ολοκαίνουρια παρόλο που η αρχική άτρακτος φτιάχτηκε τη δεκαετία του ’60. Βεβαίως, κάποια στιγμή το κόστος όλων αυτών των επεμβάσεων μπορεί να υπερβαίνει το όφελος, συνεπώς ίσως είναι πιο χρήσιμο να φτιάξεις έναν καινούριο αντιδραστήρα. Οι τρίτης και τέταρτης γενιάς αντιδραστήρες πάντως έχουν λύσει τα προβλήματα ασφάλειας”.

Ρωσική Ρουλέτα

Ήταν αυτό το κόστος και η πολυπλοκότητα των επεμβάσεων που έπρεπε να γίνουν στους επίμαχους βελγικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες, που λειτούργησαν αποτρεπτικά για την Electrabel -τη βελγική ΔΕΗ δηλαδή- να προχωρήσει στις απαραίτητες βελτιώσεις που ζητούσε αρχικά η Βελγική Αρχή Πυρηνικού Ελέγχου (FANC), προκειμένου να επιτρέψει την επέκταση του βίου τους, υποστηρίζει μιλώντας στο WE ο Eloi Glorieux, πρώην Βέλγος πολιτικός και ειδικός της Greenpeace σε θέματα ενέργειας. “Κάθε φορά που πρότειναν κάτι πολύ ακριβό ή πολύ περίπλοκο κατά την Electrabel, η FANC υποχωρούσε και χαλάρωνε τις απαιτήσεις της. Για παράδειγμα, αρχικά η FANC ζητούσε την αναβάθμιση των αντιδραστήρων Doel 1 & 2 στο επίπεδο ασφαλείας της σημερινής νέας γενιάς αντιδραστήρων. Αυτό θεωρήθηκε πολύ ακριβό από την Electrabel. Εν τέλει η FANC συμφώνησε οι παλιοί αντιδραστήρες να αναβαθμιστούν στο επίπεδο ασφαλείας ‘των νεότερων Βελγικών αντιδραστήρων’, οι οποίοι είναι του… 1985.  Επιπροσθέτως, πολλές από τις βελτιώσεις που ζητούσε η FANC συμφωνήθηκε τελικά να υλοποιηθούν μετά από 3-5 χρόνια. Σχετικά με την επαναλειτουργία των Doel 3 και Tihange, μετά από τρία και πλέον χρόνια ερευνών, επιθεωρήσεων, τεστ και αξιολογήσεων από διεθνείς ομάδες ειδικών, ακόμα δεν έχει εκτιμηθεί με βεβαιότητα η προέλευση των ρωγμών στο δοχείο πίεσης και δεν έχει απαντηθεί οριστικά το ερώτημα αν οι ρωγμές αυτές επεκτείνονται κατά τη λειτουργία των αντιδραστήρων. Πώς μπορεί λοιπόν η FANC να συμφώνησε με την επαναλειτουργία τους;” διερωτάται ο κύριος Glorieux και εξηγεί τις επιπλέον παραμέτρους επικινδυνότητας.

“Πρέπει να λάβετε υπόψη σας, ότι η γήρανση των αντιδραστήρων δημιουργεί προβλήματα σε εσωτερικές δομές και περίπλοκα όργανα που είναι δύσκολο να επιθεωρηθούν λόγω της υψηλής ραδιενέργειας. Επιπλέον, η διεθνής εμπειρία σε αντιδραστήρες άνω των 40 ετών είναι πάρα πολύ μικρή. Σκεφτείτε ότι η μέση ηλικία των εμπορικών αντιδραστήρων παγκοσμίως είναι τα 26 έτη, ο ‘γηραιότερος’ στον κόσμο βρίσκεται στο Beznay της Ελβετίας και είναι 46 ετών. Εφόσον δεν έχουμε εμπειρία από αντιδραστήρες 50 και 60 ετών, το να επεκτείνουμε τη ζωή αντιδραστήρων 40 ετών είναι σαν να παίζουμε Ρώσικη Ρουλέτα”.

Στον αντίποδα, ο πυρηνικός μηχανικός Λευτέρης Τσουκαλάς είναι καθησυχαστικός σχετικά με τα δύο βελγικά πυρηνικά εργοστάσια. “Δεν θα έχανα τον ύπνο μου, ακόμα κι αν έμενα δίπλα”, υπογραμμίζει. Ακόμα και οι κάτοικοι της κοντινής βελγικής πόλης Liege φαίνεται να προβληματίζονται περισσότεροι για το ενδεχόμενο να κλείσουν οριστικά τα πυρηνικά εργοστάσια που δίνουν εργασία στον τοπικό πληθυσμό, παρά για ένα πυρηνικό ατύχημα. Ωστόσο, στην άλλη πλευρά των συνόρων, η κατάσταση είναι διαφορετική. Ο αντιδραστήρας Tihange βρίσκεται μόλις 60 χιλιόμετρα από τα βελγογερμανικά σύνορα, ενώ περίπου 130 χιλιόμετρα απέχουν οι Doel 1&2. Οι κάτοικοι της συνοριακής γερμανικής πόλης Aachen δεν είναι καθόλου ευχαριστημένοι. Το ίδιο και οι τοπικοί Γερμανοί κυβερνήτες που κινούνται νομικά. Μετά την Φουκουσίμα άλλωστε, η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, έβαλε τη χώρα σε μια τροχιά απεμπλοκής από την πυρηνική ενέργεια, δηλώνοντας την πρόθεσή της να κλείνει τα πυρηνικά εργοστάσια όταν ολοκληρώνουν τον κύκλο τους και να μην μπαίνει σε διαδικασίες επέκτασης του βίου τους. Ο κύριος Τσουκαλάς, αμφιβάλλει για το κατά πόσο η Γερμανία θα μπορέσει να τηρήσει αυτή τη δέσμευση.

Το αίμα της σύγχρονης οικονομίας

“Η πυρηνική ενέργεια δόθηκε στη Γερμανία από τις ΗΠΑ, όπως δόθηκε και στην Ιαπωνία. Πάνω σε αυτή την πολύ φτηνή ενέργεια στήθηκε η βιομηχανική αναδόμηση των χωρών αυτών, που έφτιαξαν φτηνά αυτοκίνητα, φτηνά πλυντήρια, φτηνές τηλεοράσεις… Ξέρετε, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες έχουν ένα τεράστιο πλεονέκτημα στην παραγωγή θερμοδυναμικής ενέργειας, παράγουν την πιο φτηνή ενέργεια που υπάρχει. Γι αυτό η Γαλλία παράγει το 120% των ηλεκτρικών της αναγκών από την πυρηνική ενέργεια, κρατάει το 80% και το υπόλοιπο 40% το πουλάει. Η μεγαλύτερη εξαγωγή των Γάλλων είναι ηλεκτρική ενέργεια στη υπόλοιπη Ευρώπη, τη Γερμανία, την Αγγλία, την Ιταλία, το Βέλγιο… Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες λοιπόν της Γαλλίας, παράγουν ηλεκτρικό που κοστίζει 5 ευρώ την μεγαβατώρα, ενώ στην Ελλάδα έχουμε υπερδεκαπλάσια μέση τιμή. Αν έχεις κόστος πάνω από 50 ευρώ, ουσιαστικά δεν έχεις βιομηχανία, η ελληνική βιομηχανία αντιστοιχεί περίπου στο 8% του ΑΕΠ, ενώ όλοι οι άλλοι στην Ευρώπη είναι πιο κοντά στο 20%. Ουσιαστικά έχουμε αποβιομηχανοποιηθεί, διότι μας λείπει το φθηνό ρεύμα. Και άλλα πράγματα φυσικά, όμως το φθηνό ρεύμα είναι το αίμα της σύγχρονης οικονομίας. Για να έχεις μια σύγχρονη οικονομία, ειδικά στην κατηγορία των χωρών του ευρώ και του δολαρίου, πρέπει να έχεις φθηνό ρεύμα και καινοτομία, δεν γίνεται αλλιώς. Ποτέ δεν θα γίνεις καλή οικονομία με φθηνό εργατικό δυναμικό και υψηλή ανεργία. Συνεπώς, η απόφαση της βελγικής κυβέρνησης, ελήφθη σαφώς λαμβάνοντας υπόψη τους κανόνες ασφαλείας, αλλά είναι και μια απόφαση πολιτική. Κάθε χώρα είναι υπεύθυνη για την ενεργειακή της πολιτική”.

Η θέση της Ελλάδας

“Ως Ελλάδα είμαστε κατά της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας και δεν επιθυμούμε την περαιτέρω επέκτασή της. Αναγνωρίζουμε όμως το δικαίωμα κάθε κράτους να έχει τη δική του ενεργειακή στρατηγική” δηλώνει από πλευράς του ο πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, Χρήστος Χουσιάδας. Μιλώντας στο WE, επισημαίνει ότι παρόλο που η χώρα μας είναι μια μη πυρηνική χώρα, έχει ενεργή συνεισφορά και παρουσία στα ζητήματα της πυρηνικής ασφάλειας, με αποκορύφωμα την καινούρια νομοθεσία για την πυρηνική ασφάλεια στην Ευρώπη. “Πρόκειται για μια δύσκολη συμφωνία, ανάμεσα σε τόσα πολλά κράτη με διαφορετικές απόψεις, η οποία ολοκληρώθηκε και επιτεύχθηκε επί ελληνικής προεδρίας. Επιπλέον, έχουμε την αντιπροεδρία της Ομάδας Ευρωπαίων Ρυθμιστών Πυρηνικής Ασφάλειας (ENSREG). Η χώρα μας έχει υπερβεί το μέτρο του ειδικού της βάρους και έχει επιδείξει πρωταγωνιστική θέση σε ό,τι αφορά ζητήματα πυρηνικής ασφάλειας στα Ευρωπαϊκά όργανα”.

Ερωτηθείς για την ανησυχία που εκφράζεται για τα πυρηνικά εργοστάσια στο Βέλγιο και τη γήρανση των πυρηνικών εγκαταστάσεων στην Ευρώπη, υπογραμμίζει πως η ευρωπαϊκή ήπειρος είναι μια πυρηνική ήπειρος και γι’ αυτό απαιτείται ψυχραιμία και σωστή ενημέρωση. “Η ΕΕΑΕ δεν μπορεί παρά να συμπλεύσει και να δεχθεί σαν αξιόπιστη την κρίση της ομόλογης βελγικής αρχής, διότι αυτή έχει όλα τα δεδομένα και όλες τις λεπτομέρειες. Οι Βελγικές αρχές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η συνέχιση της λειτουργίας αυτών των εργοστασίων ‘δεν δημιουργεί αδικαιολόγητη διακινδύνευση της ασφάλειας’. Αυτή την επίσημη θέση εμείς οφείλουμε να τη δεχθούμε. Επιπλέον πρέπει να αναφέρουμε ότι οι βελγικές Αρχές έχουν τηρήσει τους κανόνες διαφάνειας σε αυτή την υπόθεση και έχουν δείξει δεκτικότητα. Οι υπουργοί περιβάλλοντος Γερμανίας, Λουξεμβούργου και Ολλανδίας έχουν συναντηθεί και συνεννοηθεί με τους αρμόδιους Βέλγους υπουργούς. Μάλιστα, οι βελγικές Αρχές πρόσφατα δέχθηκαν να γίνει κοινή επιθεώρηση με τις ολλανδικές Αρχές στο σταθμό που βρίσκεται κοντά στα σύνορα με την Ολλανδία. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, διότι οι επιτηρήσεις και οι επιθεωρήσεις είναι εθνική υπόθεση. Παρόλα αυτά, οι Βέλγοι άνοιξαν τα γραφεία τους και τις εγκαταστάσεις τους σε ξένους επιθεωρητές”.

Τέλος, σχετικά με ένα ενδεχόμενο πυρηνικό ατύχημα, ο κύριος  Χουσιάδας σημειώνει: “Ένα πυρηνικό ατύχημα στην καρδιά της Ευρώπης αλλά και οπουδήποτε αλλού είναι απευκταίο, αυτό είναι το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς, όποια χώρα κι αν αφορά θα πρόκειται για μεγάλο πλήγμα. Η πρόσφατη εμπειρία έδειξε ότι και ο ψυχολογικός αντίκτυπος  είναι σημαντικός και οι κοινωνικοοικονομικές συνέπειες είναι μεγάλες, ανεξάρτητα από τις ραδιολογικές. Αυτό το είδαμε πρόσφατα στην Ιαπωνία όπου οι ραδιολογικές συνέπειες του ατυχήματος δεν είναι εκτεταμένες και αφορούν μια μικρή ζώνη, σε αντίθεση με το παλιότερο ατύχημα στο Τσερνομπιλ όπου η ραδιορύπανση ήταν τεράστια και υπήρξαν νεκροί. Παρόλα αυτά όμως καταστροφή συνέβη και στην Ιαπωνία, για λόγους κοινωνικούς, οικονομικούς, ψυχολογικούς. Αυτό είναι ένα σημαντικό εύρημα. Αν κάτι τέτοιο συμβεί στην Ευρώπη θα είναι πάρα πολύ άσχημο. Με αυτή την έννοια μας ενδιαφέρει πάρα πολύ η πυρηνική ασφάλεια ως χώρα. Αυτό όμως είναι το γενικό πλαίσιο. Δεν το συναρτώ με κανένα  τρόπο με τις συγκεκριμένες εγκαταστάσεις στο Βέλγιο”.

Στην Ευρώπη λειτουργούν 185 πυρηνικοί αντιδραστήρες, οι 130 εκ των οποίων σε 14 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκτός Ε.Ε. λειτουργούν στη Ρωσία 35 αντιδραστήρες, στην Ουκρανία 15 και στην Ελβετία 5. Ακόμα 16 πυρηνικοί σταθμοί βρίσκονται υπό κατασκευή, σε 6 χώρες. Σε ό,τι αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε πυρηνικές εγκαταστάσεις, την πρωτοκαθεδρία έχει η Γαλλία (76,9%) και ακολουθούν η Σλοβακία (56,8 %), η Ουγγαρία (53,6%) και η Ουκρανία (49.4%).

Την περίοδο 2011-2012, στον απόηχο της πυρηνικής καταστροφής στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας,  υποβλήθηκαν σε δοκιμασίες αντοχής 165 αντιδραστήρες.  “Η πανευρωπαϊκή αξιολόγηση έγινε με συγκεκριμένα κριτήρια και ζητήματα με βάση το μάθημα της Ιαπωνίας, όπως ανταπόκριση σε ακραίες φυσικές καταστροφές, ταυτόχρονο blackout κλπ. Πώς θα ανταποκρίνονταν οι ευρωπαϊκοί πυρηνικoί σταθμοί σε τέτοιες συνθήκες. Αυτό ήταν το μενού των τεχνικών προδιαγραφών της τότε διερεύνησης.Το 2017 το αντικείμενο θα είναι η διαδικασία της επέκτασης του ωφέλιμου χρόνου ζωής για τις πυρηνικές εγκαταστάσεις. Αναγνωρίζεται δηλαδή η σπουδαιότητα αυτού του πράγματος και θα διερευνηθεί. Ως Ελλάδα συμφωνούμε και είμαστε υποστηρικτικοί προς αυτή την προσέγγιση”, μας λέει σχετικά ο κύριος Χουσιάδας.

“Ήταν πολύ καλό που η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε τα περίφημα ‘stress test’ σε όλους τους εμπορικούς πυρηνικούς σταθμούς στην Ευρώπη” προσθέτει ο Βέλγος Eloi Glorieux, θεωρεί ωστόσο ότι αυτό δεν εγγυάται απολύτως τίποτα. “Πολλές εξαιρετικά σημαντικές συστάσεις που έγιναν μετά την επιθεώρηση για του βελγικούς αντιδραστήρες δεν έχουν εφαρμοστεί ακόμα, παρόλο που τα ‘stress test’ ολοκληρώθηκαν το 2012”.