Η νύχτα μυρίζει γιασεμί και αντίσταση: Ο Μάριος Τόκας μέσα από τα λόγια όσων τον “κουβαλούν”

Μια ξεχωριστή μουσική βραδιά αφιερωμένη στο Μάριο Τόκα, τον σπουδαίο δημιουργό που σφράγισε με τις μελωδίες του το ελληνικό τραγούδι έρχεται την Κυριακή 18 Μαΐου στο Christmas Theatre.

Mια ανεπανάληπτη μουσική βραδιά που θα μας ταξιδέψει σε εικόνες από την Κύπρο και την Ελλάδα, πλημμυρισμένη με αρώματα, αναμνήσεις και νοσταλγία. Τραγούδια που έγιναν σύμβολα της καρδιάς μας, της παρέας, του αγώνα, του έρωτα, της ίδιας της ζωής. Τι να πρωτοθυμηθούμε!

Τα Λαδάδικα, Η νύχτα μυρίζει γιασεμί, Σ’ αναζητώ στη Σαλονίκη, Εξαρτάται, Σαν τρελό φορτηγό, Δίδυμα φεγγάρια, Αννούλα του χιονιά, Το σημάδι, Θάλασσες, Μια στάση εδώ, Το ζεϊμπέκικο του αρχάγγελου, Η εθνική μας μοναξιά, Σ’ αγαπώ σαν το γέλιο του Μάη …και τόσα άλλα τραγούδια που αγαπιούνται ακόμα και μας θυμίζουν κάθε μέρα την ισχυρή παρουσία του Μάριου Τόκα στο τραγούδι και στις καρδιές μας.

“Ψυχή τε και σώματι”, τα τραγούδια του είναι ακόμα εδώ, κρατούν τη ζωντάνια τους και μας μεταδίδουν μια μοναδική συγκίνηση.

Σ’ αυτή την αφιερωματική συναυλία συμμετέχουν εκλεκτοί καλλιτέχνες: Γλυκερία, Δημήτρης Μπάσης, Ελένη Δήμου, Δώρος Δημοσθένους, Γιώργος Νικηφόρου Ζερβάκης, Βασιλική Καρακώστα, Ελένη Καρακάση, Δημήτρης Μεσημέρης και Δημήτρης Τσινιδέλος.

Χαρά Τόκα – “Ο πατέρας μου πάντοτε έγραφε μουσική μόνο πάνω σε λόγια που τον άγγιζαν”

Η κόρη του σπουδαίου συνθέτη, Χαρά Τόκα μας μίλησε για τον πατέρα της, την αγάπη του για την ποίηση, τα κοσμοαγάπητα τραγούδια του και τη σχέση του με τον μεγάλο μας ποιητή, Γιάννη Ρίτσο.

Ποια ήταν η σχέση του Μάριου Τόκα με την ποίηση και πώς επέλεγε ποια ποιήματα να μελοποιήσει;

Η ποίηση ήταν από τις μεγαλύτερες αγάπες του. Διάβαζε πάρα πολύ, τόσο Έλληνες όσο και ξένους ποιητές. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι πέραν των σημαντικών μουσικών σπουδών του, φοίτησε και στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών.

Το πρώτο του τραγούδι, αυτό που έγραψε σε ηλικία 16 ετών, ήταν σε ποίηση του δημοσιογράφου και ποιητή πατέρα του, ενώ μαθητής ακόμα συνέθεσε μελωδίες σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, Κώστα Βάρναλη, Ναζίμ Χικμέτ, Γεφκένι Γεφτουσένκο. αλλά και των Κυπρίων ποιητών Θεοδόση Πιερίδη και Δώρου Λοϊζου.

Μία από τις πρώτες και πολύ πετυχημένες δισκογραφικές του δουλειές, ο δίσκος «Στη Λεωφόρο της Αγάπης», με τους Γιάννη Πάριο, Χαρούλα Αλεξίου, Δήμητρα Γαλάνη και Διονύση Θεοδόση ήταν εξολοκλήρου μελοποίηση ποιημάτων του Γάλλου ποιητή και μυθιστοριογράφου Λουί Αραγκόν, σε ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά.

Μελοποίησε ακόμα, το ποιητικό έργο του σημαντικού Κύπριου ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη «Αμμόχωστος Βασιλεύουσα», το οποίο, μάλιστα, με προσωπικό κόστος και αγώνα, πέτυχε να δισκογραφηθεί με τις εκπληκτικές ερμηνείες του Δημήτρη Μητροπάνου, του Μανώλη Μητσιά και της Γλυκερίας, μεταξύ άλλων. Μελοποίησε ποιήματα και κείμενα των Κυπρίων αγωνιστών της ΕΟΚΑ Ευαγόρα Παλληκαρίδη και Ανδρέα Ζάκου.

Δύο από τα πλέον εμβληματικά τραγούδια του, σχετιζόμενα με την εισβολή και κατοχή στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Κύπρο, το τραγούδι «Η δική μου πατρίδα» και το τραγούδι «Στιγμές της εισβολής» (Πενταδάχτυλος), είναι σε λόγια της Τουρκοκύπριας ποιήτριας Νεσιέ Γιασίν και του σπουδαίου Κύπριου ποιητή Κώστα Μόντη, αντίστοιχα. Αργότερα στην καλλιτεχνική του πορεία μελοποίησε και ποιήματα του Άλκη Αλκαίου, γράφοντας πάνω σε αυτά, ίσως, τις πιο τρυφερές μελωδίες του.

Αισθάνομαι, όμως, ότι πάντοτε έγραφε μουσική μόνο πάνω σε λόγια που τον άγγιζαν. Και αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά την όλη του πορεία, θα δει ότι προσπαθούσε με μεγάλη συνέπεια να βάζει τα λόγια των ποιητών ακόμα και στους πιο εμπορικούς του δίσκους ή στις συναυλίες που έδινε, από το Ηρώδειο ως το πιο μικρό ή απομακρυσμένο μέρος της Ελλάδας.

Μια ιστορία που ξεκινά το 1966, όταν ο Μάριος Τόκας, 12 ετών, άκουσε τον Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο

Τι σηματοδότησε για εκείνον η συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο και πώς επηρέασε τη μετέπειτα πορεία του;

Όταν ρωτούσαμε τον πατέρα μας τι τον έκανε να ασχοληθεί με τη μουσική, μας έλεγε πάντα την ίδια ιστορία. Μια ιστορία που ξεκινά το 1966, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης έφτασε στη Κύπρο για να δώσει τις πρώτες του λαϊκές συναυλίες στο νησί.

Ανάμεσα στο πλήθος κόσμου που παρακολούθησε τη συναυλία του Μίκη στη Λεμεσό ήταν και ο Μάριος Τόκας, μαθητής τότε, μόλις 12 ετών. Η συναυλία αυτή, οι μουσικές και το πάθος του Μίκη Θεοδωράκη, τον συγκλόνισαν βαθιά και, όπως ο ίδιος έλεγε, υπήρξαν το εφαλτήριο που τον έσπρωξε να γράφει τραγούδια. Μάλιστα, χρόνια αργότερα, όταν και ο ίδιος πλέον είχε καταξιωθεί στο χώρο της μουσικής, έψαξε και βρήκε την ηχογράφηση αυτής της συναυλίας, την οποία κράτησε σαν πολύτιμο φυλαχτό.

Και νομίζω ότι μέσα στα τραγούδια του, βρίσκει πάντοτε κάνεις τον μεγάλο του δάσκαλο, ενώ στους αγώνες που έδωσε για την δική του πατρίδα, την Κύπρο, βρίσκει πάντα τον σπόρο που φύτεψε στην καρδιά του ο αγωνιστής Μίκης Θεοδωράκης.

Μιλούσε για τις συναυλίες στην Κύπρο μετά την τουρκική εισβολή και πώς τον είχαν επηρεάσει αυτές οι εμπειρίες;

Παρόλο που ο πατέρας μας μιλούσε πολύ συχνά για τη Λεμεσό των παιδικών του χρόνων και τα πρώτα του βήματα στη μουσική και τη δισκογραφία, μιλούσε πολύ λιγότερο για το πιο καθοριστικό βίωμά του, την τουρκική εισβολή η οποία και τον βρήκε στρατιώτη. Για την ακρίβεια, απολυόταν ακριβώς την ημέρα της εισβολής, με αποτέλεσμα να καταταγεί αμέσως στους εφέδρους.

Ακόμη λιγότερο μιλούσε για τις συναυλίες υποστήριξης στους πρόσφυγες του νησιού, τις οποίες έδωσε, αμέσως μετά το πέρας της εισβολής, σε κάθε σπιθαμή του ελεύθερου εδάφους του, αλλά και στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και το εξωτερικό. Νομίζω ότι θεωρούσε πως, απλώς, έκανε το χρέος του και δεν χρειαζόταν να «περηφανεύεται» γι’ αυτό.

Σήμερα τα “σύνορα” μεταξύ των τραγουδιών έχουν πέσει…

Πώς αντιλαμβανόταν την έννοια του πολιτικού τραγουδιού;

Ο πατέρας μας, πολύ συνειδητά, δεν διαχώριζε ποτέ τα τραγούδια του σε πολιτικά ή ερωτικά, σε έντεχνα ή λαϊκά. Πίστευε, με όλη του την ψυχή, ότι το τραγούδι πρέπει, απλώς, να μπορεί να συντροφεύει τις όλες τις σημαντικές στιγμές των ανθρώπων, από τους έρωτές τους ως την πιο σημαντική πολιτική ή κοινωνική τους διεκδίκηση. Δεν μπορώ να σκεφτώ καλύτερο τρόπο για να το περιγράψω αυτό, από τα δικά του λόγια, όπως καταγράφονται σε μια συνέντευξή του το 1981, όπου απαντά στο εάν γράφει τραγούδια πολιτικά δανειζόμενος τους στίχους μία από τις πιο μεγάλες εμπορικές του επιτυχίες: «Παρά τα δεινά ενός λαού, μαζί με τον αγώνα πιστεύω ότι οι νύχτες μας εξακολουθούν να μυρίζουν γιασεμί».

Υπήρξαν στιγμές που για την στάση του αυτή κατακρίθηκε και αισθάνομαι ότι πολλοί έσπευσαν, με βολική ευκολία, να τον κατατάξουν στους “λαϊκούς” συνθέτες, παραβλέποντας ένα μεγάλο και εξαιρετικά σημαντικό τμήμα του καλλιτεχνικού του έργου. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν ήταν ένας “λαϊκός” συνθέτης. Ήταν και ήταν πολύ περήφανος για αυτό.

Όμως, δεν υπήρχε συναυλία που να μην τραγουδήσει για την ελευθερία του τόπου του και για την επανένωση και την αρμονική συνύπαρξη των δύο κοινοτήτων του νησιού του, δεν υπήρξε συναυλία που να μην “μπλέξει” τα μεγάλα του ζεϊμπέκικα με τραγούδια που έγραψε μελοποιώντας τους μεγάλους μας ποιητές, δεν υπήρξε συναυλία που να μην τραγουδήσει τραγούδια που η μουσική βιομηχανία απέρριψε ως “αντιεμπορικά”.

Σήμερα, 17 χρόνια μετά τον θάνατό του, νομίζω, ότι ήρθε η ώρα να δούμε τις βαθιά πολιτικές ρίζες του, τη βαθιά πολιτική στάση ζωής και δημιουργίας του. Και νομίζω ότι η ίδια η σημερινή μουσική πραγματικότητα, τον έχει δικαιώσει.

Τα “σύνορα” μεταξύ των τραγουδιών έχουν πέσει, οι “έντεχνοι” τραγουδάνε “λαϊκά” και το ανάποδο, τα τραγούδια που μιλάνε για κοινωνικές και πολίτικές διεκδικήσεις ακούγονται μαζί με τα τραγούδια που μιλάνε για τον έρωτα και δίπλα στα μεγάλα ζεϊμπέκικα του πατέρα μου, οι νέοι της εποχής μας τραγουδάνε το δικό του “Κιφ” και κάνουν σύνθημα διεκδικήσεών τους στίχους του.

Ποια βαρύτητα είχε για εκείνον η γνωριμία και συνεργασία του με τον Γιάννη Ρίτσο;

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Γιάννης Ρίτσος του εμπιστεύτηκε ανέκδοτα τότε ποιήματά του, τα οποία μελοποίησε και κυκλοφόρησαν υπό τον γενικό τίτλο “Πικραμένη μου γενιά”, με τη φωνή του Λάκη Χαλκιά. Στον δίσκο, μάλιστα, ο ίδιος ο ποιητής απαγγέλει ένα από αυτά, με τίτλο “Ο Λαός”.

Η γνωριμία του και τη συνεργασία του αυτή με τον Γιάννη Ρίτσο, υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα “παράσημά” του. Μιλούσε για εκείνον με μεγάλη αγάπη και θαυμασμό. Πώς θα μπορούσε να μην το κάνει, άλλωστε;

Ίσως το πλέον γνωστό από τα τραγούδια εκείνου του δίσκου και – για εμένα – ένα από τα πιο όμορφα τραγούδια του πατέρα μου, να είναι το “Δεν κλαίω γι’ αυτά που μου ‘χεις πάρει”, το οποίο, μεταγενέστερα, συμπεριέλαβε και στον δίσκο του “Μικρά Ερωτικά”, δίσκο του με τη φωνή του Αντώνη Καλογιάννη. Και χαίρομαι πραγματικά που σήμερα, τόσες δεκαετίες αργότερα, ακούω, επιτέλους, αυτό το σπουδαίο τραγούδι σε όλα τα αφιερώματα που γίνονται για τον μεγάλο μας αυτό ποιητή.

Υπάρχει ακόμα υλικό που παραμένει “ανέκδοτο” – έργα ή ιδέες που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει;

Υπάρχει ακόμα σημαντικό ανέκδοτο υλικό το οποίο, με συστηματική προσπάθεια, φέρνουμε, σταδιακά, στην επιφάνεια. Στην ιστοσελίδα μας mariostokas.com.cy αλλά και στις επίσημες σελίδες του Μάριου Τόκα στα social media καθώς και στο κανάλι μας στο YouTube, μπορεί κανείς να βρει “διαμάντια”.

Τι σημαίνει για εσάς η μουσική κληρονομιά του Μάριου Τόκα; 5 καλλιτέχνες που συμμετέχουν στη συναυλία-αφιέρωμα μας απαντούν.

Δημήτρης Μπάσης – Με το “Σ’ αναζητώ στη Σαλονίκη” ταξιδεύω μέσα στον χρόνο

Η μουσική κληρονομιά του Μάριου Τόκα είναι κομμάτι της ψυχής του ελληνικού τραγουδιού. Ο Μάριος δεν ήταν απλώς ένας σπουδαίος συνθέτης· ήταν ένας άνθρωπος με βαθιά ευαισθησία. Για μένα, αυτό το αφιέρωμα δεν είναι απλώς μια μουσική βραδιά—είναι ένα χρέος, μια ευκαιρία να τιμήσουμε έναν δημιουργό που άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα.

*Αγαπημένο τραγούδι: Θα έλεγα πως το τραγούδι «Σ’ αναζητώ στη Σαλονίκη» με αγγίζει ιδιαίτερα. Είναι ένα τραγούδι-ορόσημο, που κάθε φορά που το ερμηνεύω, νιώθω ότι ταξιδεύω όχι μόνο μέσα στη μουσική, αλλά και μέσα στον χρόνο. Αισθάνομαι το βάρος και την ευλογία του να κουβαλάς τέτοιους στίχους και τέτοια μουσική στη φωνή σου. Αυτές είναι οι στιγμές που σε δένουν για πάντα με ένα τραγούδι, και μέσα από αυτό, με τον δημιουργό του.

Ελένη Καρακάση – “Δεν κλαίω γι αυτά που μου ‘χεις πάρει”με άγγιξαν οι στίχοι του Γ.Ρίτσου”

Πιστεύω ότι ο Μάριος Τόκας είναι ένας από τους σπουδαιότερους συνθέτες που δυστυχώς έφυγε νωρίς αφήνοντας μας ένα τεράστιο έργο το οποίο και θα προσπαθήσουμε να αγγίξουμε και να τιμήσουμε με αυτή τη συναυλία. Χαίρομαι πολύ που παίρνω μέρος και γω με όλους αυτούς τους σπουδαίους ανθρώπους και που θα έχω την τιμή να πω δυο από τα υπέροχα τραγούδια του.

*Αγαπημένο τραγούδι: Το “Δεν κλαίω γι αυτά που μου ‘χεις πάρει” είναι το αγαπημένο μου.  Θυμάμαι την πρώτη φορά που το άκουσα οδηγώντας αρκετά χρόνια πριν και μου έκανε εντύπωση. Δεν το να είχα ξανακούσει και μπήκα και το έψαξα. Νομίζω με άγγιξε πόσο όμορφα και ταιριαστά ένωσε τη μουσική του με τους υπέροχους στίχους του Γιάννη Ρίτσου.

Βασιλική Καρακώστα – “Σ’ αγαπώ σαν το γέλιο του Μάη” μουρμούριζε ο παππούς μου

Τι σημαίνει η μουσική κληρονομιά του Μ.Τόκα; Όλη μου η ζωή. Τι εννοώ;  Ότι πρώτα άκουσα από μικρό παιδί δηλαδή, τα τραγούδια του τις μελωδίες του, μέσα από παρέες που τραγουδούσαν και μετά  άκουσα τις σκέψεις μου. Όπως νομίζω και όλοι οι Έλληνες. Αυτό είναι καταπληκτικό! Το χάρισμα του συγκεκριμένου συνθέτη είναι ότι ήταν ο ίδιος μουσική δεν έγραφε απλά μουσική. Αυθεντικός άνθρωπος, ποιητικός που αγαπούσε τον τόπο του. Αυτό το μουσικό αφιέρωμα, θα είναι πολύ βιωματικό για τον συνθέτη και πολύ πρωτότυπο, εκτός από τα τραγούδια που θα τραγουδήσουμε όλοι μας, μαζί θα γιορτάσουμε την ψυχή του, αλλά θα γνωρίσουμε τον άνθρωπο Μάριο Τόκα πίσω από την τέχνη του και για αυτό και δέχθηκα με χαρά να συμμετάσχω.

*Αγαπημένο τραγούδι: Με συγκινεί η μελωδία του «Σ’ αγαπώ σαν το γέλιο του Μάη» το ρεφρέν, που άκουγα τον παππού μου να το μουρμουρίζει, έτσι χωρίς λόγια. Είναι αυτό που λένε οι μουσική ενώνει γενιές. Και το  «Μια στάση εδώ» θυμάμαι είχαμε πάει με την οικογένειά και φίλοι μαζί  σε συναυλία του Δημήτρη Μητροπάνου στην Εύβοια και το τραγουδούσε ο κόσμος όλος, με τόσο πάθος. Δύναμη ψυχής! Ελευθερία!

Δώρος Δημοσθένους – “Φωνάζουν οι γειτόνοι” στην Λεμεσό όταν ακόμα υπήρχε η αίσθηση της γειτονιάς

Η μουσική κληρονομιά του Μάριου Τόκα έχει μια ξεχωριστή θέση στον ελληνικό και κυπριακό πολιτισμό — είναι ένας συνδυασμός λυρικότητας, πατριωτισμού και ανθρώπινης ευαισθησίας. Για μένα, η μουσική του Τόκα είναι σαν μια γέφυρα ανάμεσα στο χτες και στο σήμερα: κουβαλάει μέσα της τον πόνο της Κύπρου, το πάθος του ελληνισμού, αλλά και τον παλμό της καθημερινότητας των απλών ανθρώπων. Μελοποίησε με μεγάλη ευαισθησία ποίηση αλλά είχε και την ικανότητα να συνδιάζει το λαϊκό με το έντεχνο με μεγάλη μαεστρία. Ο Τόκας δεν έγραφε απλά τραγούδια· δημιουργούσε στιγμές, μνήμες και ταυτότητα. Κι αυτό τον κάνει αναντικατάστατο. Αυτό το αφιέρωμα είναι ένα πολύ ξεχωριστό γιατί είναι μια μεγάλη παραγωγή που πέραν από τα τραγούδια που είναι μια ευκαιρία να θυμηθούμε το έργο του δίνει την ευκαιρία μέσα από βίντεο να μάθουμε περισσότερα για τον Μάριο σαν άνθρωπο.

*Αγαπημένο τραγούδι: Το “Φωνάζουν οι γειτόνοι” που το έγραψε πολύ νέος και ήταν από τα πρώτα του τραγούδια. Μου θυμίζει την Λεμεσό όταν ακόμα υπήρχε η αίσθηση της γειτονιάς και θυμάμαι κάποια απογεύματα τις ηλικιωμένες γυναίκες να βγάζουν τις καρέκλες τους στο πεζοδρόμιο και να πιάνουν κουβέντα.

Γιώργος Νικηφόρου Ζερβάκης – “Άσπρο Μαντήλι” και ένας κόμπος με δένει

Μια σύνδεση με την εποχή των μεγάλων δημιουργών. Η μουσική του κληρονομιά περιλαμβάνει δεκάδες αγαπημένα μου τραγούδια που άγγιξαν τις καρδιές πολλών ανθρώπων. Συνδυάζει το λυρισμό με την παράδοση, δημιουργώντας διαχρονικά κομμάτια που εξακολουθούν να ακούγονται και να αγαπιούνται. Η κληρονομιά του έγκειται στην ικανότητά του να εκφράζει βαθιά συναισθήματα και κοινωνικές ανησυχίες, αφήνοντας ένα ανεκτίμητο αποτύπωμα στον ελληνόφωνο μουσικό κόσμο.

*Αγαπημένο τραγούδι:  Σε μια οικογενειακή γιορτή η τηλεόραση έπαιζε την εκπομπή “Στην Υγειά Μας”  αφιέρωμα στον Μάριο Τόκα. Και ενώ η πολύβοη παρέα μας θύμιζε πρωινή λαϊκή αγορά, ξεκινάει σε πρώτη μετάδοση το τραγούδι “Άσπρο Μαντήλι” με τον αγαπημένο μου φίλο και συνεργάτη πλέον Βασίλη Σκουλά και η φασαρία έδωσε την θέση της στην απόλυτη σιωπή.  Είναι σπάνιο να δεις Κρητικούς άντρες να συγκινούνται τόσο βαθιά στο πρώτο άκουσμα ενός τραγουδιού. Ακόμα και σήμερα είτε ακούγοντας το είτε ερμηνεύοντας το, ένας κόμπος με δένει.