Αντιγόνη Reloaded: Παπαληγούρα, Ηλίας, Οικονόμου φέρνουν την εξέγερση στη σκηνή

Ο Θέμης Μουμουλίδης σκηνοθετεί για τρίτη φορά την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, με πρωταγωνιστές τους Λένα Παπαληγούρα, Μελέτη Ηλία και Μιχάλη Οικονόμου, εστιάζοντας στη σύγκρουση εξουσίας και αντίστασης- Τι λένε στο NEWS 24/7

ΓΕΩΡΓΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
04 Ιουλίου 2025 06:26

Ο Θέμης Μουμουλίδης επιστρέφει για τρίτη φορά στην «Αντιγόνη», την κορυφαία τραγωδία του Σοφοκλή και μία από τις πιο δυναμικές ηρωίδες στην ιστορία της δυτικής δραματουργίας. Στην παράσταση, η Λένα Παπαληγούρα ενσαρκώνει τον ομώνυμο ρόλο, ο Μελέτης Ηλίας υποδύεται τον Κρέοντα και ο Μιχάλης Οικονόμου τον φύλακα, τον νευραλγικό χαρακτήρα της τραγωδίας.

Εμείς είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με τον σκηνοθέτη και τους βασικούς πρωταγωνιστές για αυτή τη νέα προσέγγιση της «Αντιγόνης». Συζητήσαμε για το πώς το έργο παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο, για τη διαλεκτική ανάμεσα στην ατομική φωνή και τη συλλογική ευθύνη, για την ανάγκη αντίστασης στην αλαζονεία της εξουσίας, και για το πώς το θέατρο μπορεί να λειτουργήσει ως ζωντανός καθρέφτης της κοινωνίας. Μέσα από τις σκέψεις τους, η τραγωδία του Σοφοκλή αναδεικνύεται ως μια διαρκής ελεγεία εξέγερσης, καλώντας το κοινό να αναμετρηθεί με τα μεγάλα ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ελίνα Γιουνανλή

Θέμης Μουμουλίδης: Ο Κρέων γίνεται ο προάγγελος της βιοπολιτικής (ή θανατοπολιτικής) του σήμερα

Ο Θέμης Μουμουλίδης, αναφερόμενος στην επιστροφή του στην «Αντιγόνη», υπογραμμίζει πως “ο νέος κόσμος που γεννιέται γύρω μας και αναπτύσσεται με ασύλληπτη ταχύτητα, η σχεδόν γενικευμένη αίσθηση ότι οι νόμοι είναι ολοένα και πιο άδικοι, η διαπίστωση ότι ο πόλεμος στην πραγματικότητα δεν τελειώνει ποτέ, αφού το πεδία εναλλάσσονται, άλλοτε σε πεδία μάχης κι άλλοτε σε πεδία σύγκρουσης των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων, υπήρξαν λόγοι σοβαροί για να επανέλθω στην κορυφαία τραγωδία όλων των εποχών. Η καινούργια σκηνική ανάγνωση εστιάζει στην σύγκρουση δύο κόσμων. Στον κόσμο μιας αλαζονικής εξουσίας [διαχρονικό φαινόμενο] και στον κόσμο της Αντίστασης. Στην παράστασή μας, ένα συμπαγές σύνολο ακολούθων του Κρέοντα [χορός-κοινωνία] πορεύεται στον δρόμο της αμφισβήτησης της συνειδητοποίησης και τελικά στον δρόμο της Αντίστασης”.

Ο Θέμης Μουμουλίδης Ελίνα Γιουνανλή

Και συνεχίζει μιλώντας για το ποιο είναι το κεντρικό μήνυμα που επιδιώκει να περάσει μέσα από αυτή τη σκηνική ανάγνωση: “Για μένα το θέατρο είναι πράξη πολιτική που έχει στο επίκεντρό της τον άνθρωπο. Στη δυστοπική εποχή που διανύουμε, η θεατρική σκηνή αποτελεί ίσως το τελευταίο ελεύθερο βήμα έκφρασης κι αυτό είναι συχνά για τον δημιουργό ευχή κατάρα αλλά και πρόκληση.

Με ενδιαφέρει ο κόσμος, με ενδιαφέρει η συνθήκη και το επίπεδο ζωής των ανθρώπων. Δεν μπορεί να δηλώνουμε σκεπτόμενοι άνθρωποι και να μας διαφεύγει το γεγονός ότι ως κοινωνίες προοριζόμαστε για την τελική υποταγή στα μεγάλα συμφέροντα. Ότι προοριζόμαστε για το νέο υπόδειγμα του υπερχρεωμένου και εν τέλει υποταγμένου πολίτη-πελάτη. Δεν μπορεί να μας διαφεύγει ότι οι κυβερνήσεις εκτελούν εντολές , και ότι τα πραγματικά κέντρα αποφάσεων βρίσκονται εμφανώς αλλού.

Δεν μπορεί να μας διαφεύγει το γεγονός ότι κανείς δεν αντιστέκεται σήμερα στον Τραμπ και στην ισχύ των όπλων του Νετανιάχου. Ο μόνος δρόμος είναι η αντίσταση σ’ αυτό που μας προσφέρεται. Η περίοδος της αθωότητας τελειώνει αμετάκλητα για όλους. Οφείλουμε να είμαστε καχύποπτοι στον τρόπου που λειτουργεί νομοθετεί και επιβάλει η εκάστοτε εξουσία. Είναι μια αλυσίδα ιδεών και σκοπιμοτήτων που μας επιβάλλονται ως κανονικότητες. Η παράσταση επιχειρεί να αποκαταστήσει τη χαμένη σχέση της εποχής με την αξία των ιδεών και των ιδεολογιών.

Η συντριβή του Κρέοντα είναι πάντα νομοτελειακά προδιαγεγραμμένη. Όμως ποιος νοιάζεται για την συντριβή του Τραμπ όταν γύρω του θα έχει αφήσει εκατόμβες νεκρών κι ένα κόσμο υποταγμένο στον φόβο, τον σκοταδισμό και την ανασφάλεια; Κάθαρση αισθάνομαι πως υπάρχει μόνο την στιγμή που η Αντιγόνη αγγίζει τον θάνατο για να μας θαμπώσει, στέλνοντας το πιο ηχηρό ανθρώπινο μήνυμα αντίστασης ανά τους αιώνες.

Πώς ορίζει ο Θέμης Μουμουλίδης τον ρόλο της βιοπολιτικής στο έργο και πώς αυτό συνδέεται με το σήμερα;

“Στην «Αντιγόνη», η δράση ξεκινά αμέσως μετά το τέλος του πολέμου ανάμεσα στη Θήβα και το Άργος και την αλληλοσφαγή των δύο αδελφών που ηγούνται αντιπάλων στρατευμάτων.
Ο Κρέων αναλαμβάνει την εξουσία και, προεκτείνοντας την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» του πολέμου μέσα στην ειρήνη, εκδίδει διάταγμα.

Ο Πολυνείκης πρέπει να μείνει άταφος ως προδότης, εχθρός του κράτους. Αναστέλλει έτσι, αυθαίρετα, την αρχή του δικαίου που απαιτεί την ταφή των νεκρών. Δεν είναι μόνο ότι τιμωρεί έναν νεκρό για τις πράξεις του, σαν να ήταν ζωντανός· στην πραγματικότητα, τον αποστερεί από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, του αφαιρεί την ανθρώπινη υπόσταση. Και αυτό αποτελεί ύβρι.

Ελίνα Γιουνανλή

Έτσι ο Κρέων γίνεται ο προάγγελος της βιοπολιτικής (ή θανατοπολιτικής) του σήμερα, που, στο όνομα της δημόσιας ασφάλειας και επικαλούμενη υποτιθέμενους κινδύνους, αποφασίζει ποιες ζωές είναι άξιες βίου και πένθους, και ποιες όχι· ποιες ζωές λογαριάζονται ως ανθρώπινες και ποιες είναι κοινωνικά περιττές, επικίνδυνες, ασύμβατες προς την πολιτισμική κανονικότητα και τις κυρίαρχες κοινωνικές νόρμες.

Από την άλλη πλευρά, η Αντιγόνη, ξεκινώντας από τη βαθιά, «σπλαγχνική» ανάγκη-επιθυμία να κηδέψει τον νεκρό αδελφό της, βρίσκεται αντιμέτωπη με την πολιτική εξουσία, με την οποία συγκρούεται ανοιχτά. Η στάση της γίνεται έτσι πολιτική στάση, και η πράξη της, η ταφή του αδελφού της, μια πράξη αντίστασης στη βιοπολιτική οριοθέτηση του ανθρώπινου, στη βιοεξουσία που επιδιώκει να ορίσει ποιος είναι άξιος ανθρώπινης ζωής ή ανθρώπινου θανάτου.

Η διεκδίκηση του τελετουργικού της κηδείας γίνεται έτσι μια ηχηρή καταγγελία του ολοκληρωτισμού, που σφετερίζεται την εξουσία για να ασκήσει κάθε δικαίωμα επί της ανθρώπινης υπόστασης έως και μετά θάνατον, πατάσσοντας κάθε έννοια ανθρωπινότητας.

Όμως βιοπολιτική είναι και η επιβολή του «τι ζωή θα ζήσει» κανείς, και σε ποιες συνθήκες. Μπροστά σε μια υποταγμένη ψευτοζωή, που αρνείται την επιθυμία, το συναίσθημα, το πάθος, το πένθος, τη σύγκρουση, η Αντιγόνη επιλέγει τον θάνατο. Δεν είναι ότι επιθυμεί τον θάνατο, αλλά επιλέγει πώς θα ζήσει και πότε θα πεθάνει. Αγκαλιάζοντας τον θάνατο, διεκδικεί μια ζωή άξια να βιωθεί. Σ’ αυτήν ακριβώς την αυτο-διατύπωση, την ακεραιότητα, που δεν ορίζονται από το τίμημά τους, βρίσκεται η οικουμενικότητά της”.

Λένα Παπαληγούρα: “Η Αντιγόνη μάς υπενθυμίζει την ανάγκη για ανθρωπιά και αντίσταση”

Τι είναι αυτό που γοητεύει περισσότερο στον χαρακτήρα της Αντιγόνης τη Λένα Παπαληγούρα;

“Ο χαρακτήρας της. Εχει ένα τεράστιο μέγεθος, απίστευτο βάθος και μεγάλη πολυπλοκότητα. Είναι το σύμβολο του ανθρώπου που δε συμβιβάζεται. Η αφροσύνη της καλοσύνης. Δουλέψαμε πολύ τον λόγο και το σώμα. Μέσα απ την ποίηση, τη σύγκρουση και την συγκίνηση”.

Πώς βιώνει η πρωταγωνίστρια την ένταση ανάμεσα στον προσωπικό νόμο της Αντιγόνης και την εξουσία του Κρέοντα στη σκηνή;

“Η σύγκρουση των δύο αυτών κόσμων είναι κορυφαία σ’ αυτό το έργο. Ισως απ τις πιο αριστουργηματικές και έντονες σκηνές. Παρακολουθούμε τον κόσμο του Κρέοντα, τον κόσμο του νόμου, την Έλλογη τάξη και τον ορθολογισμό που συγκρούεται με τον κόσμο της Αντιγόνης, τον κόσμο της φύσης και τις αιώνιες αξίες. Είναι και οι δυο τεραστίου μεγέθους ηρωες, απόλυτοι και οι δύο και η σύγκρουση τους είναι τεράστια. Είναι η αλήθεια λοιπόν ότι βιώνω πολύ έντονα τη σύγκρουση αυτη. Προσπαθώ να υπερασπιστώ με όλο μου τον εαυτό την αντίσταση της Αντιγόνης και την πίστη της” απαντά η ηθοποιός.

Ελίνα Γιουνανλή

Ποια είναι η σχέση της Αντιγόνης με τη θνητότητα και τον θάνατο;

Η Λένα Παπαληγούρα σημειώνει πως “με συγκινεί το σθένος που επιδεικνύει η ηρωίδα μπροστά στον θάνατο.
Νιώθω ότι αυτό το σθένος προκύπτει από το γεγονός ότι είναι περισσότερο συνδεδεμένη με τον θάνατο παρά με τη ζωή. Για να ακριβολογήσω είναι συνδεδεμένη με τους δικούς της που ανήκουν στον κόσμο των νεκρών. Βεβαρημένη απ΄ την τραγική της ιστορία και την μοίρα της πάει να συνάντηση τον πατέρα και αδελφό της, τη μάνα και τον λατρεμένο αδικημένο αδελφό της. Ο κομμός της ποτέ με αταλάντευτη διαύγεια, πότε με έναν εύθραυστο παροξυσμό με συγκινεί βαθιά γιατί την καθιστά ταυτόχρονα ηρωίδα και αντηρωίδα.

Ατρόμητη αλλά και ανθρώπινη. Στο σήμερα η Αντιγονη μας υπενθυμίζει την ανάγκη για ανθρωπιά και αντίσταση στο παράλογο και την αλαζονεία της εξουσίας. Η ποίηση της λειτουργεί παρηγορητικά στις ψυχές μας σε μια εποχή φρικτής βιαιότητας”.

Μελέτης Ηλίας: Όλοι θα θέλαμε περισσότερες Αντιγόνες στη σύγχρονη ζωή

Ο Κρέων στην παράσταση περιγράφεται ως προάγγελος της σύγχρονης βιοπολιτικής εξουσίας…
Ο Μελέτης Ηλίας σημειώνει πως “ο Κρέων όπως και οι περισσότεροι ρόλοι στο αρχαίο δράμα δεν μπορούν να συγκριθούν με τους ήρωες του σύγχρονου δραματολογίου. Είναι μια ειδική συνθήκη και πρέπει να προσεγγίζονται με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο. Χωρίς εξυπνάδες και υποκριτικά τερτίπια. Θέλει κατά τη γνώμη μου μια πολύ πιο βαθιά ρίζα μέσα μας που ξεπερνάει τους κανόνες και τις τεχνικές. Κάτι που συνομιλεί με το θεϊκό και τον ανθρώπινο. Που ταυτόχρονα ο ηθοποιός είναι εδώ παρών, αλλά και κάπου αλλού”.

Πώς βλέπει ο Μελέτης Ηλίας την αντιπαράθεση Κρέοντα-Αντιγόνης στην εποχή μας;
“Θεωρώ πως όλοι θα θέλαμε περισσότερες Αντιγόνες στη σύγχρονη ζωή για να αναμετρηθούν χωρίς φόβο με τους εκάστοτε Κρεοντες. Εμείς από σκηνής προσπαθούμε να κάνουμε αυτή την υπενθύμιση στην κοινωνία μας και κυρίως στις νεότερες γενιές!” απαντά.

Ελίνα Γιουνανλή

Πώς βιώνει τη σύγκρουση ανάμεσα στην αυστηρότητα του νόμου και την ανθρωπιά μέσα από τον χαρακτήρα σας;
“Ο Κρέων όταν πια αποκτά ένα ψήγμα ανθρωπιάς και συνειδητοποίησης του λάθους του είναι πια πολύ αργά. Νομίζω ότι δεν υπάρχει σύγκρουση, είναι τόσο απόλυτος στις απόψεις του σε όλο το έργο και όταν φτάνει το τέλος είναι πιο μικρός κι από τον άνθρωπο πιο μικρός κι από το τίποτα. Είναι λιγότερο από τίποτα αλλά είναι πια πολύ αργά όπως λέει κι ο Σοφοκλής” αναφέρει ο Μελέτης Ηλίας.

Μιχάλης Οικονόμου: “Ο Τραμπ είναι Κρέοντας”

Ο νευραλγικός ρόλος του Φύλακα… “Ο Φύλακας είναι μια φιγούρα που φέρνει στο έργο κάτι πολύ ανθρώπινο, σχεδόν καθημερινό, σε αντίθεση με την υψηλή, σχεδόν μυθική σύγκρουση των άλλων χαρακτήρων. Είναι αυτός που φέρνει το «νέο» στον Κρέοντα — την παραβίαση του διατάγματός του. Και γίνεται μάρτυρας αλλά και εργαλείο της εξουσίας. Δεν παίρνει θέση ξεκάθαρη, αλλά μέσα από τη στάση του —τον φόβο του, το χιούμορ του, την επιβίωση του— αναδεικνύει την κτηνωδία του συστήματος. Ο Φύλακας είναι απαραίτητος στην τραγωδία, γιατί αποκαλύπτει τι παθαίνει ο μικρός άνθρωπος όταν βρίσκεται ανάμεσα στη σύγκρουση δύο αμετακίνητων δυνάμεων.

Στη δική μας ανάγνωση που φύλακας μετακινείται, από όργανο της εξουσίας, έρχεται σε επαφή Χάρης την Αντιγόνη με το βαθύ ανθρώπινο υπαρξιακό κομμάτι του, Συγκινείται από το Μεγαλειότης, και σιγά-σιγά αποδεσμεύεται από το σύστημα και οδηγείται στην ελευθερία.
Η παράσταση έχει τον υπότιτλο Αντιγόνη 1 ελεγεία εξέγερσης, και αυτό με ενδιαφέρει να υπηρετεί και ο ρόλος του φύλακα με τον τρόπο του” αναφέρει ο Μιχάλης Οικονόμου.

Αντιγόνη ή Κρέοντας;
Ο Μιχάλης Οικονόμου είναι απόλυτος: “Είμαι με την Αντιγόνη. Όλο και πιο πολύ, όσο περνούν τα χρόνια και βλέπω πού πηγαίνει ο κόσμος, πόσο εύκολα ξεχνάμε τι σημαίνει αξία, τι σημαίνει ηθική, τι σημαίνει “όχι”. Η Αντιγόνη έχει μέσα της μια καθαρότητα που δεν χωράει διαπραγμάτευση. Δεν είναι ριζοσπάστρια για να προκαλέσει, είναι ριζοσπάστρια επειδή δεν μπορεί να κάνει αλλιώς. Λειτουργεί σχεδόν βιολογικά, από ένστικτο, από εσωτερική εντολή. Και γι’ αυτό είναι τραγική — αλλά και βαθιά ηρωική. Δεν υπακούει σε εξουσία, υπακούει στην ψυχή της.

Ο Κρέοντας από την άλλη είναι ο εκπρόσωπος ενός κόσμου που —κακά τα ψέματα— είναι πολύ κοντά μας. Είναι η εξουσία που θέλει να επιβληθεί, να βάλει τάξη, που φτιάχνει κανόνες για να νιώθει ασφάλεια. Αλλά αυτοί οι κανόνες σκοτώνουν. Ο Κρέοντας, σήμερα, είναι η πολιτική του φόβου. Είναι οι πόλεμοι που ξεκινούν για την “τάξη” και τη “δικαιοσύνη”. Είναι η ψυχρότητα του κράτους, ο εθνικισμός, ο έλεγχος. Αν θέλεις να σου το πω με μια σύγχρονη εικόνα: είναι το καφετί φίλτρο του κινητού που φοράς ασυναίσθητα στις ζωές των άλλων, για να φαίνονται “πιο φυσιολογικές”, “πιο σωστές”, αλλά που τελικά κρύβει την αλήθεια. Είναι ο τρόπος που θολώνουμε την πραγματικότητα για να μην την αντιμετωπίσουμε.

Ελίνα Γιουνανλή

Ο Τραμπ είναι Κρέοντας. Οι φράχτες στα σύνορα είναι Κρέοντας. Το να λες σε έναν άνθρωπο “δεν δικαιούσαι να θάψεις τον νεκρό σου γιατί δεν είναι με το μέρος μας” — είναι Κρέοντας.
Οπότε όχι. Δεν μπορώ να σταθώ δίπλα του. Τον κατανοώ, ίσως, σαν ψυχολογική φιγούρα, αλλά δεν μπορώ να τον υποστηρίξω. Αν έχω κάτι να πω στη σκηνή, είναι να πω αυτό που λέει η Αντιγόνη: υπάρχουν πράγματα που είναι πιο πάνω από νόμους. Είναι οι δεσμοί, η πίστη, η αγάπη, το ανθρώπινο. Κι αυτά είναι που έχουμε ανάγκη τώρα, πιο πολύ από ποτέ”.

Πώς βλέπει ο Μιχάλης Οικονόμου τον ρόλο του σύγχρονου θεάτρου στη διαχείριση θεμάτων εξουσίας και δικαιοσύνης;
“Το θέατρο είναι ένας ζωντανός καθρέφτης. Μας επιστρέφει ερωτήματα που συνήθως προσπερνάμε στην καθημερινότητα. Ειδικά γύρω από την εξουσία και τη δικαιοσύνη, έχει μια μοναδική δυνατότητα: να προσωποποιήσει τα διλήμματα, να τα φέρει στο πετσί σου, όχι σαν έννοιες αλλά σαν ζωές που καταστρέφονται, σαν επιλογές που πληρώνονται. Ο Θέμης Μουμουλίδης έχει δώσει μια ζωντανή, έντονη και σύγχρονη ανάγνωση που αναδεικνύει αυτό ακριβώς: πώς ένα έργο χιλιάδων χρόνων παραμένει πιο επίκαιρο από ποτέ. Και μέσα από το θέατρο, ανοίγουμε ξανά την κουβέντα για το ποιος έχει το δίκιο και ποιος πληρώνει το τίμημα. Αυτό είναι και το χρέος του θεάτρου — να μην κλείνει τα μάτια”.

Συντελεστές

Μετάφραση: Παναγιώτα Πανταζή
Σκηνοθεσία: Θέμης Μουμουλίδης
Σκηνικό: Μικαέλα Λιακατά
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος
Επιμέλεια κίνησης – Χορογραφία: Πατρίσια Απέργη
Φωτισμοί: Νίκος Σωτηρόπουλος

Ερμηνεύουν:
Λένα Παπαληγούρα, Μελέτης Ηλίας, Μιχάλης Οικονόμου, Θανάσης Δόβρης, Ιφιγένεια Καραμήτρου, Λίλα Μπακλέση, Λένα Μποζάκη, Γιώργος Νούσης, Βαγγέλης Σαλευρής, Ιώβη Φραγκάτου

Διάρκεια παράστασης: 80 λεπτά | Τιμές εισιτηρίων: Από 17 €
Προπώληση: more.com