Βικτόρια Ρόσκινα: Τα βασανιστήρια και το φρικτό τέλος της Ουκρανής δημοσιογράφου

Η σορός της Ουκρανής δημοσιογράφου Βικτόρια Ρόσκινα, η οποία αγνοείτο από τον Αύγουστο του 2023, εντοπίστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο κατά τη διάρκεια ανταλλαγής σορών μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Η ανταλλαγή πραγματοποιήθηκε σε απομονωμένο δασικό δρόμο ενώ για κάθε σορό τυλιγμένη σε λευκό πλαστικό, οι Ρώσοι παρείχαν έναν αριθμό, ένα όνομα, μια τοποθεσία, και μερικές φορές αιτία θανάτου. Στο τέλος της λίστας, ωστόσο, υπήρχε μια μυστηριώδης καταγραφή με την ένδειξη «NM SPAS 757». Τα αρχικά ερμηνεύτηκαν ως «Άγνωστος Άνδρας» και η αιτία θανάτου καταγράφηκε ως «εκτεταμένες βλάβες στις στεφανιαίες αρτηρίες».

Μετά από εβδομάδες ιατροδικαστικής εξέτασης, οι ουκρανικές αρχές επιβεβαίωσαν ότι τα λείψανα δεν ανήκαν σε άνδρα, αλλά σε γυναίκα. Επρόκειτο για τη Βικτόρια Ρόσκινα, μια από τις πιο γνωστές ανεξάρτητες δημοσιογράφους της Ουκρανίας, η οποία είχε καλύψει πολεμικά μέτωπα από τις πρώτες μέρες της ρωσικής εισβολής.

Η Ρόσκινα είχε συλληφθεί για πρώτη φορά από τις ρωσικές δυνάμεις το 2022, κατά την κάλυψη γεγονότων στην κατεχόμενη Μελιτόπολη. Κρατήθηκε για μερικές ημέρες και στη συνέχεια αφέθηκε ελεύθερη. Παρά τον κίνδυνο, συνέχισε να ταξιδεύει σε κατεχόμενες περιοχές για δημοσιογραφική κάλυψη. Το καλοκαίρι του 2023 πέρασε για τέταρτη φορά στη ρωσικά ελεγχόμενη πλευρά της περιφέρειας Ζαπορίζια. Είχε μαζί της νόμιμα ταξιδιωτικά έγγραφα και είχε ενημερώσει οικείους της για την αποστολή.

Τον Αύγουστο του 2023, η Ρόσκινα εξαφανίστηκε. Η επικοινωνία μαζί της διεκόπη και δεν υπήρξαν επίσημες ανακοινώσεις για τη σύλληψή της. Τον Ιανουάριο του 2024, η οικογένειά της δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από ρωσική φυλακή. Ήταν η ίδια η Βικτόρια, η οποία επιβεβαίωνε πως βρισκόταν υπό κράτηση, χωρίς ωστόσο να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες. Η συνομιλία διήρκησε μόλις τέσσερα λεπτά και ήταν η τελευταία φορά που ακούστηκε ζωντανή.

Τα ανατριχιαστικά ιατροδικαστικά ευρήματα

Οι πληροφορίες για τις συνθήκες του θανάτου της είναι περιορισμένες. Κρατήθηκε χωρίς απαγγελία κατηγορίας και χωρίς πρόσβαση σε δικηγόρο. Η μόνη γνωστή της επαφή με τον έξω κόσμο ήταν ένα τετράλεπτο τηλεφώνημα στους γονείς της, έναν ολόκληρο χρόνο μετά τη σύλληψή της.

Οι προκαταρκτικές ιατροδικαστικές εξετάσεις δείχνουν, σύμφωνα με τον εισαγγελέα, «πολλαπλά σημάδια βασανιστηρίων». Εγκαύματα στα πόδια από ηλεκτροσόκ, εκδορές στους γοφούς και το κεφάλι, ένα σπασμένο πλευρό. Τα μαλλιά της –που αγαπούσε να διατηρεί μακριά, με ξανθισμένες άκρες– είχαν ξυριστεί.

Πηγές κοντά στην επίσημη έρευνα αποκάλυψαν επίσης πως είχε σπάσει το υοειδές οστό στον λαιμό της — κάτι που συνήθως συμβαίνει κατά τον στραγγαλισμό. Ωστόσο, η ακριβής αιτία θανάτου ίσως να μη γίνει ποτέ γνωστή, καθώς όταν το σώμα της επιστράφηκε στις 14 Φεβρουαρίου, έλειπαν ζωτικά μέρη: ο εγκέφαλος, τα μάτια και ο λάρυγγας.

Βικτόρια Ρόσκινα: “Μια εξαιρετική δημοσιογράφος”

Η Βικτόρια Ρόσκινα, γνωστή στην οικογένειά της ως Βίκα, μεγάλωσε στη σκιά του πολέμου. Ο πατέρας της ήταν βετεράνος του σοβιετικού πολέμου στο Αφγανιστάν, ενώ η ίδια ήταν μόλις 17 ετών όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Μαζί με την αδελφή της, μεγάλωσε στο Κρίβι Ριχ — την ίδια πόλη καταγωγής με τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Το 2022, το Κρίβι Ριχ βρισκόταν μόλις 50 χιλιόμετρα από την προέλαση των ρωσικών δυνάμεων στο νότιο τμήμα της χώρας.

Σύμφωνα με συναδέλφους της, η Ρόσκινα ήταν εμμονική με τη δουλειά της και ασυμβίβαστη. «Δεν είχε προσωπική ζωή, δεν είχε φίλους, ούτε σύντροφο. Αλλά έκανε εξαιρετική δουλειά. Για εκείνη ήταν αποστολή», δήλωσε η Σεβχίλ Μουσάιεβα, αρχισυντάκτρια της Ukrainska Pravda. «Ήταν από τις πιο θαρραλέες δημοσιογράφους που γνώρισα στην καριέρα μου».

Για να προστατεύσει τις πηγές της, χρησιμοποιούσε πολλά κινητά τηλέφωνα, ρύθμιζε τα μηνύματα να αυτοκαταστρέφονται και έγραφε τα ρεπορτάζ της σε αρχεία που επίσης διαγράφονταν μόνα τους. Εξαφανιζόταν για εβδομάδες και επανεμφανιζόταν με νέο υλικό.

Τον Μάρτιο του 2022, κατά τη διάρκεια αποστολής στην κατεχόμενη πόλη Μπερντιάνσκ, συνελήφθη για πρώτη φορά. Ένας Ρώσος στρατιώτης την παρέδωσε στις αρχές της FSB. Αναγκάστηκε να καταγράψει προπαγανδιστικό βίντεο και αφέθηκε ελεύθερη έπειτα από δημόσια κατακραυγή. Όταν επέστρεψε στην Ουκρανία, οι συνάδελφοί της την προέτρεψαν να ξεκουραστεί και να αναζητήσει ψυχολογική υποστήριξη. Την θυμούνται εύθραυστη, ψυχικά επιβαρυμένη και εμφανώς αποδυναμωμένη.

Παρά τις προειδοποιήσεις, η Ρόσκινα συνέχισε να περνά στην κατεχόμενη ζώνη. Κάλυψε τον εκφοβισμό των εργαζομένων στον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια και ερεύνησε την εκτέλεση δύο 16χρονων αγοριών που αντιστάθηκαν στη ρωσική κατοχή.

Στο τελευταίο της ταξίδι, σύμφωνα με τη Μουσάιεβα, προσπαθούσε να εντοπίσει τα λεγόμενα «μαύρα σημεία» — υπόγειους ή βιομηχανικούς χώρους όπου η FSB φέρεται να ασκεί βασανιστήρια σε πολίτες για εξαναγκασμό ομολογιών. Συνέλεγε στοιχεία για τις τοποθεσίες και τα ονόματα πρακτόρων που εμπλέκονταν.

Για τον σκοπό αυτό, πέρασε στην Ρωσία και κατέληξε στις κατεχόμενες περιοχές. Λίγες μέρες μετά την είσοδό της, ο πατέρας της σήμανε συναγερμό καθώς έχασε την επαφή μαζί της στα ψηφιακά δίκτυα.

Σύμφωνα με μία συγκρατούμενή της, η Ρόσκινα είχε νοικιάσει διαμέρισμα στην Ενερχοντάρ, κοντά στο πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια. Λίγο αργότερα συνελήφθη από αστυνομικούς και οδηγήθηκε στο τοπικό αστυνομικό τμήμα. Εκεί κρατήθηκε για αρκετές ημέρες πριν μεταφερθεί 130 χιλιόμετρα νοτιότερα, στη Μελιτόπολη.

Εκεί λειτουργούν προσωρινά κέντρα κράτησης, όπου οι κρατούμενοι υφίστανται διαδικασία «φιλτραρίσματος», ανάλογα με την «αξία» τους για τη ρωσική υπηρεσία. Η Ρόσκινα θεωρήθηκε «ιδιαίτερη περίπτωση» λόγω των πληροφοριών που συγκέντρωνε.

Κατά τον Ουκρανό εισαγγελέα, μεταφέρθηκε σε παράνομο κέντρο κράτησης γνωστό ως «τα γκαράζ». Σύμφωνα με την κατάθεση της συγκρατούμενης της, εκεί βασανίστηκε. Το σώμα της έφερε μώλωπες. «Της έκαναν ηλεκτροσόκ στις ανακρίσεις… Την μαχαίρωσαν — είδα τα σημάδια: στο χέρι σίγουρα, και στο πόδι… Στην έσω πλευρά του πήχη, ένα φρέσκο τραύμα 3 εκατοστών. Ένας, που τον αποκαλούσε “καθίκι”, ήταν ιδιαίτερα βίαιος».

«Πάνω από τη φτέρνα της είχε τραύμα 5 εκατοστών. Μου είπε: “Τους παρακαλούσα να μην αγγίξουν το πόδι μου… τους ικέτευσα”».

Προς τα τέλη του 2023, ένας πράκτορας της FSB με το όνομα Μαξίμ Μορόζ της είπε πως θα μεταφερόταν σε άλλη φυλακή και της υποσχέθηκε καλύτερη μεταχείριση. Σύμφωνα με μάρτυρες, μεταφέρθηκε με τζιπ στην Ταγκανρόγκ, κοντά στα ρωσοουκρανικά σύνορα, όπου και κρατήθηκε στο προανακριτικό κέντρο Σίζο 2.

Οι απάνθρωπες συνθήκες στην φυλακή του Ταγκανρόγκ

Στο κέντρο κράτησης στο Ταγκανρόγκ – ένα από τα πιο σκληρά και βίαια ρωσικά στρατόπεδα κράτησης – οι κρατούμενοι ζούσαν σε απάνθρωπες συνθήκες: βασανιστήρια, ηλεκτροσόκ, υποσιτισμός. Η Ρόσκινα ήταν αλλοιωμένη, τρομαγμένη, «χαμένη στο κεφάλι της», όπως είπε συγκρατούμενή της. Σταμάτησε να τρώει. Το σώμα της κατέρρεε. Ζύγιζε μόλις 30 κιλά και μπορούσε να σταθεί όρθια μόνο με βοήθεια.

Παρά τις προσπάθειες των φρουρών να την ταΐσουν —ακόμη και με μπανάνες και γλυκά— εκείνη επέμενε. Η άρνηση τροφής δεν ήταν επίσημη απεργία πείνας. Ήταν σιωπηλή αντίσταση.

Το καλοκαίρι του 2024, οι Ουκρανοί διαπραγματεύονταν την απελευθέρωσή της. Ο Πάπας Φραγκίσκος βοήθησε μέσω παρασκηνιακών καναλιών. Τον Σεπτέμβριο, της επέτρεψαν να τηλεφωνήσει στους γονείς της. Μίλησε ψύχραιμα, τους αποχαιρέτησε με τη φράση: «Μαμά, μπαμπά, σας αγαπώ».

Η ανταλλαγή κρατουμένων έγινε. Η Ρόσκινα όμως δεν ήταν ανάμεσα στους 49 που επέστρεψαν στην Ουκρανία. Ένας φρουρός είπε: «Δεν ήρθε. Δικό της φταίξιμο».

Λίγες εβδομάδες μετά, ανακοινώθηκε ότι πέθανε στις 19 Σεπτεμβρίου. Το σώμα της επέστρεψε παραμορφωμένο, με ετικέτα στο πόδι. Το DNA επιβεβαίωσε την ταυτότητά της. Ο πατέρας της, ακόμη και τώρα, αρνείται να πιστέψει πως έχει χαθεί.

Ο διευθυντής της φυλακής συνεχίζει να ισχυρίζεται ότι «ποτέ δεν υπήρξε στις βάσεις δεδομένων». Σαν να ήθελαν να διαγράψουν την ύπαρξή της.

Όμως η Ρόσκινα είχε προλάβει να πει γιατί αγωνιζόταν: «Θέλω να αφιερώσω το βραβείο σε όλους τους δημοσιογράφους που πέθαναν καταγράφοντας την αλήθεια για τα εγκλήματα της Ρωσίας. Τους ευχαριστώ».