Thermia Project – Στην Κύθνο υπάρχουν οικογένειες που κατάγονται από τις νεράιδες

Για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά, το Thermia Project επιστρέφει στην όμορφη Κύθνο, κουβαλώντας μαζί του την πεποίθηση ότι η σύγχρονη τέχνη μπορεί να αφουγκραστεί, να νιώσει και να αφηγηθεί – όχι μόνο τα προφανή, αλλά και εκείνα που ψιθυρίζονται στις σκιές των μύθων και του συλλογικού φαντασιακού.

Το πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών για το 2025 υποδέχεται τρεις δημιουργούς: την Ευγενία Βερελή, τον Ιάσονα Καμπάνη και τη Ναταλία Μαντά, οι οποίοι καλούνται να συνομιλήσουν με τις ιστορίες του νησιού μέσα από τη φετινή θεματική, που επικεντρώνεται στα φανταστικά πλάσματα των τοπικών μύθων, παραμυθιών και δημοτικών τραγουδιών. Μέσα από σύγχρονες εικαστικές προσεγγίσεις, οι καλλιτέχνες καλούνται να προσεγγίσουν αυτό το άυλο αλλά παρόν υλικό, μεταφράζοντάς το σε έργα που γεφυρώνουν το χτες με το σήμερα.

“Hidden Mythologies” στην όμορφη Κύθνο

Η δράση κορυφώνεται με την ομαδική έκθεση Hidden Mythologies, σε επιμέλεια της Οντέτ Κουζού, η οποία θα φιλοξενηθεί στον χώρο του Δημοτικού Σχολείου της Χώρας, από τις 12 έως τις 20 Ιουλίου 2025, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό.

Τα έργα της έκθεσης αντλούν έμπνευση από πλάσματα της λαϊκής φαντασίας – όντα, τέρατα, στοιχειά και φανταστικές μορφές – που συνεχίζουν να επιβιώνουν μέσα από τις αφηγήσεις των κατοίκων και τα τοπικά έθιμα. Πλάσματα που, αν και αόρατα, μοιάζουν ακόμα να κατοικούν στα στενά της Κύθνου, θυμίζοντας πως η συλλογική μνήμη δεν σβήνει, μόνο μεταμορφώνεται.

Η φετινή θεματική εστιάζει στην παρουσία αυτών των πλασμάτων ως φορέων πολιτισμικής ταυτότητας και συλλογικού ασυνείδητου, ιδίως σε μικρές, απομακρυσμένες κοινότητες. Η καλλιτεχνική διαδικασία λειτουργεί εδώ ως αφορμή για στοχασμό γύρω από τις αξίες που συγκροτούν μια κοινότητα, ενώ το “τέρας” —παραδοσιακά σύμβολο του ανοίκειου— μετατρέπεται σε έναν καθρέφτη που μας καλεί να δούμε αλλιώς τον εαυτό μας, τον τόπο και τους δεσμούς που μας ενώνουν. Μέσα από αυτή την προσέγγιση, η τέχνη ανοίγει νέους δρόμους διαλόγου ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό, στο ατομικό βίωμα και την κοινή πολιτισμική κληρονομιά.

Η επιμελήτρια του Thermia Project 2025, Οντέτ Κουζού και η συντονίστρια παραγωγής Νίκη Σούμπαση απάντησαν σε μερικές ερωτήσεις μας για τη δυναμική της δράσης, την έκθεση έκθεση Hidden Mythologies και την ανταπόκριση των κατοίκων του νησιού.

Τα υβριδικά πλάσματα των παραμυθιών καθρεφτίζουν σύγχρονες κοινωνικές ανησυχίες

Πώς προσεγγίζουν οι τρεις καλλιτέχνες (Ευγενία Βερελή, Ιάσονας Καμπάνης, Ναταλία Μαντά) τη θεματική των τοπικών μύθων και ποια είναι τα βασικά σημεία διαφοροποίησης στις εικαστικές τους πρακτικές;

Και οι τρεις καλλιτέχνες μοιράζονται μια κοινή αισθητική στον τρόπο με τον οποίο μεταφράζουν τις ιδέες τους σε εικαστική γλώσσα, ωστόσο προσεγγίζουν τα μέσα και τα υλικά τους με εντελώς διαφορετικές μεθόδους. Τα έργα τους διακρίνονται για τη γενναιοδωρία στις χειρονομίες και στις φόρμες, τα έντονα χρώματα και τον φροντιστικό τρόπο παραγωγής, ενώ και οι τρείς είχαν κοινή διάθεση να μεταφράσουν τον μυθικό πλούτο της Κύθνου μέσω σύγχρονων εικαστικών πρακτικών.

Η Ευγενία Βερελή κινήθηκε ανάμεσα στην κεραμική και τη ζωγραφική, δημιουργώντας έργα που μοιάζουν να ξεπηδούν από μια τοπική, λαϊκή κοσμολογία. Χρησιμοποιεί μοτίβα, μορφές και χρώματα που συνδέονται με το νησί, αλλά τα ανασυνθέτει με έναν αυτοσχεδιαστικό τρόπο εντελώς αυθόρμητα και βιωματικά. Ο Ιάσονας Καμπάνης, μέσα από το ζωγραφικό του “δοκίμιο”, επικεντρώθηκε στην ανιμιστική διάσταση του τοπίου της Κύθνου, στα “πλάσματα” της φύσης που μοιάζουν να έχουν ζωή και πρόθεση, και δημιούργησε μια σειρά από εικόνες που συνδέουν το παρόν με το “αρχέγονο”. Η Ναταλία Μαντά εστίασε στην έννοια του “τέρατος” και του “άλλου”, και πώς αυτά τα υβριδικά πλάσματα των παραμυθιών μπορούν να λειτουργήσουν ως μεταφορές για σύγχρονες κοινωνικές ανησυχίες. Κάθε προσέγγιση είναι μοναδική, αλλά όλες φωτίζουν πλευρές της φαντασίας, της προφορικής παράδοσης, και του τοπίου της Κύθνου.

Με ποιους τρόπους το Thermia Project συμβάλλει στην ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς της Κύθνου μέσα από τη σύγχρονη τέχνη;

Το Thermia Project δημιουργήθηκε με στόχο να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στη σύγχρονη εικαστική πρακτική και την τοπική πολιτισμική κληρονομιά της Κύθνου. Κάθε χρόνο, οι φιλοξενούμενοι καλλιτέχνες καλούνται να δουλέψουν σε άμεση σχέση με τον τόπο: να περιηγηθούν στο τοπίο, να ανακαλύψουν το αρχειακό και αρχαιολογικό υλικό στα μουσεία του νησιού, να ερευνήσουν την προφορική παράδοση, να συνομιλήσουν με τους κατοίκους, να παρατηρήσουν τις τελετουργίες της καθημερινότητας. Η βιωματική αυτή προσέγγιση, μακριά από την απλή “έμπνευση από τον τόπο”, μετατρέπεται σε ενεργό πεδίο καλλιτεχνικής έρευνας. Το αποτέλεσμα είναι έργα που δεν “μεταφέρουν” απλώς στοιχεία του νησιού, αλλά που διαμορφώνονται μέσα από την εμπλοκή με την πολιτισμική του ιδιοσυγκρασία. Με αυτό τον τρόπο, το πρόγραμμα συμβάλλει ουσιαστικά στην επανερμηνεία και την ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής ταυτότητας, φέρνοντάς τη σε δημιουργικό διάλογο με τη σύγχρονη σκέψη και καλλιτεχνική πρακτική. Το Thermia Project δεν αναπαράγει την παράδοση αλλά την ενεργοποιεί, αναζητώντας νέους τρόπους να την εντάξει στο παρόν.

Μέσα από την εικαστική σας έρευνα, ποιος ήταν ο πιο συναρπαστικός ή απρόσμενος μύθος, έθιμο ή λαϊκή παράδοση που ανακαλύψατε και σας ενέπνευσε ιδιαίτερα; Τι ήταν αυτό που τον έκανε να ξεχωρίσει για εσάς;

Ένας από τους πιο συναρπαστικούς μύθους που ανακαλύψαμε κατά την εικαστική μας έρευνα είναι εκείνος του Κάστρου της Ωριάς, της μεσαιωνικής πρωτεύουσας της Κύθνου που δεσπόζει πάνω σε έναν απόκρημνο βράχο στο βόρειο άκρο του νησιού. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το κάστρο παραδόθηκε όταν ένας Τούρκος πειρατής μεταμφιέστηκε σε έγκυο γυναίκα και παρακάλεσε να του ανοίξουν την πύλη. Η κόρη του φρουράρχου, συγκινημένη, έδωσε εντολή να την αφήσουν να περάσει,  και έτσι το φρούριο έπεσε στα χέρια των Οθωμανών. Συντετριμμένη από την προδοσία της εμπιστοσύνης της, λέγεται πως η ίδια έπεσε από τον γκρεμό και σκοτώθηκε. Αυτός ο μύθος, που εμφανίζεται με παραλλαγές και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, φέρει έντονα τα στοιχεία του ηρωικού αφηγήματος: της προδοσίας, της κατάρρευσης ενός κόσμου, και της θυσίας μιας γυναίκας στην καμπή της ιστορίας. Κατά την επίσκεψή μας στο Κάστρο, παρά τα λιγοστά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και την αγριότητα του τοπίου, η αίσθηση της ιστορικότητας του τόπου και του μύθου ήταν σχεδόν απτή, σαν ένα φορτίο που φαίνεται να επιμένει μέσα στον άνεμο και τις πέτρες. Μάλιστα, η ιστορία αυτή ενέπνευσε και μέρος της εικαστικής έρευνας της Ευγενίας Βερελή.

Μια άλλη αφήγηση που μας συγκίνησε προέρχεται από την προφορική παράδοση της Χώρας. Αναφέρεται σε έναν νεαρό αγρότη που έπαιζε φλογέρα τη νύχτα και προσέλκυσε γύρω του νεράιδες που χόρευαν. Ερωτεύτηκε μία από αυτές και, ακολουθώντας τη συμβουλή ενός γέροντα, της πήρε το μαντίλι, μια συμβολική πράξη που την αιχμαλώτισε στον ανθρώπινο κόσμο. Έζησαν μαζί, απέκτησαν παιδιά, ώσπου μια μέρα εκείνη βρήκε ξανά το μαντίλι της και εξαφανίστηκε. Το στοιχείο αυτό του μύθου, η νεράιδα που “δαμάζεται”, επανέρχεται σε πολλές λαϊκές αφηγήσεις και ενσωματώνει συμβολισμούς γύρω από τη θηλυκότητα, την ελευθερία, και την απώλεια. Στην Κύθνο, μάλιστα, υπάρχουν οικογένειες που ακόμη διηγούνται ότι κατάγονται από τις νεράιδες. Η ιστορία αυτή αποτέλεσε έμπνευση την πρώτη χρονιά του Thermia Project, όταν η Νίκη Σουμπάση δημιούργησε μια ταινία μικρού μήκους βασισμένη στο παραμύθι. Αυτοί οι μύθοι, με τον ποιητικό τους χαρακτήρα και τις άρρητες εννοιολογικές διαστρωματώσεις, είναι για εμάς πηγή συνεχούς έμπνευσης και διαλόγου.

Τα σύμβολα της Κύθνου

Με ποιο τρόπο το έργο της Ευγενίας Βερελή ανασυνθέτει μοτίβα και σύμβολα της Κύθνου μέσα από τα κεραμικά και τα ζωγραφικά της έργα;

Το έργο της Ευγενίας Βερελή ανασυνθέτει μοτίβα και σύμβολα της Κύθνου με έναν βαθιά αισθητηριακό και συνειρμικό τρόπο. Η προσέγγισή της δεν είναι καθοδηγούμενη από μια κατασκευαστική λογική, αλλά από έναν αυτοσχεδιασμό που βασίζεται στην απτική σχέση με το υλικό, στη διάθεση της στιγμής και στο περιβάλλον γύρω της. Στα κεραμικά και ζωγραφικά της έργα, δεν παραθέτει απλώς φόρμες ή εικονογραφικά μοτίβα, αντίθετα, δημιουργεί μικρόκοσμους όπου το ζώο, το φυτό, το εργαλείο, το σπίτι λειτουργούν ως ποιητικά σημεία συνύπαρξης. Ένα μουλάρι ή ένα λουλούδι δεν είναι διακοσμητικές αναφορές, αλλά φορείς νοήματος, που αφηγούνται σχέσεις με τον τόπο και τους ανθρώπους του. Μέσα από τη χειρονομία και το πλάσιμο της ύλης, η Ευγενία ανακαλεί τεχνικές και αισθητικές απόηχες μιας τοπικής παράδοσης, χωρίς να καταφεύγει σε αναπαραγωγική νοσταλγία. Το περιβάλλον για εκείνη δεν είναι φόντο, αλλά ενεργός συμμέτοχος: το ίδιο το πεδίο της πράξης. Το έργο της μοιάζει με μια πράξη συμφιλίωσης, μια παρουσία που εγγράφεται ήσυχα στον τόπο, χωρίς να τον διαταράσσει.

Ποια είναι η σημασία της έννοιας του “τέρατος” και του “άλλου” στο έργο της Ναταλίας Μαντά και πώς αυτή συνδέεται με την τοπική παράδοση και τα σημερινά κοινωνικά ερωτήματα;

Η εγκατάσταση της Ναταλίας Μαντά αποτελεί ένα γλυπτικό τοπίο πλασμάτων που μοιάζουν να έχουν ξεπηδήσει από όνειρο, μνήμη ή παιδική φαντασία. Δράκοι που θυμίζουν λαϊκά παραμύθια, τρενάκια που παραπέμπουν στην πρόσφατη βιομηχανική ιστορία της Κύθνου και τα εγκαταλελειμμένα μεταλλεία, υβριδικές μορφές νεαρών και ηλικιωμένων “ανθρώπων-πεταλούδων”. Oλα τα έργα της στέκουν κάπου ανάμεσα στο γνώριμο και το παράξενο, στο εύθραυστο και το στιβαρό. Φτιαγμένα από πηλό και σχοινί, φέρουν την υλικότητα της γης αλλά και την ελαφρότητα του αφηγήματος. Τα «τέρατα» της Μαντά δεν είναι τρομακτικά, είναι αλλόκοτα, ανοιχτά, ρευστά, προσωποποιήσεις του «Άλλου» όπως εμφανίζεται τόσο στη μυθολογία όσο και στις κοινωνικές αφηγήσεις: το ξεχασμένο, το αποκλεισμένο, το μη κανονικό. Αντί να τα εξοβελίσει, η καλλιτέχνης τα φέρνει στο προσκήνιο, με παιχνιδιάρικη αλλά και τρυφερή διάθεση. Παίζοντας με τη μορφή και τη λειτουργία, δημιουργεί έναν χώρο στον οποίο η φαντασία και η υλικότητα συνυπάρχουν, προσκαλώντας μας να κοιτάξουμε ξανά, και αλλιώς, όσα θεωρούμε ξένα ή παράξενα.

Πώς ο Ιάσονας Καμπάνης εξερευνά την ανιμιστική διάσταση της φύσης και τη σχέση του ανθρώπου με το τοπίο της Κύθνου μέσα από το ζωγραφικό του δοκίμιο;

Η σειρά ζωγραφικών έργων του Καμπάνη συνθέτει έναν ποιητικό και ατμοσφαιρικό στοχασμό πάνω στην παρουσία του ανθρώπου στη φύση, αλλά και στην απουσία του. Με αναφορές στην τοπική μυθολογία, την ανιμιστική κοσμοαντίληψη και την προσωπική του περιήγηση στο νησί, τα έργα του επιχειρούν να αφουγκραστούν το “πνεύμα” της Κύθνου, όχι μέσα από μια κυριολεκτική αναπαράσταση, αλλά μέσω ενός υπαινικτικού, φαντασιακού βλέμματος που αναζητά την πνευματικότητα μέσα στο ανοίκειο και το αρχέγονο. Κεντρικό μοτίβο της σειράς είναι η “Πότνια Θηρών”, αρχαϊκές θεότητες-προστάτιδες της φύσης και των ζώων, που εμφανίζονται ως ανθρώπινες ή ζωόμορφες φιγούρες, ή ακόμη και ως ίχνη, παρούσες και απόκοσμες. Ο Καμπάνης τις τοποθετεί στα ασβεστωμένα σοκάκια του νησιού, αλλά και σε παράξενες καρέκλες που επανεμφανίζονται και σε άλλα έργα της σειράς: άλλοτε άδειες, σαν να περιμένουν, και άλλοτε «κατοικημένες». Οι καρέκλες γίνονται σύμβολα ριζώματος, παραμονής, δέσμευσης με τον τόπο, σαν αυτά τα ξεχασμένα πνεύματα, ένα είδος τελετουργικού αφουγκρασμού του τόπου.

Ποια ήταν η ανταπόκριση της τοπικής κοινωνίας στις δράσεις του Thermia Project μέχρι σήμερα και πώς ενσωματώνεται η φωνή των κατοίκων στο πρόγραμμα;

Οι κάτοικοι της Κύθνου μας προσφέρουν τις πρώτες αφηγήσεις, τις προσωπικές ιστορίες και τις μνήμες που συνδέονται με τον τόπο, στοιχεία που αποτελούν αναπόσπαστη πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες. Αν και η άμεση συμμετοχή του ντόπιου κοινού στην έκθεση εξακολουθεί να είναι μια πρόκληση, η φετινή δράση, το Δημιουργικό Εργαστήρι για τους/τις μαθητές/τρεις του Δημοτικού Σχολείου Κύθνου, έδωσε στα παιδιά και σε εμάς μεγάλη χαρά. Ο ενθουσιασμός τους, η φαντασία και η ανταπόκρισή τους στο εργαστήρι μας ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι υπάρχει ανάγκη να χτιστεί μια ουσιαστική και διαρκής σχέση ανάμεσα στη σύγχρονη τέχνη και τη νέα γενιά του νησιού. Βλέπουμε αυτή τη σύνδεση ως ένα βήμα προς μια βαθύτερη εμπλοκή της κοινότητας στο μέλλον.

Ποιος είναι ο ρόλος του Δημιουργικού Εργαστηρίου για Παιδιά στο φετινό πρόγραμμα και με ποιους τρόπους ενισχύει τη φαντασία και τη σύνδεση των παιδιών με την πολιτιστική τους παράδοση;

Το Δημιουργικό Εργαστήρι για Παιδιά ήταν για εμάς μία από τις πιο αγαπημένες προσθήκες στο φετινό πρόγραμμα, μια δράση που υλοποιήθηκε για πρώτη φορά στο Thermia Project, και ένας τρόπος να χτίσουμε έναν πιο άμεσο και ουσιαστικό δεσμό με την τοπική κοινωνία του νησιού. Θέλουμε το Thermia Project να είναι κάτι περισσότερο από μια έκθεση σύγχρονης τέχνης, να λειτουργεί και ως πλατφόρμα ανταλλαγής, συνύπαρξης και δημιουργικής εκπαίδευσης, ειδικά για τα παιδιά του νησιού. Στο εργαστήρι, το οποίο πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τον Δήμο Κύθνου, οι φιλοξενούμενοι καλλιτέχνες αφηγήθηκαν στα παιδιά το θερμιώτικο παραμύθι «Οι Δώδεκα Μήνες». Στη συνέχεια, μαζί με τα παιδιά δημιούργησαν ένα μεγάλο συλλογικό έργο πάνω σε χαρτί, όπου κάθε μήνας απεικονίζεται μέσα από τα βιώματα, τις αναμνήσεις και τη φαντασία των παιδιών, συνδέοντας τις αλλαγές των εποχών με την προσωπική τους εμπειρία στο νησί.

Το εργαστήρι προέκυψε ως οργανικό κομμάτι του Thermia Project και εντάσσεται στη γενικότερη φιλοσοφία μας: να φέρουμε τη σύγχρονη τέχνη κοντά στους κατοίκους της Κύθνου, να δημιουργήσουμε διαύλους επικοινωνίας μεταξύ σύγχρονης δημιουργίας και τοπικής πολιτιστικής ταυτότητας, και να προσφέρουμε στους μαθητές και τις μαθήτριες του νησιού την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά την καλλιτεχνική διαδικασία, και φυσικά να εκφραστούν δημιουργικά. Στο πλαίσιο αυτό, θα ακολουθήσουν και ξεναγήσεις της σχολικής κοινότητας στην έκθεση, ώστε τα παιδιά να δουν τα έργα από κοντά και να κατανοήσουν τη σύνδεσή τους με τη θεματική και τις αφηγήσεις του τόπου τους.