Εργασία ή υποταγή; Το νέο νομοσχέδιο και η υπονόμευση της κοινωνικής συνοχής

Η κυβέρνηση, με τις τυμπανοκρουσίες της τεχνοκρατικής «μεταρρύθμισης», προωθεί ένα νέο εργασιακό νομοσχέδιο που παρουσιάζεται ως “εκσυγχρονισμός” και “ευελιξία”. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για μια συντεταγμένη απορρύθμιση της εργασίας, που μετατρέπει τον εργαζόμενο σε αναλώσιμο γρανάζι μιας αγοράς χωρίς όρια, χωρίς δίχτυ προστασίας και, το χειρότερο, χωρίς μέλλον. Με το νέο εργασιακό νομοσχέδιο, η κυβέρνηση επιχειρεί να ανατρέψει όσα δικαιώματα της εργατικής τάξης επιβίωσαν με αιματηρούς αγώνες δεκαετιών. Το οκτάωρο, η προστασία της συλλογικής διαπραγμάτευσης, η αξιοπρέπεια στη δουλειά – όλα τίθενται υπό αμφισβήτηση.

Η δυνατότητα 13 ωρών ημερήσιας απασχόλησης για έναν εργαζόμενο, ακόμη και με «όρους» και «προϋποθέσεις», δημιουργεί ένα νέο καθεστώς συνεχούς εξάντλησης. Σε μια εποχή που η επιστήμη της υγείας προειδοποιεί για τις συνέπειες του χρόνιου στρες, η πολιτεία νομοθετεί ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση. Πώς αλλιώς να ερμηνεύσει κανείς τη νομιμοποίηση των 13 ωρών ημερήσιας εργασίας, χωρίς καν το πρόσχημα της δεύτερης απασχόλησης; Ποιος άνθρωπος, ποια μάνα, ποιος πατέρας, μπορεί να εργαστεί 13 ώρες την ημέρα χωρίς να εξουθενωθεί; Πρόκειται για εκβιαστική “ευελιξία” και όχι για ελευθερία επιλογής. Μια “ευελιξία” που αφορά μόνο στον εργοδότη, ποτέ στον εργαζόμενο

Τι δείχνουν τα στοιχεία: Η Ελλάδα στην κορυφή της εξάντλησης

• Η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη θέση στην Ε.Ε. σε μέσο εβδομαδιαίο χρόνο εργασίας: 41,2 ώρες έναντι 36,4 του ευρωπαϊκού μέσου όρου (Eurostat, 2023).
• Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), πάνω από 48 ώρες/εβδομάδα αυξάνεται έως και 40% ο κίνδυνος καρδιοπαθειών και κατάθλιψης.
• Η συλλογική προστασία είναι από τις χαμηλότερες στην Ε.Ε., με μόλις 25% των εργαζομένων να καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις, έναντι 80-90% σε χώρες όπως η Γαλλία, η Σουηδία και η Δανία.
• Το 74% των εργαζομένων δηλώνει ότι δεν μπορεί να διαπραγματευτεί το ωράριό του (INE/ΓΣΕΕ, 2023).

Η κυβέρνηση θα μιλήσει για «επιλογή». Αλλά ποια ελευθερία έχει ένας εργαζόμενος που φοβάται την ανεργία, τα πρόστιμα για απουσίες και την εργοδοτική αυθαιρεσία; Η φαινομενική ευελιξία γίνεται παγίδα. Η ελευθερία, εικονική. Το επιχείρημα περί “επιλογών” είναι παραπλανητικό. Σε μια αγορά όπου η ανεργία καραδοκεί, οι μισθοί παραμένουν χαμηλοί και τα συνδικάτα συκοφαντούνται συστηματικά, η επιλογή μετατρέπεται σε ανάγκη επιβίωσης. Κι όταν η ανάγκη βαφτίζεται “συναίνεση”, βρισκόμαστε στην επικίνδυνη επικράτεια της κοινωνικής υποκρισίας.

Η δυνατότητα fast track προσλήψεων από κινητό για εργασία έως 2 ημερών ενισχύει μια κουλτούρα προσωρινότητας και αστάθειας. Ενισχύει την “gig economy” που μεταφέρει στον εργαζόμενο όλο το ρίσκο της παραγωγής, χωρίς καμία εγγύηση, χωρίς συνθήκες ασφάλειας, χωρίς προοπτική. Σίγουρα όχι πρότυπο κοινωνικής Ευρώπης, αλλά του «gig worker» της άγριας αγοράς.

Με πρόσχημα την ψηφιακή οργάνωση όπως η εφαρμογή myErgani και η “αυτοδήλωση αποχώρησης” από το ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ καταργούνται βασικές εγγυήσεις εργασιακής σχέσης. Το δικαίωμα στην τεκμηρίωση της απόλυσης, η προστασία της απασχόλησης, η ενίσχυση της συλλογικής διαπραγμάτευσης δίνουν τη θέση τους στην ατομική διαχείριση, στην απομόνωση και τελικά στην αδυναμία διεκδίκησης. Ο εργαζόμενος μόνος του, σε ένα app να διαχειρίζεται την εργασιακή του σχέση σαν… λογαριασμό social media. Πρόκειται για υποχώρηση του κοινωνικού κράτους και μετακύλιση ευθύνης από τον εργοδότη στον εργαζόμενο.

Οι όποιες θετικές ρυθμίσεις για μητέρες ή συνταξιούχους εργαζόμενους, κατακερματίζονται σε ψηφιακά «δικαιώματα», χωρίς καθολικό και ανθρώπινο πλαίσιο προστασίας. Η μητρότητα δεν είναι app. Η ανάγκη για ανάπαυση και φροντίδα δεν ρυθμίζεται με ειδοποιήσεις. Αντί να ενισχυθεί η κοινωνική πρόνοια και η πραγματική προστασία της μητρότητας, βλέπουμε παροχές με περιορισμένο πεδίο εφαρμογής, επικοινωνιακού χαρακτήρα

Ο εργαζόμενος δεν είναι app. Δεν είναι κουμπί να πατιέται, ούτε γραφειοκρατικό βάρος προς απλοποίηση. Είναι πολίτης. Είναι άνθρωπος. Και η εργασία του πρέπει να έχει όρους αξιοπρέπειας, συλλογικής προστασίας και βιωσιμότητας.

Και αντί να ενισχυθεί η συλλογική διαπραγμάτευση για τις υπερωρίες, τις νυχτερινές βάρδιες και τις αργίες, η κυβέρνηση απαλλάσσει από ασφαλιστικές εισφορές τις προσαυξήσεις, ικανοποιώντας αποκλειστικά τα συμφέροντα των εργοδοτών.

Ο μεγάλος απών είναι ο κοινωνικός διάλογος: καμία συμμετοχή των εργατικών κέντρων, καμία διαβούλευση με οργανώσεις εργαζομένων, καμία ουσιαστική πρόβλεψη για συλλογικές διαπραγματεύσεις.

Αυτό το νομοσχέδιο δεν λύνει προβλήματα. Τα βαθαίνει. Δεν εκσυγχρονίζει την εργασία. Την υπονομεύει. Και το χειρότερο: επιχειρεί να κανονικοποιήσει την εργασιακή εξάντληση ως νέο “παράδειγμα” για τον 21ο αιώνα.Η ίδια «υπουργός» που έβλαψε ουσιαστικά την Ανώτατη Παιδεία επιχειρεί το ίδιο για τις εργασιακές σχέσεις, ακριβώς με την ίδια αντιδραστική νοοτροπία .

Αν δεν αντισταθούμε τώρα, το αύριο θα είναι μια αέναη εργάσιμη μέρα χωρίς τέλος. Και τότε δεν θα μιλάμε για κρίση εργασίας. Θα μιλάμε για κρίση δημοκρατίας.

Αν αυτό το μοντέλο εφαρμοστεί πλήρως, η εργασία στην Ελλάδα θα θυμίζει περισσότερο καθεστώς ταχύρρυθμης εξάντλησης παρά αξιοπρεπή απασχόληση. Και τότε, η κοινωνία δεν θα απορρυθμιστεί μόνο εργασιακά. Θα ραγίσει στον πυρήνα της.

Η αντίσταση δεν είναι πολυτέλεια. Είναι καθήκον απέναντι στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

*Ο Νίκος Μαρκάτος είναι ομοτ. Καθηγητής ΕΜΠ ,π. πρύτανης