Jeffrey Kopstein: Ο Παγκόσμιος Πατριάρχης μας στέλνει στα βράχια

Ο Jeffrey Kopstein είναι Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Irvine (UCI). Στην καριέρα του έχει ασχοληθεί ιδιαιτέρως με την πολιτική βία και τις εθνοτικές συγκρούσεις, τον αντισημιτισμό και τα πογκρόμ στην Ανατολική Ευρώπη, την ιστορία και πολιτική του 20ού αιώνα, ειδικά στην Ευρώπη και το Ολοκαύτωμα, αλλά και την εξέλιξη της Δημοκρατίας και τις κοινωνικές συγκρούσεις όπως διαμορφώνονται σήμερα.

Παράλληλα, αρθρογραφεί σε κορυφαία ακαδημαϊκά περιοδικά για θέματα πολιτικής επιστήμης, ιστορίας και κοινωνικών συγκρούσεων. Το βιβλίο “The Assault on the State: How the Global Attack on Modern Government Endangers Our Future” που συνέγραψε με τον Stephen E. Hanson θεωρείται κρίσιμο για την πολιτική ανάλυση της Δημοκρατίας εν έτει 2025, σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στο συγκεκριμένο βιβλίο, οι Kopstein και Hanson αναλύουν πώς η αποδυνάμωση του σύγχρονου κράτους θέτει σε σοβαρό κίνδυνο τη λειτουργία και την επιβίωση της Δημοκρατίας. Σύμφωνα με την ανάλυσή τους, η Δημοκρατία στηρίζεται στην εμπιστοσύνη των πολιτών στους κρατικούς θεσμούς. Όταν αυτή η εμπιστοσύνη μειώνεται λόγω διαφθοράς, αναποτελεσματικότητας ή κακής διακυβέρνησης, η Δημοκρατία αρχίζει να κλονίζεται, κάτι που βλέπουμε όλο και περισσότερο. Η αποδυνάμωση του κράτους δημιουργεί κενά εξουσίας που μπορούν να καλυφθούν από μη δημοκρατικές δυνάμεις ή λαϊκιστές που υπόσχονται “γρήγορες λύσεις”, αλλά συχνά υπονομεύουν δημοκρατικές διαδικασίες.

Η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες φέρνουν νέες προκλήσεις στη διακυβέρνηση, όπως η εξάπλωση ψευδών ειδήσεων, η παγκόσμια οικονομική αλληλεξάρτηση και η επίδραση μεγάλων πολυεθνικών στην πολιτική. Από την άλλη, η σταθερότητα της Δημοκρατίας σχετίζεται στενά με την κοινωνική συνοχή και τη διαχείριση των διαφορών. Όταν το κράτος αδυνατεί να προσφέρει ίσες ευκαιρίες και προστασία σε όλους τους πολίτες, ενισχύονται οι διαιρέσεις και οι κοινωνικές εντάσεις. Οι συγγραφείς προτείνουν ανασχεδιασμό των θεσμών ώστε να γίνουν πιο αποτελεσματικοί και αξιόπιστοι, ενίσχυση της διαφάνειας, ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών, και διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων.

Η επιστροφή στον απολυταρχισμό

Ο Kopstein κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την επιστροφή στον πολιτικό αυταρχισμό του παρελθόντος και επισημαίνει ότι η σύγχρονη διοικητική κρατική δομή, οι θεσμοί που εξασφαλίζουν από την καθαρότητα της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε, τη διεξαγωγή δίκαιων εκλογών, τη σταθερότητα των αγορών μέχρι την κοινωνική προστασία, βρίσκονται υπό συνεχή επίθεση.

Ο Kopstein επανέφερε στη δημόσια συζήτηση τον όρο πατριμονιαλισμός:

*(patrimonialism – από το λατινικό patrimonium που σημαίνει πατρική κληρονομιά)

Ο Jeffrey Kopstein στηλιτεύει την πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ. Σε άρθρο του με τίτλο “Sins of the Father” “χρησιμοποιεί” τον Τραμπ ως παράδειγμα της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας όπου η ιστορική αδικία και η συλλογική μνήμη αξιοποιούνται ή γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης για πολιτικό κέρδος.

Κατά τον Kopstein ο Τραμπ είναι το παράδειγμα ηγέτη που χρησιμοποιεί τον θυμό και την απογοήτευση που προκαλεί η αντίληψη αδικίας από το παρελθόν (π.χ. θέματα φυλής, εθνικότητας, οικονομικής ανισότητας) για να συσπειρώσει υποστηρικτές και να επιτεθεί στους πολιτικούς του αντιπάλους. Αντί να προωθεί την συμφιλίωση ή τον διάλογο γύρω από ιστορικά τραύματα, η ρητορική του συχνά αναζωπυρώνει παλιές διαμάχες, γεγονός που διχάζει ακόμη περισσότερο την κοινωνία.

Όπως αναλύει, ο Τραμπ είναι μέρος ενός παγκόσμιου κύματος ηγετών που καλύτερα περιγράφονται ως “πατριάρχες”:

Παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως “ισχυρές πατρικές φιγούρες” που διοικούν το κράτος σαν οικογενειακή επιχείρηση, μοιράζοντας τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία σε φίλους και ακολούθους ως “αντάλλαγμα” για μια απαράβατη “προσωπική πίστη”.

“Διαρκής θόρυβος”

Η πατριαρχική διακυβέρνηση δεν είναι κάτι νέο. Στον 21ο αιώνα, πατριαρχικά καθεστώτα έχουν εδραιωθεί σε χώρες τόσο διαφορετικές όσο η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, η Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν, η Ινδία του Ναρέντρα Μόντι και το Ισραήλ του Μπενιαμίν Νετανιάχου, όπως τονίζει ο Kopstein. Η συνεχιζόμενη “πλημμύρα” ανακοινώσεων, δημοσιεύσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συνεντεύξεων τύπου και εκτελεστικών διαταγμάτων του Τραμπ μπορεί να εξαντλήσει τον ακροατή, προσθέτει, και αυτό είναι κάτι που γίνεται εκουσίως, για αποπροσανατολισμό.

Υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες στο πατριαρχικό παιχνίδι, προσθέτει: το να προσέχεις κάθε λέξη του ηγέτη είναι ένας από αυτούς. Δυστυχώς, πρέπει να παρακολουθούμε ολόκληρη την επικοινωνία του Τραμπ για να καταλάβουμε πού οδηγεί τη χώρα.

Σε ένα πολιτικό σύστημα που επικεντρώνεται στον ηγέτη, ό,τι λέει το “αφεντικό”, όσο εξωφρενικό κι αν είναι, καθορίζει την ατζέντα για κάθε υφιστάμενο. Η προθυμία των υφισταμένων να επαναλαμβάνουν και να υπερασπίζονται ακόμα και τις πιο ακραίες θέσεις είναι βασικό σημάδι πίστης στο καθεστώς, το οποίο είτε θα πριμοδοτήσει, είτε θα “τιμωρήσει”.

Το βασικό χαρακτηριστικό του πατριαρχισμού είναι το αυθαίρετο δικαίωμα του ηγέτη να αντιμετωπίζει το κράτος ως προσωπική του ιδιοκτησία, “θολώνοντας” τα νερά. Παράλληλα, ο “πατριάρχης” φροντίζει να προκαλεί έντονες διαμάχες ανάμεσα σε αντίπαλες φατρίες και “κλίκες” πιστών. Είναι λάθος να θεωρούμε πως η δημόσια διαμάχη υποδηλώνει αδυναμία του καθεστώτος ή πως κάποια ομάδα ετοιμάζεται να αναλάβει τον πραγματικό έλεγχο. Αντιθέτως, οι πατριαρχικοί ηγέτες εκμεταλλεύονται τέτοιες εσωτερικές συγκρούσεις, αρκεί όλες οι πλευρές να θυμούνται ποιος είναι ο μεγάλος “αφέντης”, αναλύει ο Kopstein. Τα “παιδιά” τσακώνονται αλλά υποτάσσονται στη σοφία του “καλού πατέρα”.

Στο πατριαρχικό καθεστώς επίσης, το “δημόσιο συμφέρον” ταυτίζεται με τα προσωπικά συμφέροντα του ηγέτη και της οικογένειάς του. Για παράδειγμα, αν η κυβέρνηση δώσει μεγάλα συμβόλαια σε εταιρείες του Ίλον Μασκ, δεν υπάρχει πρόβλημα – ως πιστός του Τραμπ, το αξίζει, λέει ο Kopstein.

Επίσης, η έννοια της διαφθοράς χάνει το νόημά της με τον καιρό, καθώς τα παλιά ήθη και κανόνες ηθικής αποδυναμώνονται. Ο νόμος εφαρμόζεται μόνο σε όσους δεν έχουν σχέσεις με το κυβερνητικό “σπίτι”. Δεν ξέρω αν σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά, αλλά σίγουρα πτυχές των παραπάνω, εντοπίζονται και στη δική μας χώρα.

Το δόγμα του πατριαρχισμού

Ο Kopstein θεωρεί πως απρόσμενες απειλές του Τραμπ για αγορά της Γροιλανδίας, επανάκτηση της Διώρυγας του Παναμά, κυριαρχία στη Λωρίδα της Γάζας, ή ακόμη και προσάρτηση του Καναδά αποκτούν νόημα μέσα στο πατριαρχικό καθεστώς που δημιουργεί. Τα σύνορα σε πατριαρχικά κράτη τείνουν να είναι “ιστορικά, όχι νομικά”, βασισμένα σε ιδέες πατριαρχικής ιδιοκτησίας αντί για νόμους. Η αποδοχή από τον Τραμπ της άποψης του Πούτιν ότι η Ουκρανία ανήκει στον “ρωσικό κόσμο” είναι σύμφωνη με την αντίληψή του ότι οι ισχυροί ηγέτες χωρών, πρέπει να μοιράζονται τα εδάφη και τους πόρους των αδύναμων κρατών. Α λα μαφία δηλαδή.

Ένας κόσμος με ασαφή σύνορα, κυριαρχούμενος από πατριαρχικές ελίτ που αντιμετωπίζουν τα κράτη τους ως προσωπικές ιδιοκτησίες, θα διαφέρει δραματικά από τον κόσμο που οι ΗΠΑ βοήθησαν να διαμορφωθεί και να υπερασπιστούν μετά το 1945, όπου τα εδάφη ορίζονταν κυρίως μέσω διεθνών συμφωνιών, σημειώνει ο καθηγητής.

Αυτή η δραματική αναδιάταξη του παγκόσμιου συστήματος θα συναντήσει σίγουρα βίαιη αντίσταση από όσους θα βγουν χαμένοι. Πράγμα λογικό. Το νέο πατριαρχικό καθεστώς του Τραμπ, αν κατορθώσει να το εδραιώσει, θα αποτελέσει μια επαναστατική αλλαγή στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα και μια θεμελιώδη μετατόπιση στην παγκόσμια τάξη, προειδοποεί ο Kopstein, και αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να προβληματίζει μόνο τους Δημοκρατικούς των ΗΠΑ, αλλά κυρίως, την ΕΕ που βάλλεται από έντονο λαϊκισμό στις τάξεις της.

Ο Jeffrey Kopstein, γεννημένος το 1962, πήρε το διδακτορικό του στην Πολιτική Επιστήμη από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Μπέρκλεϊ, το 1991 και είναι καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Ίρβαϊν. Ειδικεύεται στη διαεθνοτική βία, τις αντιφιλελεύθερες τάσεις και τα πρότυπα ψήφου των μειονοτήτων, με έμφαση στην εβραϊκή ιστορία στη Ρωσία και την Ευρώπη.

Έχει εκδώσει τα βιβλία:

-The Assault on the State: How the Global Attack on Modern Government Endangers Our Future (with Stephen E. Hanson

-Intimate Violence: Anti-Jewish Pogroms on the Eve of the Holocaust, (with Jason Wittenberg), (Ithaca NY: Cornell University Press, 2018).

-Growing Apart? America and Europe in the 21st Century, co-edited(with Sven Steinmo), (Cambridge and New York: Cambridge University Press, 2008).

-Comparative Politics: Interests, Identities, and Institutions in a Changing Global Order, co-edited (with Mark Lichbach), (Cambridge and New York: Cambridge University Press), 1st ed. 2000, 2nd ed. 2005, 3rd ed.2009, 4th ed. 2013.

-The Politics of Economic Decline in East Germany 1945-1989, (Chapel Hill and London: University of North Carolina Press, 1997)