Πώς ξεχάσαμε το “Δεν ξεχνώ”

Το «Δεν ξεχνώ» για την Κύπρο ήταν μία ιδέα του Νίκου Δήμου. Ο χάρτης του νησιού με το κατεχόμενο κομμάτι βαμμένο στο αίμα. Τα πρώτα χρόνια το έβλεπες παντού ως αυτοκόλλητο. Με τον καιρό ξεθώριασε, ξέφτισε σαν φλούδα. Και ύστερα χάθηκε.

Στις δεκαετίες που πέρασαν από την εισβολή, το δράμα εξελίχθηκε σε ρουτίνα, σε πόνο με τον οποίο μαθαίνεις να ζεις μέχρι που τον ξεχνάς. Τα δάκρυα στέγνωσαν και το πένθος έγινε παραδοχή. Στην εθνική μας αφήγηση το πρόβλημα της Κύπρου αποδίδεται αποκλειστικά στην τουρκική εισβολή του 1974, αφήνοντας στην άκρη τις ευθύνες της Ελλάδας που, δια της χούντας του Ιωαννίδη, άνοιξε την Κερκόπορτα στην Τουρκία. Τραγουδάμε το μοιρολόι, αλλά ίσα που μουρμουρίζουμε αυτά που προηγήθηκαν.

Και επειδή τα χρόνια που πέρασαν είναι πολλά και οι περισσότεροι από μας γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν με το Κυπριακό ως παγιωμένη κατάσταση, αξίζουν λίγες γραμμές στην επαναφορά της μνήμης.

Η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Μεγάλη Βρετανία το 1960. Τα προηγούμενα χρόνια είχαν πέσει στο τραπέζι ιδέες για την ένωση με την Ελλάδα, οι οποίες δεν ευδοκίμησαν για διάφορους λόγους σχετικούς με την εκάστοτε συγκυρία. Το ανεξάρτητο κυπριακό κράτος δημιουργήθηκε υπό την εγγυοδοσία τριών δυνάμεων: της Βρετανίας (που διατήρησε και τη μεγάλη στρατιωτική βάση στο Ακρωτήρι), της Ελλάδας και της Τουρκίας.

Όταν η χούντα του Ιωαννίδη οργάνωσε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, η Τουρκία επικαλέστηκε τη Συνθήκη Εγγύησης και εισέβαλε ισχυριζόμενη ότι προστατεύει τον τουρκοκυπριακό πληθυσμό. Οι Τουρκοκύπριοι αποτελούσαν το 18% του πληθυσμού. Η εισβολή σταμάτησε στην Πράσινη Γραμμή και το έδαφος που κατέβαλαν οι τουρκικές δυνάμεις αντιστοιχεί στο 37% του νησιού. Έτσι όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, μπορούσαν να το καταλάβουν και ολόκληρο, όμως αυτό θα σήμαινε ολοκληρωτικό πόλεμο με την Ελλάδα και δεν θα ήταν διαχειρίσιμο διπλωματικά.

Το 1983 ανακηρύχθηκε η Τουρκική Δημοκρατία της Βορείου Κύπρου, το ψευδοκράτος. Εχει αναγνωριστεί μόνο από την Τουρκία. Η ανακήρυξη του καταδικάστηκε από πλήθος ψηφισμάτων του ΟΗΕ.

Κάθε χρόνο, λοιπόν, τέτοιες μέρες, ζητούμε μία «δίκαιη και βιώσιμη λύση» για το Κυπριακό. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Είναι πολύ γενικό για να το περιγράψεις με κάθε λεπτομέρεια. Σε γενικές γραμμές, εμείς θέλουμε διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία (όπως προβλέπουν τα ψηφίσματα του ΟΗΕ). Ένα κοινό κράτος με μία κυριαρχία, μία ιθαγένεια και μία διεθνή προσωπικότητα. Αποχώρηση τουρκικών στρατευμάτων και τερματισμό των εγγυήσεων. Σεβασμό ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επιστροφή περιουσιών ή αποζημιώσεις. Επανένωση του νησιού με ελεύθερη διακίνηση προσώπων και αγαθών.

Το 2004 εμφανίστηκε το Σχέδιο Ανάν που, θεωρητικά, ήταν «δίκαιη και βιώσιμη λύση», αλλά όχι όπως τη θέλουμε εμείς. Προέβλεπε δύο πολιτικά ισότιμα «κράτη» κάτω από μια χαλαρή ομοσπονδία, με εναλλασσόμενη Προεδρία. Οι Τουρκοκύπριοι το δέχθηκαν. Οι Ελληνοκύπριοι όχι. «Παρέλαβα κράτος, δεν θα παραδώσω κοινότητα», είπε ο πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος. Η απόρριψη του σχεδίου έδωσε λαβή στην Τουρκία για να απομακρυνθεί περεταίρω από μία κοινά αποδεκτή λύση. «Το Κυπριακό λύθηκε το 1974. Δεν υπάρχει άλλη λύση πέρα από τη συνύπαρξη δύο κρατών στο νησί».

Και κάπως έτσι, όποτε συναντώνται οι αντιπροσωπείες των δύο πλευρών, πίνουν τον καφέ τους, τρώνε το χαλούμι της, συζητούν θέματα ήσσονος σημασίας, καταγράφουν το αδιέξοδο και πηγαίνουν σπίτι τους. Η διεθνής κοινότητα απλώς παρατηρεί και αναγνωρίζει, ανεπισήμως, ότι οδεύουμε προς de facto διχοτόμηση. Βέβαια δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει κυβέρνηση στη Λευκωσία ή στην Αθήνα που θα αποδεχθεί κάτι τέτοιο. Και από την άλλη, δεν υπάρχει περίπτωση μία τουρκική κυβέρνηση να υποχωρήσει από τη λύση της διχοτόμησης.

Η διχοτόμηση παγιώνεται σιωπηλά, με τη διεθνή κοινότητα να μην την αναγνωρίζει αλλά και να μην την ανατρέπει. Ρεαλιστικά σήμερα, το Μεσανατολικό είναι πιο πιθανό να οδηγηθεί σε κάποια μορφή λύσης παρά το Κυπριακό. Αν δεν συμβεί κάτι συγκλονιστικό, το Κυπριακό θα κυλήσει ως έχει για δεκαετίες, μέχρι να φύγουν από τη ζωή και οι τελευταίες γενιές που θα έχουν μνήμη τις τραγωδίας. Και κάποια στιγμή, σε αυτόν τον αιώνα ή τον επόμενο, θα βρεθεί ο τρόπος για να επιβληθεί η διχοτόμηση ως η τελική λύση. Κανένας δεν θα φωνάξει, μήτε θα κλάψει τότε. Θα σηκώσουν τους ώμους αποδεχόμενοι το ρεαλιστικό. Και ναι, θα έχουν ξεχάσει.