Νέες συμμαχίες σε μια ρευστή γεωπολιτική σκακιέρα

Βρισκόμαστε σε έναν κόσμο διαφορετικό από εκείνον που γνωρίζαμε. Ό,τι υπήρξε στο παρελθόν ενδιαφέρει πλέον κυρίως τους ιστορικούς. Στη νέα εποχή γεωστρατηγικής αβεβαιότητας, κυβερνήσεις, διπλωμάτες – και ολοένα συχνότερα και οι στρατιωτικοί μηχανισμοί – ασχολούνται εντατικά με τη διαμόρφωση νέων δικτύων και συμμαχιών, προκειμένου να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι για τις προκλήσεις που έρχονται. Στο πλαίσιο αυτό, διαμορφώνονται ενίοτε καινοφανείς συσχετισμοί και συνεργασίες.

Ακολουθεί αναφορά σε δύο διεθνείς ζώνες έντασης, οι οποίες, παρά τη γεωγραφική τους απόσταση, έρχονται πολιτικά πιο κοντά στο πλαίσιο των γεωστρατηγικών μετατοπίσεων: την ανατολική Μεσόγειο και τη Νότια Ασία. Αυτό που τις συνδέει είναι βαθιά ριζωμένες διμερείς αντιπαλότητες, οι οποίες εδώ και δεκαετίες υπονομεύουν την περιφερειακή ειρήνη – στην περίπτωση της Μεσογείου πρόκειται για την ελληνοτουρκική διένεξη, ενώ στη Νότια Ασία για τον ανταγωνισμό μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν. Αιματηροί πόλεμοι και πογκρόμ, ιστορικά τραύματα, συνοριακές διαμάχες, αμοιβαία στερεότυπα εχθρότητας και ένα κλίμα βαθιάς καχυποψίας αποτελούν τροχοπέδη για την επίτευξη σταθερότητας και την οικοδόμηση μιας κοινής προοπτικής – τόσο στα σύνορα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης όσο και στην ινδική υποήπειρο.

Στην αναζήτηση στρατηγικών εταίρων, οι πολιτικοί δρώντες και στις δύο περιοχές στρέφουν ολοένα και περισσότερο το βλέμμα τους πέρα από τα γεωγραφικά τους όρια: την ώρα που η Άγκυρα ενισχύει συστηματικά τις σχέσεις της με την Ισλαμική Δημοκρατία του Πακιστάν, η Ελλάδα – και προσφάτως και η Κύπρος – εντείνουν τη συμμαχία τους με την Ινδία, τη χώρα που αποτελεί τον κύριο αντίπαλο του Πακιστάν.

Ο όρος «συμμαχία» δεν επιλέγεται τυχαία. Στη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, οι στρατιωτικές παράμετροι αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία – και αυτό ισχύει τόσο για τις σχέσεις Άγκυρας–Ισλαμαμπάντ όσο και για εκείνες ανάμεσα στην Αθήνα και το Νέο Δελχί. Όταν ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν επισκέφθηκε το Πακιστάν στις αρχές Ιουλίου, συνοδευόμενος από τον υπουργό Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ, το επίκεντρο των συνομιλιών ήταν εξοπλιστικά προγράμματα. Σύμφωνα με το πρακτορείο Reuters, ο Γκιουλέρ υπογράμμισε τη σημασία κοινών πρωτοβουλιών στον τομέα της άμυνας, ιδιαίτερα στους τομείς της αεροπορίας και της τεχνολογίας μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones).

Ήδη από τον Φεβρουάριο, οι δύο πλευρές είχαν συμφωνήσει να «εμβαθύνουν, να διαφοροποιήσουν και να θεσμοθετήσουν» τη στρατηγική τους εταιρική σχέση. Σήμερα, η Τουρκία αποτελεί – μετά την Κίνα – τον δεύτερο μεγαλύτερο προμηθευτή όπλων του Πακιστάν· σύμφωνα με δημοσιεύματα, περίπου το δέκα τοις εκατό της τουρκικής αμυντικής παραγωγής κατευθύνεται προς τη χώρα αυτή.

Η εστίαση στο Πακιστάν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιδιαιτερότητα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής: «Ενώ βασικοί δρώντες του ισλαμικού κόσμου προσανατολίζονται ολοένα και περισσότερο προς την Ινδία στο πλαίσιο της πολιτικής τους για τη Νότια Ασία, η Τουρκία συνεχίζει να ενισχύει τις στρατηγικές της σχέσεις με το Πακιστάν», παρατηρεί ο Harsh Pant από το ινδικό think tank Observer Research Foundation (ORF).

Οι φιλοδοξίες της Άγκυρας δεν περιορίζονται στο Πακιστάν. Στο επίκεντρο της τουρκικής στρατηγικής για τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο έρχεται πλέον και το Μπανγκλαντές, ο ανατολικός γείτονας της Ινδίας. Πρόσφατα, ο Χαλούκ Γκιουργκούν, πρόεδρος του κρατικού τουρκικού αμυντικού οργανισμού SSB, επισκέφθηκε την Ντάκα, όπου έτυχε εντυπωσιακής υποδοχής από τους ανώτατους πολιτικούς και στρατιωτικούς κύκλους της χώρας. Και σε αυτή την περίπτωση, στο επίκεντρο των συνομιλιών βρέθηκε η αμυντική συνεργασία – περιλαμβανομένης της δημιουργίας τοπικών παραγωγικών δυνατοτήτων. Η Άγκυρα επενδύει ξεκάθαρα σε μακροπρόθεσμες στρατηγικές εταιρικές σχέσεις και όχι σε βραχυπρόθεσμες εμπορικές συμφωνίες.

Ήδη, ινδικά μέσα ενημέρωσης κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τη διαμόρφωση ενός στρατηγικού τριγώνου Τουρκία–Πακιστάν–Μπανγκλαντές. Επιπλέον, η κατηγορία ότι Άγκυρα και Ισλαμαμπάντ προσπαθούν να ασκήσουν επιρροή και στο Νεπάλ μέσω ισλαμικών οργανώσεων, όπως ενώσεις μουσουλμανικών τεμενών, ενισχύει τα αντιατουρκικά αντανακλαστικά στην περιοχή.

Μέσα σε μια εντυπωσιακή χρονική σύμπτωση των εξελίξεων – θα μπορούσε κανείς να κάνει λόγο ακόμη και για συγχρονισμό – η Ινδία και η Ελλάδα εμβαθύνουν τις διμερείς τους σχέσεις. Τον Φεβρουάριο του 2024, ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι και ο Έλληνας ομόλογός του Κυριάκος Μητσοτάκης συμφώνησαν στην εγκαθίδρυση στρατηγικής εταιρικής σχέσης, με τη στρατιωτική διάσταση να καταλαμβάνει ιδιαίτερη θέση στη σχετική κοινή δήλωση. Και οι δύο πλευρές δεν περιορίστηκαν σε εθιμοτυπικές διακηρύξεις, αλλά επιβεβαίωσαν «τον κοινό τους στόχο για ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της βιομηχανικής συμπαραγωγής και της τεχνολογικής καινοτομίας στον τομέα των εξοπλισμών».

Το γεγονός ότι η πρόθεση μεταφράζεται και σε πράξη αποδεικνύεται από τις κοινές ασκήσεις των ελληνικών και ινδικών ναυτικών δυνάμεων, καθώς και από τις επισκέψεις υψηλόβαθμων στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων και των δύο χωρών.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η επίσκεψη του Ναρέντρα Μόντι στην Κύπρο τον Ιούνιο – η πρώτη επίσκεψη Ινδού πρωθυπουργού εδώ και 20 χρόνια. Αντιστοίχως, τα μέσα ενημέρωσης χαρακτήρισαν την παρουσία του «ιστορική». Και σε αυτή την περίπτωση, το ζήτημα της άμυνας κατείχε εξέχουσα θέση στην ατζέντα των συνομιλιών.

Όταν ξένοι ηγέτες επισκέπτονται τη Δημοκρατία της Κύπρου, οι οικοδεσπότες προσδοκούν την πολιτική στήριξη των θέσεών τους στο Κυπριακό. Αυτές τις προσδοκίες ικανοποίησε πλήρως ο Ναρέντρα Μόντι εκ μέρους του πολυπληθέστερου κράτους στον κόσμο, κατά την επίσκεψή του στη Λευκωσία: «Η Ινδία επανεπιβεβαίωσε την αταλάντευτη και συνεπή υποστήριξή της στην ανεξαρτησία, την κυριαρχία, την εδαφική ακεραιότητα και την ενότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας», αναφέρεται στη κοινή δήλωση.

Στο Πακιστάν, οι εξελίξεις στην Κύπρο αξιολογούνται με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Αντιδράσεις προκάλεσε την περασμένη άνοιξη η δήλωση του Πακιστανού πρωθυπουργού Σεχμπάζ Σαρίφ, ο οποίος, κατά τη διάρκεια κοινής συνέντευξης Τύπου με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Άγκυρα, δήλωσε ότι η χώρα του «στηρίζει τον λαό της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου». Πρόκειται μεν (ακόμη) όχι για επίσημη αναγνώριση της εν λόγω οντότητας – την οποία αναγνωρίζει αποκλειστικά η Άγκυρα και η οποία, στον ελληνικό δημόσιο λόγο, χαρακτηρίζεται υποτιμητικά ως «ψευδοκράτος» – ωστόσο το Πακιστάν συγκαταλέγεται στους στενότερους πολιτικούς συμμάχους της Τουρκίας.

Το γεγονός ότι η Άγκυρα, με τη σειρά της, στηρίζει τις θέσεις του Ισλαμαμπάντ σε ζητήματα ζωτικής σημασίας για το Πακιστάν, αποτελεί σύμφυτο στοιχείο αυτής της σε μεγάλο βαθμό συναλλακτικής σχέσης. Κατά την επίσκεψή του στην Τουρκία, ο Πακιστανός πρωθυπουργός ευχαρίστησε τον Ερντογάν για τη «σταθερή υποστήριξή του στο ζήτημα του Κασμίρ».

Ένας παλαιός κανόνας της διεθνούς πολιτικής λέει: ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου. Με βάση αυτή τη λογική, διαμορφώνονται σήμερα νέες συμμαχίες στην ανατολική Μεσόγειο και στη Νότια Ασία. Πρόκειται για ψηφίδες μιας αναδυόμενης γεωστρατηγικής τάξης πραγμάτων, η οποία έρχεται να αντικαταστήσει τις εύθραυστες δομές του παλαιού συστήματος.

Ο Δρ Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι Κύριος Ερευνητής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).