Μάρθα Μπουζιούρη – Ελένη Δημοπούλου δίνουν φωνή σε Ανολοκλήρωτα Ποιήματα

Στα ερείπια ενός θερινού σινεμά, εκεί όπου κάποτε προβάλλονταν όνειρα και ιστορίες, σήμερα κατοικεί μια Γυναίκα. Ίσως είναι χαρακτήρας που ξέφυγε από την οθόνη, ίσως είναι το φάντασμα μιας τέχνης που επιμένει να υπάρχει, ακόμα και όταν όλα γύρω μοιάζουν εγκαταλελειμμένα.

Στην παράσταση “Ανολοκλήρωτα Ποιήματα” (Poèmes Inachevés) που θα παρουσιαστεί στις 24-25 Ιουλίου 2025 στον Θερινό Κινηματογράφο της Μονής Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη, η σκηνοθέτις Μάρθα Μπουζιούρη και η ηθοποιός Ελένη Δημοπούλου μάς καλούν σε μια ποιητική εμπειρία. Μια σύνθεση φτιαγμένη από φωνές που δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν τον λόγο τους, από έργα που έμειναν ημιτελή, από σιωπές που ακόμα ψιθυρίζουν.

Η παράσταση αναμετριέται με την ίδια την ιδέα του τέλους. Τι σημαίνει ολοκλήρωση; Είναι ό,τι απομένει μισό, πραγματικά ανολοκλήρωτο; Ή μήπως η ουσία της δημιουργίας κρύβεται ακριβώς στη ρωγμή, εκεί όπου χωρά ο χρόνος, η φθορά, η αβεβαιότητα και – τελικά – η ανθρώπινη εμπειρία; Με αποσπάσματα από έργα του Σολωμού, του Καβάφη, του Μίσσιου, του Αγγελόπουλου, του Mozart, του Schubert και άλλων, τα Ανολοκλήρωτα Ποιήματα φέρνουν στο φως το ατελές ως μορφή ύπαρξης.

Λίγο πριν την πρεμιέρα, η Μάρθα Μπουζιούρη και η Ελένη Δημοπούλου μιλούν για την επιθυμία να δοθεί φωνή σε ό,τι έμεινε στη μέση, για τη σκηνή ως χώρο μνήμης και μεταμόρφωσης και για τον άνθρωπο που συνεχίζει, όχι επειδή ξέρει τον προορισμό, αλλά επειδή δεν μπορεί να κάνει αλλιώς.

Η παράσταση Ανολοκλήρωτα Ποιήματα εξετάζει το θέμα της ημιτελούς ή ανολοκλήρωτης τέχνης. Η Μάρθα Μπουζιούρη αναφέρει πώς προέκυψε η ιδέα για αυτή την παράσταση και τι την ώθησε να εστιάσετε στο “μη τελειωμένο… “Η ιδέα γεννήθηκε αναπάντεχα, την ώρα που ξανάβλεπα, μετά από πολλά χρόνια, την ταινία Μια Αιωνιότητα και Μια Μέρα του Θόδωρου Αγγελόπουλου (σσ. ο ήρωας της ταινίας, ένας διακεκριμένος συγγραφέας, μαθαίνει πως δεν έχει πολύ χρόνο ζωής, και προσπαθεί να κλείσει τους λογαριασμούς του, να ολοκληρώσει το έργο του). Σκέφτηκα τον αντεστραμμένο τρόπο που η πραγματικότητα αντιγράφει τη μυθοπλασία: ο Αγγελόπουλος άφησε ανολοκλήρωτο το δικό του έργο – την ταινία Η Άλλη Θάλασσα – όπως συνέβη με το μυθοπλαστικό alter ego του, τον συγγραφέα της ταινίας Μια Αιωνιότητα και Μια Μέρα.

Τι είναι λοιπόν ένα έργο τέχνης που δεν τελείωσε; Πού κατοικεί; Με τι όρους το πλησιάζουμε και μιλάμε γι’ αυτό; Θέλησα λοιπόν να μιλήσω για την έννοια του ανολοκλήρωτου, η οποία σηματοδοτεί για εμένα εκείνο που παραμένει ανοιχτό στις πιθανότητες, που στέκεται ελεύθερο κι ανυπότακτο, που αντιστέκεται στον έλεγχο, στην κριτική του καλού γούστου, κι εν τέλει στην εξουσία. Σκέφτομαι πως κάθε «ανολοκλήρωτο ποίημα» είναι ένας φύλακας-άγγελος που αιωρείται πάνω από το κεφάλι μας και μας ταλαντεύει ανάμεσα στο ασφαλές εδώ και το ανοίκειο, τρομακτικό εκεί, ανάμεσα στο παρελθόν που δεν ξεγράφει και το μέλλον που δεν έχει γραφτεί”.

Και η Ελένη Δημοπούλου αναφέρεται στο σκηνικό της παράστασης που είναι “ένας παλιός θερινός κινηματογράφος – ένα μέρος που κάποτε έφερνε τους ανθρώπους κοντά, για να ζήσουν συλλογικά, ταυτόχρονα και σε συγκεκριμένο χρόνο, ιστορίες, όνειρα και συναισθήματα κάτω από τον ανοιχτό ουρανό, όσο διαρκεί μια ταινία.
Δεν είναι απλά ένας χώρος, αλλά ένας κοινός τόπος όπου η κοινότητα ενώνεται μέσα από την τέχνη της αφήγησης.
Το έργο λειτουργεί ως σύμβολο της συλλογικής φαντασίας και του ανήκειν.
Το γεγονός ότι τώρα είναι εγκαταλελειμμένος τον μετατρέπει σε καταφύγιο μνήμης – κι η παρουσία της Γυναίκας εκεί μοιάζει με μια πεισματική απόπειρα να κρατηθεί ζωντανό το όνειρο, παρά την σιωπηρή εγκατάλειψη και το ανελέητο πέρασμα του χρόνου”.

Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις κατά τη διάρκεια της δημιουργίας της παράστασης;

Η Ελένη Δημοπούλου αναφέρει πως “η πρόκληση για μένα είναι να βρω τη δική μου φωνή μέσα σε αυτή την παράσταση, να καταλάβω πώς θα μπορέσω να μιλήσω για όσα νιώθω, χωρίς να χαθώ. Να ισορροπήσω ανάμεσα στα δικά μου συναισθήματα και στο κείμενο, που το ένιωθα πολύ δικό μου. Τις πρόβες τις ζήσαμε σε πραγματικό χρόνο και χώρο, μέσα σε έναν εγκαταλελειμμένο θερινό κινηματογράφο που δεν λειτουργεί εδώ και 15 χρόνια. Συχνά ένιωθα σαν να παλεύω με τη σιωπή και την έκφραση ταυτόχρονα. Ήταν πολύ βιωματική η συνύπαρξη με τη Μάρθα – μόνο εμείς οι δύο. Κι αυτό έκανε τα πράγματα προσωπικά και αναγκαία εύθραυστα. Νιώθω κι εγώ πως αποχωρίζομαι πράγματα που θεωρούσα δεδομένα”.

Και η Μάρθα Μπουζιούρη τονίζει πως πρόκληση ήταν “η ιδέα της μη αρχής. Και του μη τέλους. Το να πω με τη γλώσσα του θεάτρου μια ιστορία που δεν έχει κορύφωση, λύση ή κάθαρση. Που ανατρέπει τον κανόνα της αριστοτελικής δομής ή της αναγεννησιακής φόρμας, με όρους εικονοποιίας. Αλλά που μέσα στη θραυσματικότητα και την α-τελή της υπόσταση, παραμένει μια ιστορία που θέλεις να ακούσεις. Που σε βρίσκει μέσα από τις ρωγμές, τις παύσεις και τις επαναλήψεις της, σε παίρνει από το χέρι και σε περπατάει εκεί που φοβάσαι να πας μόνος.

Ο τρόπος για να πω αυτή την ιστορία ήταν να τοποθετήσω στο επίκεντρο τον Άνθρωπο και όχι αφηρημένα την ιδέα. Στη διάρκεια των συναντήσεών μας με την Ελένη, αυτός ο άνθρωπος πήρε μορφή, σάρκα και οστά. Στην αρχή μέσα από λέξεις, σκόρπιες σκέψεις, συζητήσεις χωρίς ορατό τέλος (στόχο), και στην πορεία μέσα από τη γοητευτική ιδιοσυγκρασία της Ελένης, ως γυναίκας και ως καλλιτέχνιδος. Η εμπιστοσύνη και το δόσιμο της σε μια συνθήκη ευάλωτης οικειότητας υπήρξαν για εμένα όχι μόνο καταλύτες έμπνευσης και δημιουργικότητας, αλλά και υπενθύμιση ότι μπορούμε να συγκατοικούμε στο θέατρο και στη ζωή με ευγένεια, αφοσίωση και γενναιοδωρία. Γι’ αυτό και τη θαυμάζω, εντός κι εκτός σκηνής”.

Η έννοια της “ανεκπλήρωτης επιθυμίας” και η αντίσταση στο τετελεσμένο διατρέχουν την παράσταση. Τι σηματοδοτούν και πώς αυτές οι έννοιες συνδέονται με το σήμερα και τον καλλιτεχνικό χώρο;

Η Μάρθα Μπουζιούρη αναφέρει “η ανεκπλήρωτη επιθυμία, ήδη στο άκουσμά της, είναι συνυφασμένη με κάτι μελαγχολικό. Παραπέμπει σε κάτι ανέφικτο, που δεν κατάφερε να εκ-πληρωθεί. Στον αντίποδα, βρίσκεται το εμπρόθετο “non-finitο”: η έννοια του ανολοκλήρωτου όχι ως έλλειψη ή αδυναμία αλλά ως συνειδητή ρήξη με το τετελεσμένο, το οριστικό, το αμετάκλητο. Ως τρόπος να ζεις και να δημιουργείς.

Το παραπάνω δίπολο μού άνοιξε ένα πεδίο τόσο υπαρξιακής και δημιουργικής αγωνίας όσο κι ελευθερίας. Μου υπενθύμισε ότι είναι εντάξει να μην παίρνουν όλα τα σχέδια σχήμα. Κι ότι κάθε έργο, ολοκληρωμένο ή όχι, γεννάει ένα επόμενο, ή ερωτεύεται ένα προηγούμενο. Κάτι σημαίνουν για εμάς, που είμαστε ακόμα εδώ και συνεχίζουμε, όλα εκείνα που δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να τελειώσουν. Κάτι μας λέει η τέχνη – που βρίσκεται διαρκώς καθ’οδόν, σε αναζήτηση, που δεν ησυχάζει, «δεν ηρεμεί» κατά Heidegger «στον εαυτό της» – για τη ζωή, για τις δυνατότητες και τις προοπτικές της όταν αποφασίσει να αγκαλιάσει την ανατροπή, το ελάττωμα, τη φθορά”.

Η Ελένη Δημοπούλου προσθέτει πως “Η «ανεκπλήρωτη επιθυμία» θα πάντα είναι κάτι που περιμένει να πραγματοποιηθεί.
Για μένα είναι μια κατάσταση που μένει πάντα ανοιχτή, ένας δρόμος που δεν κλείνει ποτέ. Είναι η ίδια η ουσία της επιθυμίας: να παραμένει ανεξάντλητη, να μην ολοκληρώνεται ποτέ πλήρως. Η «αντίσταση στο τετελεσμένο» εκφράζει την άρνηση να αποδεχτούμε το τέλος, την εγκατάλειψη ή την απώλεια ως κάτι οριστικό.

Στην τέχνη, αυτές οι δύο έννοιες — η ανοιχτή επιθυμία και η άρνηση του τέλους — λειτουργούν σαν δύναμη που κρατάει ζωντανή τη δημιουργία. Είναι αυτό που μας ωθεί να συνεχίσουμε να εκφραζόμαστε, να ψάχνουμε, να αμφισβητούμε, ακόμα κι όταν όλα φαίνονται να έχουν τελειώσει ή να έχουν χάσει το νόημά τους.
Η τέχνη δεν αφήνει ποτέ τις ιστορίες να κλείσουν οριστικά — μένει πάντα μετέωρη, κρατάει ζωντανό και αναπάντητο το αίνιγμα.
και δεν ξέρει τι να κάνει με τη λέξη ΤΕΛΟΣ”.

Στην παράσταση αναφέρονται έργα από μεγάλους ποιητές και καλλιτέχνες όπως ο Σολωμός, ο Καβάφης, ο Αγγελόπουλος. Πώς η Μάρθα Μπουζιούρη επέλεξε τα συγκεκριμένα αποσπάσματα και πώς ενσωματώνονται στην αφήγηση της παράστασης;

“Είχε προηγηθεί μια εκτεταμένη έρευνα γύρω από τα ανολοκλήρωτα έργα της παγκόσμιας τέχνης, από τους αναγεννησιακούς ημιτελείς Σκλάβους (ή Φυλακισμένους) του Michelangelo μέχρι το ανολοκλήρωτο μυθιστόρημα του Χρόνη Μίσσιου 8-3=11 που επιμελήθηκε και εξέδωσε πρόσφατα η σύζυγός του Ρηνιώ Παπατσαρούχα-Μίσσιου. Κι από το Requiem, το εν αγνοία κύκνειο άσμα του Mozart, μέχρι τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού, που έφτασε σ′ εμάς σε χειρόγραφα σπαράγματα, μέσα από τρία Σχεδιάσματα.

Ουσιαστικά δεν πρόκειται μόνο για λογοτεχνικά αποσπάσματα αλλά για εικόνες, μελωδίες, υφές από φιλμ, μάρμαρο, καμβά και νότες. Και μετά, δεν ξέρω πώς ακριβώς να περιγράψω αυτό που συνέβη, αλλά θυμάμαι ότι ένα βράδυ, θραύσματα από αυτά τα υπέροχα έργα τέχνης ήρθαν και βρήκαν τον χώρο τους, πολύ πολύ οργανικά, μέσα στο «σώμα» της παράστασης. Δεν θα σας πω πώς ενσωματώνονται αφηγηματικά – θα το αφήσω σε εκκρεμότητα. Θα πω μόνο πως το ερείπιο ενός θερινού κινηματογράφου ήταν ο τόπος συνάντησης που έψαχνα χωρίς να το ξέρω” αναφέρει.

 

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
Σύλληψη-Κείμενο-Δραματουργία-Σκηνοθεσία: Μάρθα Μπουζιούρη
Πρωτότυπη Μουσική – Live Sound Art: Άννα Στερεοπούλου
Σκηνικός χώρος – Κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα
Φωτισμοί: Δήμητρα Αλουτζανίδου
Φωτογραφίες-Video-Γραφιστική Επιμέλεια: Θοδωρής Πετρόπουλος
Δημιουργικός Παραγωγός-Σύμβουλος Δραματουργίας: Βασίλης Χρυσανθόπουλος
Παραγωγή: PLAYS2PLACE
Ερμηνεύει η Ελένη Δημοπούλου