ΖΑΧΑ ΧΑΝΤΙΝΤ: ΟΙ ΠΙΟ ΞΑΚΟΥΣΤΕΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

«Και βέβαια είμαι φεμινίστρια διότι αντιμετωπίζω  όλες τις γυναίκες ως όντα προικισμένα, έξυπνα και σκληρά» έλεγε η Ζάχα Χαντίντ που έφυγε προχθές από τη ζωή σε ηλικία 65 ετών, έχοντας όμως ανοίξει δρόμους για το ασθενές φύλο σε μια από τα πιο ανταγωνιστικά επαγγελματικά πεδία: την αρχιτεκτονική. Την θεωρούσαν έναν χαρακτήρα δύσκολο, σχεδόν ανυπόφορο, ακόμα και υπερφίαλο ή επηρμένο, αλλά σχεδόν όλοι οι συνάδελφοί της την σέβονταν. Άλλωστε – εδώ που τα λέμε – είχε καταφέρει να διανύσει μια μακρά πορεία, από τη Βαγδάτη όπου γεννήθηκε το 1950 μέχρι το Μαϊάμι όπου άφησε την τελευταία της πνοή. Αν και ήταν ήδη στο νοσοκομείο αντιμετωπίζοντας θέματα βρογχίτιδας, έπαθε έμφραγμα που δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν οι γιατροί.

Ποια όμως ήταν η Ζάχα Χαντίντ και γιατί η συμβολή της στη σύγχρονη αρχιτεκτονική και στο ντιζάϊν θα μείνουν στην ιστορία; Ήταν η πρώτη γυναίκα που κατάφερε να κερδίσει το “Πρίτσκερ” που είναι κάτι σαν το βραβείο Νόμπελ στον τομέα της, ενώ πριν από λίγο καιρό ήταν πάλι η πρώτη εκπρόσωπος του ασθενούς φύλου που βραβεύτηκε συνολικά για το έργο της από το Βασιλικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής. Η βασίλισσα Ελισσάβετ της είχε δώσει τίτλο τιμής και μαζί με μια ακόμα πεντάδα αρχιτεκτόνων απολάμβαναν την δημοσιότητα όπως οι σταρ του κινηματογράφου.

Το τελευταίο της αμφιλεγόμενο έργο ήταν ένα ποδοσφαιρικό στάδιο που σχεδίασε στο Κατάρ για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022. Όταν κάποιοι είδαν τις μακέτες, την κατηγόρησαν ότι μοιάζει με αιδοίο και εκείνη πέρασε αμέσως στην αντεπίθεση λέγοντας ότι πρόκειται περί γελοίων ισχυρισμών. Επίσης δεν δίστασε να τσακωθεί σε μια «ζωντανή» ραδιοφωνική εκπομπή στο BBC όταν η παρουσιάστρια της επισήμανε ότι υπήρξαν θάνατοι εργαζομένων κάτι το οποίο αρνήθηκε. Ήταν μια προσωπικότητα που υπερασπιζόταν τη δουλειά της μέχρι κεραίας και δεν δίσταζε να γίνει δυσάρεστη. Ταυτόχρονα ήταν και τρομερά ταλαντούχα. Τα περισσότερα κτίρια που υπέγραψε έμοιαζαν με ζωντανά γλυπτά. Συνήθως διέθεταν καμπύλες ή οξείες γωνίες,  για να μπορέσουν να έχουν μια σφαιρική οντότητα και όχι μια ωραία πρόσοψη αν τα δει κάποιος από μπροστά. Την ενδιέφερε ο χώρος και η νέα αντίληψη γι΄αυτόν πιστεύοντας ότι οι άνθρωποι του σήμερα δεν αναζητούν ένα κέλυφος για να στεγαστούν αλλά μια νέα εμπειρία.

Η Χαντίντ είχε να αντιμετωπίσει ένα ακόμα εμπόδιο που την χαλύβδωσε. Ήταν Ιρακινή. Γεννήθηκε βέβαια στην Βαγδάτη σε μια ισχυρή οικονομικά οικογένεια και σε μια περίοδο όπου η χώρα ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση από την σημερινή. Όπως η Περσία έτσι και το Ιράκ είχαν την άρχουσα τάξη τους να ζει με τα μέτρα και τα σταθμά της Δύσης, προτού γίνει η κατάρρευση του πολιτικού σκηνικού. Ο πατέρας της ήταν επιχειρηματίας και πολιτικός ενώ η ίδια πήγε σε καθολικό σχολείο όπου έμαθε πολλές γλώσσες. Αργότερα σπούδασε μαθηματικά στη Βηρυτό και ύστερα πήγε στο Λονδίνο στις αρχές της δεκαετίες του 1970 όπου ήταν μαθήτρια ενός ‘Ελληνα αρχιτέκτονα μαζί με τον Ρεμ Κούλχαας. Ο Ηλίας Ζέγγελης ήταν ο αγαπημένος της καθηγητής.

«Ήταν πάντα ένας ατίθασος άνθρωπος. Έπρεπε να προσαρμόζεσαι στις δικές της επιθυμίες. Από πολύ νωρίς είχαμε αντιληφθεί ότι είχαμε να κάνουμε με μεγάλο ταλέντο, κυρίως για τη ζωγραφική της. Είναι πραγματικά κρίμα που δεν βλέπουμε ζωγραφική της. Τώρα, με τις διευκολύνσεις των υπολογιστών, ένα από τα πιο παραγωγικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής παραγωγής, που είναι αυτό που κάποτε περνούσε κατευθείαν από την καρδιά στο χαρτί, αρχίζει και χάνεται. Και, νομίζω ότι έχει αρνητική επίδραση και στο ίδιο το έργο της Χαντίντ» έχει πει σε μια παλαιότερη συνέντευξή του.

Μετά από τη μαθητεία κοντά του,  πήρε την βρετανική υπηκοότητα και άρχισε να σκέφτεται πως θα κάνει το δικό της γραφείο.

Το πρώτο κτίριο που την έκανε διάσημη ήταν το Vitra Fire Station στα γερμανοελβετικά σύνορα το 1993. Γρήγορα άρχισε να κάνει πολύ τολμηρά σχέδια με οπτική 360 μοιρών και εντυπωσιακές, οργανικές φόρμες. Τα (αρκετά)κιλά της, η ιδιαίτερη μορφή της, ο αέρας της, την έδωσαν  τον τίτλο της ντίβας. Η ίδια εκνευριζόταν από το γεγονός ότι την αντιμετώπιζαν και ολίγον σεξιστικά. Σε μια έκθεση που έγινε στην Βιέννη με τα σχέδιά της, οι επισκέπτες έπαιρναν στην είσοδο μια δωρεάν μπλούζα «Αν ήμουν άντρας θα με αποκαλούσαν ντίβα;».

Εκτός από την αρχιτεκτονική, διακρίθηκε και στο ντιζάϊν. Από τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα που σχεδίασε  ήταν για λογαριασμό των γερμανικών ναυπηγείων Blohm+Voss, μια σειρά 5 μεγάλων γιοτ, ικανών να διασχίσουν τους ωκεανούς. Το πρώτο από αυτά, το Jazz Yacht φωτογραφήθηκε κλέβοντας την παράσταση για την ομορφιά του και την «διαστημική» γραμμή του. Είναι 90 μέτρα και η εταιρεία θα έκανε τα υπόλοιπα μεγαλύτερα ξεπερνώντας τα 120 μέτρα. Στο εσωτερικό υπάρχει η άνεση και η πολυτέλεια και στο εξωτερικό ένα «πλέγμα» από γραμμές θα εντυπωσίαζαν όλους τους ευκατάστατους στον πλανήτη.

Μπορεί να έφυγε νωρίς από την ζωή αλλά μένουν πίσω της έργα σε κάθε γωνιά του κόσμου από το Λονδίνο και την Ρώμη μέχρι την Αμερική και την Ασία.