Πλωτές Ελλάδες στον πόλεμο: Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό 1939–1945

Οι Έλληνες ναυτεργάτες που εργάζονταν εκτός της χώρας μας, έγραψαν μία ξεχωριστή σελίδα δόξας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον αντιφασιστικό αγώνα. Ως μέλη πληρωμάτων εμπορικών πλοίων, βρέθηκαν στο επίκεντρο των συγκρούσεων, με τα γερμανικά υποβρύχια και αεροσκάφη να χτυπούν αδιάκοπα.

Το σύνθημα «Κρατάτε τα πλοία εν κινήσει» – που προώθησαν η Ομοσπονδία Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων (με έδρα το Κάρντιφ της Αγγλίας) και η Ναυτεργατική Ένωση Μέσης Ανατολής (στην Αλεξάνδρεια) – ενσάρκωνε το πνεύμα αντίστασης και συνέχισης του αγώνα. Οι δύο οργανώσεις διατήρησαν ζωντανό το φρόνημα των ναυτικών και ενίσχυσαν την αντιφασιστική δράση από τις θέσεις τους. Ο απολογισμός ήταν βαρύς: τα 5/6 του ελληνικού εμπορικού στόλου καταστράφηκαν.

Ο ελληνικός εμπορικός στόλος αποτέλεσε στυλοβάτη των συμμαχικών πολεμικών μεταφορών, κάτι που κατέστη εφικτό χάρη στην αυταπάρνηση των ναυτεργατών. Πολλοί έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα, ενώ άλλοι γλίτωσαν παρά το γεγονός ότι τα πλοία τους τορπιλίστηκαν μία, δύο ή και περισσότερες φορές.

Για την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, οι Έλληνες ναυτικοί ενημερώθηκαν όχι από την πατρίδα τους, αλλά από την ελληνική εκπομπή του BBC. Πια, δεν μετέφεραν μόνο εμπορεύματα – συμμετείχαν ενεργά στον πόλεμο. Για τους περισσότερους, ο πόλεμος διήρκησε έξι ολόκληρα χρόνια. Ο ασυρματιστής κάθε πλοίου, λαμβάνοντας τα δελτία του Reuters, είχε διπλό ρόλο: να μεταδίδει τις οδηγίες και να ενημερώνει το πλήρωμα για τις εξελίξεις, κρατώντας ζωντανή τη σύνδεση με τον έξω κόσμο. Όπως σημείωσε ο Βασίλης Νεφελούδης, «τον Μάρτη και τον Απρίλη του 1944, οι Έλληνες ναυτεργάτες που βρίσκονταν στην Αγγλία και τη Μέση Ανατολή συντάχθηκαν άμεσα με την ΠΕΕΑ».

Εμπορικό Ναυτικό

Υπολογίζεται πως περίπου 2.500 ήταν οι νεκροί, ανάμεσά τους και 15χρονα αγόρια. Άγνωστος δε ο αριθμός των τραυματιών στις «πλωτές Ελλάδες».

Τα πλοία ήταν παλιά, με χαμηλές ταχύτητες και όταν συμμετείχαν σε νηοπομπές έμεναν πίσω, με συνέπεια να αποτελούν εύκολους στόχους για τα γερμανικά υποβρύχια. Τα ταξίδια τους με τις εμπορικές αποστολές ήταν εξαιρετικά επικίνδυνα, καθώς μετέφεραν εύφλεκτα φορτία, όπως χιλιάδες βαρέλια βενζίνης για τα αεροπλάνα. Με την κατάληψη της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα, δεν μπορούσαν να επιστρέψουν εστην πατρίδα. Πολλοί βρίσκονταν σε λιμάνια της Αγγλίας, της Λισσαβώνας, της Αλεξάνδρειας. Ολόκληρος ο Ατλαντικός μετατράπηκε σε ένα απέραντο σφαγείο με «νηοπομπές θανάτου».

Τα ταξίδια των Ελλήνων ναυτικών, με πλοία γερασμένα και επικίνδυνα φορτωμένα, εκτείνονταν σε όλες τις θάλασσες του κόσμου. Για έξι χρόνια και μία ημέρα, από την εισβολή στην Πολωνία έως την παράδοση της Ιαπωνίας (1/1/1939 – 2/9/1945), οι «πλωτές Ελλάδες» αποτέλεσαν τη θαλάσσια συμβολή της χώρας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – μια συμμετοχή που εκτεινόταν από τον Βόρειο Ατλαντικό έως τον Ινδικό Ωκεανό.

Από το αλβανικό μέτωπο και την εθνική αντίσταση, έως τις νηοπομπές του Ατλαντικού, η ελληνική παρουσία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε πολύμορφη, επίμονη και αιματηρή.

Μαρτυρίες από το ναυτικό μέτωπο

Πίσω από τους αριθμούς και τις στατιστικές, βρίσκονται πρόσωπα. Οι μαρτυρίες των Ελλήνων ναυτεργατών αποκαλύπτουν όχι μόνο τη φρίκη του πολέμου στη θάλασσα, αλλά και την απίστευτη αντοχή, το κουράγιο και την εγκατάλειψη που βίωσαν.
Ορισμένες από αυτές καταγράφηκαν – οι περισσότερες χάθηκαν. Όσες, όμως, διασώθηκαν, αξίζουν να ακουστούν.

Παναγιώτης Αθανασόπουλος. Κινδύνεψε να σκοτωθεί πολλές φορές. Δύο φορές τα πλοία που ταξίδευε ανατινάχτηκαν από θαλάσσιες νάρκες. Το 1ο το “Άγιος Γεώργιος” στις 4/2/1941 ανατινάχτηκε από νάρκη στο Σουέζ και το 2ο το “Μάουντ Όλυμπος”, το 1942 από νάρκη στο Πορτ Σάιντ. Πολλοί συνάδελφοί του σκοτώθηκαν, ο ίδιος έφτασε στα βαθιά γεράματα με μία πενιχρή σύνταξη και χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Γεράσιμος Αμπατιέλος. Είχε τορπιλιστεί τρεις φορές στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και δύο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η έκτη ήταν η θανατηγόρα.

Ηλίας Σ. Αντύπας. Ναυτολογήθηκε στο φορτηγό “Ελισάβετ”, έμεινε 6 χρόνια, πήρε μέρος σε 30 νηοπομπές.

Αλέξανδρος Λουλούδης. Μία τορπίλη τους έριξε στη θάλασσα, σκυλόψαρα κατασπάραξαν τους συντρόφους του. Κατέληξε αιχμάλωτος σε γερμανικό στρατόπεδο.

Γιαννούλης Μωραΐτης. Το πλοίο του τορπιλίστηκε. Βρέθηκε σε βάρκα στον Ατλαντικό για 11 ημέρες μαζί με άλλους συντρόφους του, δίψα, τροπική ζέστη και καρχαρίες.

Γιάννης Γ. Παΐζης. 2,5 χρόνια συνεχώς σε νηοπομπές, εθελοντής στον θάνατο.

«Πολύκτωρ». Πλωτό πλοίο μελλοθανάτων. Το γερμανικό υποβρύχιο U-266 τορπιλίζει το «Πολύκτωρ» στον Βόρειο Ατλαντικό. Οι 34 επιβαίνοντες προλαβαίνουν και πέφτουν στη θάλασσα σε μία βάρκα. Οι Γερμανοί παίρνουν μαζί τους τον Πλοίαρχο και τον Α’ Μηχανικό για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στη συνέχεια με πολυβόλα γαζώνουν τους υπόλοιπους 32, ήταν ανυπεράσπιστοι ναυαυγοί.

22 ελληνικά πλοία βυθίστηκαν αύτανδρα. Ο αριθμός των νεκρών ξεπερνάει τους 630. Από αυτά άλλα έπλεαν ασυνόδευτα, άλλα σε νηοπομπές λόγω όμως της κακής κατάστασης των πλοίων έμεναν πίσω και ήταν εύκολα θύματα των γερμανικών υποβρυχίων.

«Πηλεύς», ελληνικό φορτηγό. Κτηνωδία. Ξεκίνησε κενό φορτίου από το Φριτάουν της Σιέρα Λεόνε για το Ρίβερ Πλέιτ της Αργεντινής. Στα επικίνδυνα νερά του Ισημερινού το τορπίλισαν, το βύθισαν και όσοι ναυαγοί βρέθηκαν στην επιφάνεια της θάλασσας σε σχεδίες οι Γερμανοί τους θέρισαν με τα πολυβόλα και χειροβομβίδες για να μην επιζήσει κανείς. Κι όμως επέζησαν ημιθανείς 3 ναυτικοί για 38 ημέρες, στον Ατλαντικό. Κατέθεσαν και καταδικάστηκαν ως εγκληματίες πολέμου  ο κυβερνήτης και 2 αξιωματικοί του υποβρυχίου.

Εκτός από τον Ατλαντικό οι Έλληνες ναυτικοί ταξίδευαν και στον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό. Εκεί είχαν μικρότερες απώλειες. Συνολικά τορπιλίστηκαν 8 ελληνικά πλοία και έχασαν τη ζωή τους 25 Έλληνες.

Απόβαση στη Νορμανδία

Η συμβολή τους δεν περιορίστηκε μόνο στις εμπορικές αποστολές. Έλληνες ναυτεργάτες έλαβαν μέρος και στις κορυφαίες στιγμές του συμμαχικού αγώνα, όπως η απόβαση στη Νορμανδία.

Πριν την απόβαση έπρεπε να δημιουργηθούν τεχνητά λιμάνια, ώστε να μην κινδυνεύσουν με ανατροπή από τα κύματα, τα αποβατικά σκάφη, οι λεγόμενες «μπάριζες».

Έπρεπε, λοιπόν, παλιά εμπορικά σκάφη να προηγηθούν της αρμάδας και να αυτοβυθιστούν στα ρηχά ώστε να αποτελέσουν ένα φράγμα προστασίας, έναν κυματοθραύστη. Οι ναυτικοί των εμπορικών πλοίων ήταν άοπλοι, εκτεθειμένοι στα επάκτια γερμανικά πυροβολεία, γι’ αυτό το λόγο και ονομάστηκε «κονβόι του θανάτου». Σε αυτή την αποστολή συμμετείχαν, εθελοντικά, και Έλληνες ναυτεργάτες. Η πιθανότητα να βγουν ζωντανοί ήταν ελάχιστη. Σύμφωνα με μαρτυρία του Α’ Μηχανικού Βασίλη Μπεκάκου, «τόσες πολλές ήσαν οι εθελοντικές προσφορές, που αναγκαστήκαμε, να ρίξουμε κλήρο για το ποιοι θα πάνε».

Μετά τη θάλασσα η λήθη

Οι ιστορίες των Ελλήνων ναυτεργατών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ανεξάντλητες. Οι θυσίες τους συγκλονιστικές. Πολέμησαν χωρίς όπλα, με μόνη ασπίδα την αποφασιστικότητα και το καθήκον. Και όμως, μετά τον πόλεμο, πολλοί απ’ αυτούς γύρισαν σε μια πατρίδα που τους ξέχασε. Δεν τους αποδόθηκε η τιμή που τους αναλογούσε, ούτε η αναγνώριση της προσφοράς τους. Δεν εξασφάλισαν μια αξιοπρεπή σύνταξη, ούτε την ιατροφαρμακευτική φροντίδα που τους όφειλε το κράτος. Κι όμως, αυτοί οι άνθρωποι κράτησαν τα πλοία εν κινήσει – και μαζί τους, τον ίδιο τον αγώνα για την ελευθερία.

ΠΗΓΗ:

Νίκος Πηγαδάς, Εθελοντές στο κονβόι του θανάτου. Οι Έλληνες ναυτικοί στον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο, Το Ποντίκι

Βασίλη Νεφελούδη, Έλληνες πολεμιστές στη Μέση Ανατολή, «Ο Ρήγας» Αθήνα, 1945