Γιατί η ψυχική υγεία της μητέρας μας αφορά όλους;

Μπορεί εκ πρώτης να θεωρούμε ότι οι λέξεις «ψυχική υγεία της μητέρας» και «περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές» δεν μας αφορούν άμεσα, αλλά αν προσπαθήσουμε να φανταστούμε πώς είναι για ένα παιδί να μεγαλώνει με μια μητέρα που δεν γελά ποτέ, που δεν έχει διάθεση για δραστηριότητες, που δεν μπορεί να νιώσει χαρά όταν ασχολείται με το παιδί της, που είναι ευέξαπτη και φωνάζει με το παραμικρό, που νιώθει διαρκώς την απειλή ενός «καταστροφικού» σεναρίου για την ίδια ή το παιδί, που δεν μπορεί να νιώσει ασφάλεια, που όλα της φαίνονται «βουνό», τη στιγμή που η ίδια νιώθει ανίκανη να τα αντιμετωπίσει, τότε μπορούμε ίσως να καταλάβουμε καλύτερα γιατί οι ψυχικές διαταραχές συνιστούν ένα μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας που μας αφορά όλους: δύο στις δέκα οικογένειες που αποκτούν παιδί, είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν τις παραπάνω δυσκολίες.

Η κρισιμότητα των ψυχικών διαταραχών (ΠΨΔ) δεν απασχολεί μόνο τους επιστήμονες και τους ειδικούς, αλλά και φορείς που εμπλέκονται στον σχεδιασμό εθνικών πολιτικών, εξαιτίας του ότι οι περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές λαμβάνουν χώρα σε μια κομβική στιγμή για τη ζωή της γυναίκας, του παιδιού, και όλης της οικογένειας, με κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις και σοβαρές μακροχρόνιες συνέπειες.

Γιατί λοιπόν η ψυχική υγεία της μητέρας μας αφορά όλους;

Από τη μεριά της μητέρας:

Το παρατηρητήριο των μητρικών θανάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο (Confidential Enquiry into Maternal Deaths), αναφέρει ότι, μέχρι το 2005, οι ψυχιατρικές διαταραχές αποτελούσαν την κύρια αιτία θανάτων των μητέρων σε διάστημα ενός έτους μετά τον τοκετό, με περισσότερους από τους μισούς θανάτους να οφείλονται σε αυτοκτονία.

Πέραν της αυτοκτονίας, που αποτελεί την σοβαρή επίπτωση, μια από τις πιο σημαντικές επιπτώσεις των ΠΨΔ , είναι η παγίωσή τους και, εν τέλει η χρονιότητα της πάθησης. Η ζωή της πάσχουσας γίνεται συχνά μια εξαιρετικά δύσκολη ζωή, γεμάτη θλίψη, ενοχές, άγχος, δυσάρεστες σκέψεις, αγωνία, δυσκολία στην κινητοποίηση και την εξεύρεση λύσεων, φόβο. Όλα αυτά γίνονται ακόμα πιο έντονα, υπό το βάρος της ευθύνης μιας νέας ζωής που έχει έρθει στον κόσμο. Οι ενοχές που νιώθουν οι μητέρες στην ιδέα ότι μπορεί να μην είναι ικανές να υποστηρίξουν το παιδί τους ψυχικά και σωματικά ή στην ιδέα ότι το εκθέτουν στην κακή ψυχική τους κατάσταση, είναι αφόρητες. Μερικές φορές, οι ενοχές και ο φόβος είναι αυτά που οδηγούν τις γυναίκες σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Αν όμως, η διαταραχή έχει πλήξει την ικανότητα και το κίνητρο των γυναικών να αναζητήσουν βοήθεια, επέρχεται απελπισία και παραίτηση.

Ακόμα και σε σωματικό επίπεδο, σύγχρονες έρευνες υποστηρίζουν τη σύνδεση των ΠΨΔ γενικότερα, με επακόλουθες καρδιοαγγειακές ασθένειες, με διατήρηση των κιλών της κύησης, και με επιπτώσεις και στον μεταβολισμό της γυναίκας. Επίσης, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι, ένας ψυχικά πάσχων δεν έχει διάθεση να φροντίσει τον εαυτό του ή υιοθετεί επιβλαβείς συνήθειες (κακή διατροφή, κάπνισμα, ουσίες, κλπ.), που με τη σειρά τους επιβαρύνουν τη σωματική υγεία.

Από τη μεριά του εμβρύου:

Έχει βρεθεί ότι οι ψυχικές διαταραχές στην κύηση, μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση της κινητικότητας του εμβρύου, στην ελλιπή ανάπτυξη της περιμέτρου του εγκεφάλου, στη γέννηση λιποβαρών νεογνών, σε αυξημένο κίνδυνο για πρόωρο τοκετό, σε απουσία προγεννητικού ελέγχου, σε κακή διατροφή της εγκύου, σε υιοθέτηση επιβλαβών συνηθειών που μπορεί να είναι επικίνδυνες για την υγεία του εμβρύου (κάπνισμα, αλκοόλ, χρήση ουσιών, κλπ.).

Από τη μεριά του παιδιού στη σχέση του με τη μητέρα:

Οι μητέρες που υποφέρουν από κάποια ΠΨΔ ενδέχεται να εμφανίσουν μειωμένη λειτουργικότητα και ικανότητα να ανταπεξέλθουν στη φροντίδα του βρέφους, ενώ μπορεί επίσης να αντιμετωπίσουν προβλήματα με τον θηλασμό. Το μοτίβο επικοινωνίας που αναπτύσσεται ανάμεσα στην ψυχικά πάσχουσα μητέρα και το βρέφος, συχνά δεν καλύπτει τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού σε αυτό το πρώιμο αναπτυξιακό του στάδιο. Οι περισσότερες έρευνες επισημαίνουν την ύπαρξη μειωμένης ανταπόκρισης, λεκτικής και οπτικής επικοινωνίας, και την απόσυρση της μητέρας από το παιδί. Κάποιες μητέρες μπορεί να φοβούνται να μείνουν μόνες τους με το παιδί ή να νιώθουν ότι είναι ανίκανες να το φροντίσουν σωστά. Έχει επίσης παρατηρηθεί επιθετικότητα στις εκδηλώσεις της μητέρας προς το βρέφος και μειωμένη ανοχή στο κλάμα του.

Τα βρέφη γυναικών με ψυχικές διαταραχές εμφανίζουν πιο συχνά δυσκολίες ύπνου, δυσκολίες με τον θηλασμό, αποφευκτικές συμπεριφορές (αποστροφή του βλέμματος και του σώματος), μειωμένη ρύθμιση του συναισθήματος, προβλήματα με τη σίτιση και προβλήματα κατά την ανάπτυξη.

Οι επιπτώσεις των ΠΨΔ στο παιδί ενδέχεται να είναι μακροπρόθεσμες. Τα παιδιά αυτά μπορεί να χαρακτηρίζονται από ανασφάλεια στη σχέση με τους άλλους, ενώ έχουν αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσουν προβλήματα στις γνωστικές, συναισθηματικές, λεκτικές και κοινωνικές δεξιότητες στην πορεία της ανάπτυξής τους. Έχει βρεθεί επίσης ότι, και τα ίδια τα παιδιά μπορεί να υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές στη σχολική ηλικία ή και σε μεγαλύτερη, από διαταραχές στη συναισθηματική ανάπτυξη, προβλήματα συμπεριφοράς, καθυστέρηση στη γλωσσική ανάπτυξη, ακόμα και χαμηλότερο δείκτη νοημοσύνης. Ας μην ξεχνάμε ότι, αν μια ψυχική διαταραχή παραμένει αθεράπευτη, μπορεί να οδηγήσει σε υποτροπές, πράγμα που σημαίνει ότι ένα παιδί εκτίθεται επαναλαμβανόμενα στις επιπτώσεις της.

Έχει εντοπισθεί αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης χρόνιου κοιλιακού άλγους στα παιδιά, καθώς και παιδικού άσθματος.

Παρόλο που οι πιο συχνές ψυχικές διαταραχές κατά την περιγεννητική περίοδο είναι η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές, οι οποίες εκδηλώνονται σε ένα ποσοστό περίπου 20% των γυναικών, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε τα ψυχωτικά επεισόδια που εκδηλώνονται σε ένα ποσοστό περίπου 0,2% των γυναικών. Οι διαταραχές αυτές είναι μεν πολύ σπάνιες, αλλά έχουν πολύ πιο σοβαρές επιπτώσεις, που μπορεί να φθάσουν ακόμα και σε βίαιες πράξεις προς τον εαυτό ή προς το παιδί. Οι περιπτώσεις βίας είναι εξαιρετικά σπάνιες, αλλά εξαιρετικά σοβαρές.

Από τη μεριά του συζύγου

Οι επιπτώσεις των ψυχικών διαταραχών πλήττουν και τους συζύγους των γυναικών, οι οποίοι αφενός νιώθουν απόρριψη από τη σύζυγο, αφετέρου δυσκολεύονται να κατανοήσουν την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Η σχέση του ζευγαριού υφίσταται ρήξη, που σε αρκετές περιπτώσεις δεν εξομαλύνεται, με συνέπειες που πλήττουν όλη την οικογένεια.

Τα πορίσματα των ερευνών δείχνουν μια συστηματική σχέση ανάμεσα στην απουσία ικανοποίησης από τη συζυγική σχέση και την εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Η αλληλεπίδραση του ζευγαριού, όταν ο ένας από τους δύο συντρόφους πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή εμπεριέχει περισσότερα επεισόδια συγκρούσεων και έντασης, που καταλήγουν σε έναν αρνητικό τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων, και στην παγίωση ενός φαύλου κύκλου απογοήτευσης.

Από τη μεριά της κοινωνίας

Οι ΠΨΔ οδηγούν σε στιγματισμό, αποξένωση των μελών της οικογένειας από τον κοινωνικό περίγυρο, απόκρυψη του προβλήματος, επαγγελματική έκπτωση της πάσχουσας, καθώς και γενικότερη μείωση της λειτουργικότητάς της. Το 2014, το Personal Social Services Research Unit, στο πλαίσιο της καμπάνιας για τις περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές με τον τίτλο Everyone’s Business Campaign, και σε συνεργασία με το London School of Economics, δημοσίευσε έκθεση για την επιβάρυνση και το κόστος που έχουν οι διαταραχές αυτές στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS) του Ηνωμένου Βασιλείου και γενικότερα στην κοινωνία. Η έκθεση αυτή, αποτελεί προϊόν της πρώτης έρευνας στο ειδικό πεδίο του κόστους των περιγεννητικών ψυχικών διαταραχών.

Σύμφωνα με την έρευνα, κάθε μεμονωμένη περίπτωση περιγεννητικής κατάθλιψης κοστίζει στο NHS 74.000 λίρες, κάθε ασθενής με αγχώδη διαταραχή κοστίζει 35.000, ενώ κάθε ασθενής με ψύχωση, 53.000 λίρες, συνυπολογίζοντας σε αυτά τα ποσά τις οικονομικές επιπτώσεις που αφορούν τη γυναίκα και το παιδί. Οι γυναίκες, για παράδειγμα, με περιγεννητική κατάθλιψη ή οι γυναίκες που βίωσαν έναν τραυματικό τοκετό, χρησιμοποιούν περισσότερο τις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας, για αρκετά χρόνια μετά τον τοκετό, ενώ το συνολικό κόστος για τη φροντίδα δυάδας μητέρας – βρέφους, ως προς τη χρήση των εν λόγω υπηρεσιών, είναι σημαντικά μεγαλύτερο σε σχέση με αυτό των μητέρων που δεν πάσχουν από κατάθλιψη.

Η εργαζόμενη γυναίκα με κάποια περιγεννητική ψυχική διαταραχή, είναι πιο πιθανό να σημειώσει μείωση της παραγωγικότητας, των εσόδων της και γενικότερα της ποιότητας ζωής της. Στην περίπτωση δε της ψύχωσης, το κόστος είναι ιδιαίτερα αυξημένο, αν λάβουμε υπόψη την μακρά περίοδο υποχώρησης του επεισοδίου και σταθεροποίησης της ασθενούς (υπολογίζεται ένας μέσος όρος 37 εβδομάδων), της συχνότερης ανάγκης για νοσηλείες, του μεγαλύτερου κινδύνου αυτοκτονίας και των συνεπειών αυτής, καθώς και της σοβαρής και μακροχρόνιας αδυναμίας που αντιμετωπίζουν αρκετές ασθενείς στο να φροντίσουν μόνες το παιδί τους.

Η έρευνα καταλήγει ότι, το κόστος της κατάθλιψης, των αγχωδών διαταραχών και της ψύχωσης που εμφανίζονται στην κύηση ή μετά των τοκετό, ανέρχεται στα 8,1 δισεκατομμύρια αγγλικές λίρες κάθε χρόνο. Από αυτό το ποσό, τα 1,2 δισεκατομμύρια λύρες επιβαρύνουν το Εθνικό Σύστημα Υγείας ετησίως, ενώ το προβλεπόμενο κόστος για να πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες αλλαγές και να προσαρμοστεί το NHS στις εθνικές κατευθυντήριες πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης, είναι 280 εκατομμύρια λίρες. Η επένδυση μιας κοινωνίας στην ψυχική υγεία της οικογένειας, οδηγεί σε συστηματική και σημαντική μείωση των δαπανών.

Όλες οι παραπάνω ατομικές, οικογενειακές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις των περιγεννητικών ψυχικών διαταραχών τεκμηριώνουν την ανάγκη ανάδειξης της προαγωγής της ψυχικής υγείας της μητέρας ως ένα μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας, το οποίο θα πρέπει αποτελέσει προτεραιότητα στη χάραξη και διαμόρφωση πολιτικών υγείας σε διεθνές και εθνικό επίπεδο.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η κρισιμότητα του ζητήματος οδήγησε στην ανάληψη της διεθνούς πρωτοβουλίας από επιστημονικές ενώσεις και φορείς της κοινωνίας των πολιτών για την ανακήρυξη της πρώτης Τετάρτης κάθε Μαΐου σε Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας της Μητέρας. Από την Ελλάδα τη διεθνή πρωτοβουλία στηρίζει η ΑΜΚΕ Φαιναρέτη, η οποία υλοποιεί δράσεις και παρεμβάσεις όπως, το Κέντρο Ημέρας για τη Φροντίδα της Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας (επιλόχεια διαταραχή) και την πανελλήνια Γραμμή Υποστήριξης της Ψυχικής Υγείας της Εγκύου και της Νέας Μητέρας – 2109319054 με άμεσο σκοπό την προαγωγή της περιγεννητικής ψυχικής υγείας σε όλη την χώρα.

Η Ψυχική Υγεία της Μητέρας μας αφορά όλους: Ακόμα και αν δεν είμαστε όλοι γονείς, όλοι υπήρξαμε κάποτε παιδιά και οφείλουμε να αντιληφθούμε και να υποστηρίξουμε την ευθύνη της κοινωνίας στο μεγάλωμα των παιδιών της.

Δέσποινα Καραγιάννη,

Κλινική Ψυχολόγος, PhD,

Επιστημονική Υπεύθυνη του Κέντρου Ημέρας για Φροντίδα της Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας (Επιλόχεια Διαταραχή)

ΑΜΚΕ ΦΑΙΝΑΡΕΤΗ