ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΣΤΗ ΡΟΖΑΒΑ: ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ISIS

Το κάλεσμα για συστράτευση δεν έγινε στα κρυφά. Έγινε σε δημόσια εκδήλωση, μέρα μεσημέρι, στο κέντρο της Αθήνας, στο Πολυτεχνείο. Ήταν στα τέλη του 2015, όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το Διεθνές Τάγμα Ελευθερίας (International Freedom Battalion – IFB), ένα διεθνιστικό σώμα εθελοντών που ετοιμαζόταν να πολεμήσει στη βορειοανατολική Συρία, στο πλευρό των Κούρδων. 

Ο Αλέξης Νταλούμης δεν ακολούθησε τις επίσημες διαδικασίες στρατολόγησης, ούτε χρειάστηκε να στείλει mail. Οι συνεννοήσεις έγιναν από κοντά. Λίγους μήνες αργότερα, βρισκόταν στη Ροζάβα, μαζί με έναν φίλο του από Ελλάδα, όχι ως επαγγελματίας στρατιώτης, αλλά ως κινηματογραφιστής που κρατούσε ταυτόχρονα κάμερα και όπλο. Παρέμεινε εκεί ενάμιση χρόνο. 

Η Ροζάβα δεν ήταν απλώς ένα μέτωπο πολέμου. Ήταν -και παραμένει- η αυτόνομη κουρδική περιοχή στη βορειοανατολική Συρία, όπου εφαρμόστηκε στην πράξη ένα ριζοσπαστικό μοντέλο αυτοοργάνωσης, εμπνευσμένο από τις ιδέες του PKK και του Αμπντουλάχ Οτζαλάν, του κόμματος που ανακοίνωσε την αυτοδιάλυσή του στις 12 Μαΐου 2025. Στη Ροζάβα, μέσα στις συνθήκες του εμφυλίου και της προέλασης του ISIS, συγκροτήθηκε το IFB από διεθνιστές μαχητές από διάφορες χώρες, ανάμεσά τους και από την Ελλάδα.

Ο Νταλούμης, μιλώντας στο NEWS 24/7, εξήγησε ότι η απόφαση να συστρατευτεί δεν πάρθηκε εν κενώ. “Άνθρωποι από την Ελλάδα, και μάλιστα άνθρωποι του κινήματος, είχαν ήδη πάει”, είπε. Οργανώσεις της ελληνικής εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και του αντιεξουσιαστικού χώρου είχαν αναπτύξει σχέσεις με την τουρκική αριστερά και το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα. “Υπήρχαν ήδη σχέσεις και δίαυλοι. Αυτό το έκανε πολύ πιο προσιτό το να πάμε να πολεμήσουμε στη Ροζάβα”. 

Η ΤΑΙΝΙΑ ΕΝΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ

Το ντοκιμαντέρ που τελικά γύρισε, με τίτλο “Belkî Sibê” (“Ίσως αύριο”) και κυκλοφόρησε το 2023 δεν είναι μια εξωτερική καταγραφή του πολέμου, αλλά μια μαρτυρία εκ των έσω. Ο ίδιος το περιγράφει ως “την ταινία ενός στρατιώτη”, ενός ανθρώπου που ζούσε μέσα στο πεδίο που κινηματογραφούσε.

“Αναγνωρίζω στοιχεία ερασιτεχνισμού στην ταινία, που συνδέεται και με το γεγονός ότι δεν είχε θεσμική χρηματοδότηση ή εταιρεία παραγωγής, αλλά βασίστηκε μόνο σε ένα crowdfunding. Αυτό, όμως, είναι και το ειδικό της βάρος, ότι για παράδειγμα σε πολλές περιπτώσεις, οι άνθρωποι στους οποίους παίρνω συνέντευξη είναι άνθρωποι με τους οποίους έχουμε πολεμήσει μαζί” ανέφερε. 

Για τέσσερις μήνες πριν την αναχώρησή τους από την Αθήνα για τη Ροζάβα, τους είχε ζητηθεί να βρίσκονται σε επιφυλακή, έτοιμοι να φύγουν εντός δύο ημερών από τη στιγμή που θα τους δίνονταν η εντολή.

“Φτάσαμε στη Ροζάβα την 1η Ιουλίου του 2016. Μείναμε εκεί μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου του 2018. Και μετά, το φθινόπωρο του 2021, ξαναπήγα για να κάνω κάποια συμπληρωματικά γυρίσματα. Κάθε κεφάλαιο του ντοκιμαντέρ συνοδεύεται από ένα fast forward πέντε χρόνια μετά, που επιχειρεί να δείξει ποιες εξελίξεις ή τι είδους πρόοδος υπήρξε, αλλά και να αναστοχαστεί τα προηγούμενα γεγονότα” σημείωσε ο Αλέξης Νταλούμης. 

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΡΟΖΑΒΑ

Ένα από τα κεφάλαια της ταινίας είναι αφιερωμένο στις γυναίκες. Στη Ροζάβα, οι γυναίκες πολεμούν σε ξεχωριστές μονάδες, τις YPJ (Γυναικείες Μονάδες Προστασίας), που λειτουργούν παράλληλα με τις YPG (Μονάδες Προστασίας του Λαού), τη βασική ένοπλη δύναμη των Κούρδων στη Ροζάβα.

Η συμμετοχή των γυναικών στον πόλεμο δεν ήταν μόνο στρατιωτική, αλλά και πολιτική: η απελευθέρωση των γυναικών θεωρούνταν ένας από τους βασικούς πυλώνες της επανάστασης, μαζί με την αυτονομία και την οικολογία.

Οι γυναίκες διοικούσαν μονάδες, οργάνωναν την καθημερινότητα, βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Νταλούμης θυμάται πως τις πρώτες ημέρες στο μέτωπο το κλίμα ήταν βαρύ γιατί είχε σκοτωθεί πρόσφατα μια γυναίκα μαχήτρια και τα μέτρα ασφαλείας ήταν αυξημένα.

“ΤΟΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΚΑΙΡΟ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΒΑΡΕΜΑΡΑ ΚΑΙ ΚΑΚΟΥΧΙΑ”

Την περίοδο εκείνη, η βασική εκπαίδευση των εθελοντών του IFB διαρκούσε περίπου έναν μήνα. Γινόταν σε ξεχωριστή ακαδημία και περιλάμβανε εκμάθηση της γλώσσας, εκπαίδευση στη χρήση και φροντίδα όπλων και εξοικείωση με την καθημερινότητα του στρατώνα.

Ο Νταλούμης δεν ολοκλήρωσε ποτέ τη βασική εκπαίδευση. Πολλά, όπως λέει, τα έμαθε απευθείας στο πεδίο. Παρόλο που ο διπλός ρόλος του στρατιώτη και του κινηματογραφιστή ήταν “ασύμβατος και εξουθενωτικός”, η κάμερα σε ορισμένες περιπτώσεις άνοιγε δρόμους. Έτσι, στην 8η μόλις ημέρα της εκπαίδευσης τους, ο διοικητής μιας οργάνωσης του IFB ζήτησε να “περάσουν μπροστά”. 

“Από ό,τι κατάλαβα, ο διοικητής ζήτησε να περάσουμε μπροστά γιατί ήθελε να γυρίσω υλικό για προπαγάνδα. Και το έκανα. Έκανα προπαγανδιστικό βίντεο για το IFB, όπως αναφέρω και στην ταινία, αλλά και για τις οργανώσεις που συμμετείχαν στο IFB, ακόμα και για τον Ρουβίκωνα” ανέφερε ο Νταλούμης, μιλώντας στο NEWS 24/7. 

Το ντοκιμαντέρ Belkî Sibê έχει πρόθεση να αποτυπώσει την εμπειρία των εθελοντών στρατιωτών με όσο το δυνατόν περισσότερη ειλικρίνεια. “Θελήσαμε να αναφερθούμε και σε πράγματα για τα οποία επικρατούν στερεότυπες αντιλήψεις, που έχουν διαμορφωθεί μέσα από χολιγουντιανές αναπαραστάσεις” σημείωσε ο δημιουργός της ταινίας. Ένα από αυτά ήταν και η φύση του πολέμου. Όπως ανέφερε και στην ταινία, “τον περισσότερο καιρό ο πόλεμος είναι βαρεμάρα και κακουχία. Δεν είναι μια διαρκής κατάσταση ηρωισμού ή εγρήγορσης”. 

Η ημέρα των στρατιωτών διαρθρωνόταν μέσα από τα τρία καθημερινά γεύματα. “Αυτό που ίσως διαφέρει από έναν κρατικό στρατό είναι η παρασκευή του φαγητού” σημείωσε ο Νταλούμης και εξήγησε πως “στη μονάδα, το φαγητό το έφτιαχναν οι ίδιοι οι στρατιώτες. Δεν υπήρχε “catering”,  με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις στο μέτωπο, όπου έρχονται έτοιμα γεύματα από τα logistics. Αλλά εκεί που δώσαμε τις πιο σκληρές μάχες, συνήθως ήμασταν εγκατεστημένοι κάπου, οπότε το φαγητό ήταν δική μας υπόθεση. Σε κάποιες φάσεις μας έστελναν σακούλες με κεμπάπ τυλιγμένα σε πίτες, αλλά αυτό ήταν εξαίρεση. Τον περισσότερο καιρό, η παρασκευή των γευμάτων ήταν μια διαδικασία της κοινότητας στην οποία συμμετείχε ακόμα και ο διοικητής” ανέφερε ο δημιουργός της ταινίας. 

Υπήρχαν, επιπλέον, βάρδιες για σκοπιές, καθαριότητα, φροντίδα όπλων, ενίσχυση των οχυρώσεων και βασικές ασκήσεις. Ενώ στη βασική εκπαίδευση οι εθελοντές στρατιώτες έπρεπε να μάθουν πως να πυροβολούν, στο μέτωπο έπρεπε να μάθουν πώς να μην πυροβολούν και πώς να έχουν τυφλή υπακοή στις εντολές των διοικητών τους. 

“ΜΑΘΑΜΕ ΝΑ ΜΗΝ ΠΥΡΟΒΟΛΟΥΜΕ”

“Στην εκπαίδευση μάθαμε πώς να πυροβολούμε έναν στόχο. Στο μέτωπο όμως μάθαμε κάτι πιο σημαντικό: να μην πυροβολούμε. Είναι από τα πρώτα πράγματα που σου μαθαίνει ο πόλεμος. Πρέπει να υπάρχει οικονομία στους πυροβολισμούς. Δεν πυροβολείς αν δεν είναι απολύτως απαραίτητο. Ένας πυροβολισμός μπορεί να ξεκινήσει κάτι, ή να προδώσει τη θέση σου. Και όχι μόνο τη δική σου, αλλά ολόκληρης της μονάδας” εξήγησε ο Νταλούμης, μιλώντας στο NEWS 24/7. 

Θυμήθηκε, επιπλέον, ένα χαρακτηριστικό περιστατικό από τις πρώτες ημέρες στο μέτωπο. Βρίσκονταν σε ένα αγρόκτημα, κοιμούνταν στρωματσάδα πίσω από ένα κτίσμα, με περιορισμένη δυνατότητα μετακίνησης λόγω της παρουσίας ελεύθερων σκοπευτών. “Είχαμε τρεις σκοπιές προς την κατεύθυνση του εχθρού, όλες τις ώρες. Εκεί μαθαίνεις να λειτουργείς βάσει πρωτοκόλλου, να εμπιστεύεσαι τη διαδικασία”, λέει.

Ένα βράδυ, σε σημείο περίπου 300 μέτρα μακριά, ξέσπασε καταιγισμός πυρών, ανάμεσα σε μια συμμαχική δύναμη στην περιοχή και ελεύθερους σκοπευτές του ISIS. “Δεν ήταν ακριβώς τακτική μονάδα του IFB, αλλά μια πιο έκτακτη συμμετοχή”, εξήγησε. “Έγινε ανταλλαγή πυροβολισμών,  μάλλον αχρείαστη. Έπεσαν εκατοντάδες σφαίρες”. Η μονάδα τους δεν ενεπλάκη. Θυμάται να ξυπνάει μέσα στον θόρυβο. “Έτυχε να περνάει από μπροστά μου ο διοικητής, μου κάνει ένα νεύμα “όλα καλά, πήγαινε κοιμήσου”. Και έτσι κι έκανα. Αυτό μαθαίνεις: ότι αν ο διοικητής λέει “όλα καλά”, πας και ξαναπέφτεις για ύπνο εν μέσω πυροβολισμών”. 

“ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΟΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ ΚΕΡΔΙΖΟΥΝ”

Σε ένα από τα πιο σκληρά πλάνα της ταινίας, η κάμερα περνά αργά πάνω από ακρωτηριασμένα σώματα. Ο ίδιος, εκ των υστέρων, εξηγεί ότι πρόκειται για πτώματα αντιπάλων και αυτό, όπως λέει, άλλαξε πλήρως την επίδραση της εικόνας πάνω του. Δεν τον σόκαρε. Δεν ένιωσε κάτι βλέποντάς τα. Το τραύμα, για τον ίδιο, δεν γεννιέται από το σοκ της εικόνας. “Αυτό είναι ένα στερεότυπο που έχει εδραιωθεί μέσα από τις αναπαραστάσεις του πολέμου: βλέπεις κάτι σοκαριστικό, σε στοιχειώνει, δεν μπορείς να κοιμηθείς”, λέει. Δεν αρνείται ότι αυτό υπάρχει, αλλά δεν το παρατήρησε στον εαυτό του, ούτε στους κοντινούς του, παρά το γεγονός ότι πολέμησε ενάμιση χρόνο στη Ροζάβα.

Αυτό που περιγράφει ως τραυματικό είναι η απώλεια. Η εμπειρία τού να πεθαίνει κάποιος δίπλα σου, να προσπαθείς να τον σώσεις και να μη γίνεται, να μαζεύεις τα κομμάτια από το σώμα του. Ο ίδιος αισθάνεται τυχερός που δεν βίωσε κάτι τέτοιο. Το αποδίδει και στο γεγονός ότι εκείνη η φάση του πολέμου ήταν, όπως τη χαρακτηρίζει, “νικηφόρα”. “Ήταν μια προέλαση, κάτι εξαιρετικά σπάνιο, ιδιαίτερα για την επαναστατική αριστερά και την αντιεξουσία”, λέει. “Δεν θέλω να πω μεγάλες κουβέντες, αλλά νομίζω ότι το τραύμα ευδοκιμεί λιγότερο σε συνθήκες νίκης, παρά σε συνθήκες ήττας και υποχώρησης”. 

Η πρώτη επιχείρηση στην οποία συμμετείχε o Νταλούμης ήταν η μάχη για τη Μανμπίτζ, μια από τις πρώτες μεγάλες νίκες ενάντια στον ISIS, το καλοκαίρι του 2016. Για πολλούς στη μονάδα, ήταν η πρώτη φορά που ένιωθαν ότι οι δικές τους ιδέες -κι όχι απλώς ένας στρατός- κέρδιζαν έδαφος. “Υπήρχε αυτή η αίσθηση: ότι επιτέλους οι αριστεροί κερδίζουν”, ανέφεραν συνεντευξιαζόμενοι του ντοκιμαντέρ. 

“BELKI SIBE ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΙΣΩΣ ΑΥΡΙΟ”

Η αίσθηση της νίκης υπήρχε, αλλά δεν συνοδευόταν από εφησυχασμό. Όλα μπορούσαν να ανατραπούν – και συχνά ανατρέπονταν. Ο τίτλος της ταινίας δεν επιλέχθηκε τυχαία. Η κουρδική φράση “Belkî Sibê” σημαίνει “Ίσως Αύριο”. Όπως ανέφερε ο Νταλούμης, πρόκειται για μια φράση που όποιος έχει βρεθεί στην περιοχή την αναγνωρίζει αμέσως. “Ήταν μια πάρα πολύ συχνά επαναλαμβανόμενη απάντηση. Όταν ρωτούσες ή ζητούσες το οτιδήποτε και δεν υπήρχε σαφής απάντηση, η απάντηση ήταν: “Ίσως αύριο”. Η πιο ολοκληρωμένη εκδοχή της ήταν: Na belê. Belkî Sibê. Σήμερα δεν είναι ξεκάθαρο, ίσως αύριο”.

Η φράση αυτή, εξήγησε, μπορούσε να αφορά τα πάντα: “πότε θα έρθουν οι καινούργιες οδοντόβουρτσες, πότε θα φτιαχτεί η γεννήτρια, πότε θα έρθει ο διοικητής, πότε θα γίνει μια συνάντηση, τι θα γίνει με τα γυαλιά μου δεν μπορώ να πυροβολήσω, ή ακόμα και μεγαλύτερα πράγματα: πότε θα προχωρήσουμε, πότε θα επιστρέψουμε για να έχουμε επαφή με ίντερνετ κλπ. Πολύ συχνά η απάντηση ήταν Belkî Sibê”. 

Η φράση είχε και δεύτερη, πιο αλληγορική διάσταση. Όπως είπε, συνδεόταν με τη γενικευμένη αβεβαιότητα της εμπόλεμης ζώνης, αλλά και με την επισφάλεια για το μέλλον της ίδιας της επανάστασης. “Η επανάσταση είναι σε εξέλιξη, δεν έχει ολοκληρωθεί. Δεν έχει φτάσει στους απώτερους στόχους της, είναι ακόμα στον δρόμο. Και το κατά πόσο θα φτάσει κάπου, το μέχρι πού θα φτάσουν τα κεκτημένα της, είναι ανοιχτό ερώτημα. Το “ίσως αύριο” είναι μια ελπίδα – ή κάποτε ήταν. Πλέον τα πράγματα έχουν περιπλακεί, και δεν υπάρχει πια ούτε η βεβαιότητα ότι η επανάσταση θα επιβιώσει”.