ΤΖΑΦΑΡ ΠΑΝΑΧΙ: Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ ΦΟΙΝΙΚΑ ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΟ NEWS24/7 ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΛΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΙΡΑΝ

Όταν ανέβηκε στη σκηνή του θεάτρου Lumiere το βράδυ της τελετής λήξης του 78ου φεστιβάλ Καννών, ο Τζαφάρ Παναχί μίλησε απευθείας στους συμπολίτες του, και εναντίον ενός ιρανικού καθεστώτος που –όπως μας λέει ο ίδιος– μοιάζει πλέον τρωτό. Με ρωγμές στην ισχύ του.

«Αυτό που είναι πιο σημαντικό τώρα είναι η χώρα μας και η ελευθερίας της χώρας μας», είπε παραλαμβάνοντας τον Χρυσό Φοίνικα από τα χέρια της Κέιτ Μπλάνσετ και δια στόματος Ζιλιέτ Μπινός, προέδρου της Επιτροπής.

«Ας ενώσουμε τις δυνάμεις μας. Κανείς δεν πρέπει να τολμά να μας πει τι ρούχα μπορούμε να φοράμε, τι πρέπει να κάνουμε, τι πρέπει να μην κάνουμε».

O 64χρονος σκηνοθέτης, από τα μεγάλα ονόματα του ιρανικού νέου κύματος και ένας από τους πιο πολυβραβευμένους δημιουργούς του 21ου αιώνα, έχει διωχθεί στο παρελθόν από ένα καθεστώς στο οποίο τόσο σθεναρά αντιτίθεται.

To 2010 είχε καταδικαστεί σε 6 χρόνια φυλάκισης επειδή υποστήριζε αντι-καθεστωτικές διαδηλώσεις και δημιουργούσε «αντι-κυβερνητική προπαγάνδα» με το σινεμά του. Μαζί, ήρθε και απαγόρευση δημιουργίας ταινιών για 20 χρόνια(!). Όσο βρισκόταν κατ’οίκον περιορισμό κατά τη διάρκεια της έφεσής του, ο Παναχί σκηνοθέτησε το σπουδαίο This Is Not a Film, ένα πειραματικό ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε μες στους τοίχους του σπιτιού του και έφυγε από τη χώρα παράνομα, μέσα σε ένα USB στικάκι.

Τελικά αφέθηκε ελεύθερος, αλλά με απαγόρευση σκηνοθεσίας και ταξιδιών – παρόλαυτά συνέχισε να σκηνοθετεί τα επόμενα χρόνια, ταινίες με ουμανιστικό βλέμμα που αποτυπώνουν κομμάτια της ζωής, με χιούμορ, με τραγωδία, με μια αίσθηση αντίστασης μέσω απλών καθημερινών πράξεων. Όπως, ναι, το να συνεχίζεις να σκηνοθετείς παράνομα, υπόγεια, ταινίες κι ας έχεις το καθεστώς στο σβέρκο σου.

Πριν λίγα χρόνια ο Παναχί καταδικάστηκε εκ νέου σε 6 χρόνια φυλάκιση ύστερα από τη στήριξή του σε άλλους σκηνοθέτες-θύματα του καθεστώτος, όπως τον Μοχάμαντ Ρασούλοφ. Ο Παναχί αποφυλακίστηκε σύντομα ύστερα από την απεργία πείνας που ξεκίνησε – και, μαντέψτε: Απλά συνέχισε να κάνει ταινίες.

Σε όλο αυτό το διάστημα, είχε εξελιχθεί σε έναν από τους πιο σημαντικούς σκηνοθέτες του διεθνούς στερώματος. Το 2000 κέρδισε το Χρυσό Λέοντα της Βενετίας με τον Κύκλο. Το 2015 κέρδισε τη Χρυσή Άρκτο του Βερολίνου με το Ταξί στην Τεχεράνη. Οι ταινίες του βραβεύοντας διαρκώς, και παντού – όμως πριν λίγες μέρες έγραψε ιστορία, μπαίνοντας σε ένα πραγματικά εκλεκτό κλαμπ δημιουργών.

Η ταινία του Ένα Απλό Ατύχημα (It Was Just an Accident) τιμήθηκε με τον Χρυσό Φοίνικα των Καννών, κάνοντας τον Παναχί μόλις τον 4ο σκηνοθέτη στην ιστορία που συμπληρώνει αυτή τη χρυσή φεστιβαλική τριπλέτα Καννών-Βενετίας-Βερολίνου. Μετά τον Ρόμπερτ Όλτμαν, τον Μικελάντζελο Αντονιόνι και τον Ανρί-Ζορζ Κλουζό.

Το βραβείο το κέρδισε από την Επιτροπή όπου πρόεδρος ήταν η Ζιλιέτ Μπινός. 15 χρόνια πίσω, όταν η Μπινός κέρδιζε το βραβείο ερμηνείας στις Κάννες για το αριστούργημα Γνήσιο Αντίγραφο του Αμπάς Κιαροστάμι, είχε ανέβει στη σκηνή κρατώντας ένα κομμάτι χαρτί που ανέγραφε το όνομα «Τζαφάρ Παναχί», ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την κράτησή του από τις ιρανικές αρχές.

Μπορεί να πεις ότι ένας κύκλος ιστορίας κλείνει. Άλλοι θα πουν «εντάξει, η Μπινός από τότε περίμενε αφορμή να του δώσει ένα βραβείο». Η πιο σωστή ανάγνωση όλων όμως μάλλον είναι πως: 15 χρόνια μετά, ο Τζαφάρ Παναχί είναι ακόμα αναγκασμένος να γυρίζει ταινίες παράνομα.

ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΑΤΥΧΗΜΑ: ΜΙΑ ΚΑΘΗΛΩΤΙΚΉ ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΓΕΜΑΤΗ ΣΑΣΠΕΝΣ ΚΑΙ ΧΙΟΥΜΟΡ

Η ταινία Ένα Απλό Ατύχημα, που έτσι κι αλλιώς ήταν μες στο τοπ-5 μας από το φετινό φεστιβάλ, ακολουθεί με υπομονή αλλά και νεύρο μια τυχαία συνάντηση που κρύβει πίσω της όχι απλά μεγάλη ιστορία, αλλά και το συλλογικό τραύμα ενός ολόκληρου λαού.

Ύστερα από το απλό ατύχημα του τίτλου, ένας άντρας (που οδηγώντας με την έγκυο γυναίκα του στο αμάξι, χτυπά και σκοτώνει έναν σκύλο) ζητά βοήθεια σε ένα γκαράζ χωρίς να γνωρίζει πως ο άντρας που τον βοηθά εκεί, τον αναγνωρίζει (;) ως τον βασανιστή του.

Ο Βαχίντ όμως δεν μπορεί να νιώθει 100% βέβαιος πως αυτός είναι όντως ο βασανιστής του – εξάλλου δεν είναι το πρόσωπό του που αναγνωρίζει, μα ο ήχος του προσθετικού του ποδιού που τον στοιχειώνει ακόμα. Για να σιγουρευτεί, στρατολογεί άλλα θύματα του ίδιου ανθρώπου, και όπως προκύπτει στην πορεία, κάθε θύμα έχει κάποια άλλη τραυματική ανάμνηση βάσει της οποίας μπορεί να αναγνωρίσει τον βασανιστή. Μια μυρωδιά, μια αίσθηση – είναι τρομερό το τι είναι τελικά αυτό που σου μένει.

Στη διαδρομή που ακολουθεί, η συλλογικότητα των θυμάτων άντρα, συζητά την ηθική διάσταση αυτού που πάνε να κάνουν. Κοινώς, το κατά πόσο θα πάρουν όντως εκδίκηση από εκείνον, και τι μορφή θα έχει αυτή. Και, φυσικά, το κατά πόσο είναι όντως αυτός που πιστεύουν πως είναι.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά νευρώδες φιλμ που αποκαλύπτει μια πολύ πιο έντονη διάσταση του σινεμά και της κοσμοθεωρίας του Παναχί, αρκετά μακριά από ταινίες σαν το Οφσάιντ, με το οποίο μεγάλο μέρος του κοινού τον γνώρισε πριν σχεδόν 20 χρόνια. Το Ατύχημα διαδραματίζεται σε μεγάλο βαθμό μέσα στους χώρους ενός αυτοκινήτου ή σε μικρο-επεισόδια γύρω από αυτό, καταφέρνοντας να βρίσκει χρόνο και χώρο για εξιλεωτικά κωμικές σκηνές που όμως στην πράξη εντείνουν ακόμα περισσότερο την αίσθηση υποβόσκουσας φρίκης.

Ως θρίλερ εκδίκησης είναι εντελώς αντισυμβατικό, όχι μόνο λόγω της απουσίας στιλιζαρίσματος και της συνύπαρξης χιούμορ και φρίκης – αλλά και χάρη στο πώς η δράση ουσιαστικά ξετυλίγεται μέσα από εντελώς προσωποκεντρικά μικρο-επεισόδια.

Το ηθικό δίλημμα και η στάση των ατόμων χτίζεται μέσα από αγωνία και σασπένς και μια σειρά από περιστατικά που δεν επαναλαμβάνονται, και επιτρέπουν στον Παναχί να δοκιμάσει διάφορα στυλ, και να πει διάφορες μικρές ιστορίες μες στην μεγάλη. Μοιάζει με σκηνοθέτης που βρίσκεται πραγματικά στο τοπ της δημιουργικής φόρμας του, δείχνοντας μια νέα πλευρά του αντί να επαναλαμβάνεται.

Η ταινία είναι ένα αλληγορικό θρίλερ πάνω στην αναγκαιότητα της συλλογικής αντίδρασης στις φρικαλεότητες της ισχύος, αλλά και στην ζωτική σημασία του να μπορείς να φανταστείς ένα μέλλον για τον εαυτό σου – δίχως φυσικά ποτέ αυτό να είναι ταυτόσημο με ευκολίες και χολιγουντιανά happy end. Αν μη τι άλλο, το συγκλονιστικό φινάλε υπογραμμίζει την επίμονη φύση του τραύματος.

Με πολλές ηθοποιούς να εμφανίζονται με ακάλυπτα τα κεφάλια τους, με τα γυρίσματα να έχουν πραγματοποιηθεί για μια ακόμα φορά χωρίς άδεια από την ιρανική κυβέρνηση, και με το φιλμ να αφηγείται με πυγμή μια καθηλωτική ιστορία αντίστασης, ήταν βέβαιο πως έτσι κι αλλιώς αυτό το Ατύχημα θα αποτελούσε στόχο για το ιρανικό καθεστώς. Η δε βράβευσή του στις Κάννες, με τα λόγια που ακολούθησαν από τον Παναχί μπροστά σε παγκόσμιο κοινό, θα το κάνει ακόμα πιο κόκκινο πανί – κι ακόμα μεγαλύτερης σημασίας δημιούργημα.

Ο ΤΖΑΦΑΡ ΠΑΝΑΧΙ ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΟ NEWS24/7: «ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ 15 ΧΡΟΝΙΑ, ΔΕΝ ΕΧΩ ΒΙΩΣΕΙ ΠΛΗΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»

Ο πολυβραβευμένος δημιουργός συνομίλησε στις Κάννες με το News24/7 μια μέρα μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας Ένα Απλό Ατύχημα – και λίγες μέρες πριν κερδίσει τον Χρυσό Φοίνικα. Ολόκληρη τη συνέντευξη θα μπορείτε να διαβάσετε όταν κυκλοφορήσει στις ελληνικές αίθουσες η ταινία (σε διανομή Weirdwave), αλλά προς το παρόν μπορείτε να πάρετε μια μικρή γεύση των όσων τρομακτικών ενέπνευσαν την ταινία, και του πώς βλέπει ο Παναχί το ιρανικό καθεστώς αυτή τη στιγμή.

Πόσο κομμάτι της δικής σας εμπειρίας και του εαυτού σας αντικατοπτρίζεται σε αυτή την ταινία;

Τα πράγματα που εξιστορούνται στην ταινία, δεν ήταν όλα προσωπικές μου εμπειρίες. Ήταν κυρίως πράγματα που είχα ακούσει όταν πέρασα χρόνο στη φυλακή. Από φυλακισμένους που εξέτιαν μεγάλες ποινές, 5, 10, 15 χρόνια. Και οι οποίοι είχαν ακούσει αυτά τα πράγματα από κρατούμενους που ήταν εκεί πριν από αυτούς.

Έτσι, ήταν μια συλλογική εμπειρία που κάλυπτε σχεδόν μισό αιώνα. Και την συμπύκνωσα σε 4 ή 5 χαρακτήρες: Κάποιος που είναι πολύ βίαιος και επιδιώκει σχεδόν άμεση εκδίκηση. Ένας απλός άνθρωπος, ένας εργάτης που δεν έχει καμία σχέση με την πολιτική. Ή κάποιος που οραματίζεται πραγματικά το μέλλον και επομένως είναι μερικά βήματα μπροστά. Αυτές ήταν οι εμπειρίες που μου είχαν διηγηθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής μου στη φυλακή.

Αλλά φυσικά, ανακρίθηκα και εγώ ο ίδιος. Πέρασα αρκετή ώρα καθισμένος μπροστά σε έναν τοίχο, με δεμένα τα μάτια. Με έναν ανακριτή να στέκεται πίσω μου. Έτσι η αίσθηση της ακοής μου είχε δυναμώσει. Και ήθελα να καταλάβω: Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος;

Με αυτό ξεκινάει η ταινία. Είναι ένας ήχος που προξενεί σε όλους μας περιέργεια. Ένας ήχος που αρχίζει να σε στοιχειώνει και να εγκαθίσταται στον εγκέφαλό σου. Και στη συνέχεια, φυσικά, όταν ακούς ξανά αυτόν τον ήχο σε ένα σημείο της ταινίας, η καρδιά σου αρχίζει να χτυπάει πιο γρήγορα – γιατί μοιάζει πλέον με την εμπειρία του κρατούμενου, που κάθε φορά που άκουγε αυτόν τον ήχο, ταξίδευε πίσω, τότε που καθόταν μπροστά στον τοίχο με δεμένα τα μάτια.

Υπάρχουν πολλές ταινίες που περιστρέφονται γύρω από πολιτικές διώξεις στη φετινή επιλογή των Καννών. Τι λέει αυτό για την κατάσταση του κόσμου μας;

Πραγματικά δεν μπορώ να πω, γιατί δεν κάναμε σχέδια μαζί με τους άλλους φίλους που έκαναν τις ταινίες σε όλο τον κόσμο. [γέλια] Αλλά μπορεί να αντιμετώπιζαν παρόμοια προβλήματα και εμφανίζονται μαζί όλα τα φιλμ ξαφνικά. Βλέπουμε ας πούμε πολέμους παντού. Ή κάποιον σαν τον Τραμπ να δημιουργεί τεράστια προβλήματα, παντού. Δημιουργεί τεράστιους περιορισμούς και για τον κινηματογράφο με τους δασμούς. Τα προβλήματα φαίνονται σε πολλά διαφορετικά επίπεδα.

Ένα από τα κύρια θέματα που συζητάνε οι χαρακτήρες της ταινίας έχει να κάνει με το κατά πόσο «θα γίνουμε σαν εκείνους». Είναι κάτι που βλέπετε στο παρόν, και ως προβολή για το μέλλον, το κατά πόσο μπορούμε να αλλάξουμε και να γράψουμε μια νέα σελίδα στη χώρα, αλλά χωρίς να προβούμε στις ίδιες βίαιες πράξεις;

Δεν μπορώ να πω ότι αυτό αντικατοπτρίζει την κοινωνία συνολικά, αλλά νομίζω όμως ότι αντικατοπτρίζει τις απόψεις εκείνων που κοιτάζουν πολύ προς το μέλλον. Στη φυλακή ήξερα έναν καθηγητή κοινωνιολογίας, ο οποίος είναι ακόμα στη φυλακή, με τον οποίο μίλησα πολύ για αυτό το θέμα. Πρέπει να διαδώσουμε αυτή την ιδέα σε όλη την κοινωνία. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος μπροστά από την απόρριψη της βίας.

Από την άλλη, φυσικά, η σημερινή κυβέρνηση θέλει να επιβάλει στον κόσμο τη βία. Προσπαθεί να επιβάλει έναν βίαιο τρόπο ζωής στην κοινωνία – ώστε στη συνέχεια να αντιδράσει ακόμα πιο βίαια απέναντί της.

Η κυβέρνηση αυτή δεν ξέρει τίποτα άλλο από το να καταπιέζει. Επειδή δεν έχει πλέον καμία νομιμοποίηση στην κοινωνία. Δεν έχει καμία υποστήριξη από την πλειοψηφία του πληθυσμού. Και από κάθε άποψη έχει απλά καταρρεύσει. Το μόνο που έχει να κάνει είναι να καταφύγει στη βία της.

Ποια είναι η ελπίδα σας για το Ιράν; Επειδή φαίνεται ότι υπάρχουν μικρές ρωγμές στην εξουσία του καθεστώτος. Αλλά εσείς που είστε εκεί, πώς το βλέπετε;

Είναι κάτι περισσότερο από μια ρωγμή. Είναι κάτι περισσότερο από ένα κενό. Σύμφωνα με τους περισσότερους ανθρώπους, το καθεστώς έχει τελειώσει. Επειδή έχει καταρρεύσει οικονομικά. Έχει καταρρεύσει πολιτιστικά. Έχει καταρρεύσει πολιτικά, τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς. Είναι απλά ένας σκελετός. Και απλά δεν είναι σαφές, όπως και στην ταινία μου, το πότε θα θαφτεί. Αν θα γίνει σήμερα, σε ένα χρόνο ή σε μερικά χρόνια.

Κάνοντας αυτή την ταινία είχατε πλήρη ελευθερία ή κοιτάζατε τριγύρω σας για να δείτε αν συμβαίνει κάτι;

Τα τελευταία 15 χρόνια, δεν έχω βιώσει κάτι τέτοιο όπως η πλήρης ελευθερία. [γέλια] Έχω γυρίσει έξι ταινίες, όλες κρυφά, όλες υπόγεια. Παρόλο που τώρα, φυσικά, η απαγόρευση της κινηματογραφικής παραγωγής που μου είχε επιβληθεί, έχει αρθεί. Αλλά θα ήταν αδύνατο για την κυβέρνηση να μου δώσει άδεια για να γυρίσω μια τέτοια ταινία. Έτσι, για άλλη μια φορά, έπρεπε να γυρίσω μια ταινία στα κρυφά.

Σε όλη τη διάρκεια αυτού του διαστήματος, νιώσατε ποτέ να σας καταβάλλουν όλες αυτές οι διώξεις, οι φυλακίσεις – αισθανθήκατε ποτέ ότι ίσως δεν αξίζει πια τον κόπο;

…Μπααα.