ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ. ΜΕ ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΜΠΟΥΛΙΝΓΚ

Με το πρώτο κουδούνι του Σεπτεμβρίου να σηματοδοτεί την επιστροφή στα θρανία, οι αυλές γεμίζουν ξανά παιδικές φωνές και χαμόγελα. Ωστόσο, πίσω από την εικόνα της καθημερινής σχολικής ρουτίνας, αναδύεται με όλο και μεγαλύτερη ένταση ένα φαινόμενο που εδώ και χρόνια απασχολεί γονείς, εκπαιδευτικούς και ειδικούς: η σχολική βία και ο εκφοβισμός. Δεν πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά, ούτε για «παιδικές αταξίες». Είναι ένα κοινωνικό σύμπτωμα που τείνει να παγιωθεί, επηρεάζοντας τη σχολική ζωή και διαμορφώνοντας έναν επικίνδυνο κύκλο σιωπής, φόβου και αδιαφορίας.

Η εικόνα που αντίκρισαν οι εκπαιδευτικοί μετά την πανδημία ήταν διαφορετική: αποσυντονισμένα τμήματα, αυξημένη παραβατικότητα, μειωμένο ενδιαφέρον για τη μάθηση και, στο βάθος, σκοτεινές συμπεριφορές που βρήκαν πρόσφορο έδαφος μέσα στις τάξεις. Ο σεξισμός, ο ρατσισμός, οι πατριαρχικές αντιλήψεις και οι αποκλεισμοί άρχισαν να κάνουν δυναμικά την εμφάνισή τους, όχι κρυφά αλλά απροκάλυπτα, μετατρέποντας τη βία σε θέαμα και σε εργαλείο κοινωνικής ισχύος. Το σχολείο, ως ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας, αντανακλά τις ευρύτερες παθογένειες και καλείται να τις αντιμετωπίσει χωρίς επαρκή στήριξη ή επιμόρφωση.

Ο Μιχάλης Σακελλαρίου, Υποδ/ντής Σχολικής Μονάδας Επιμορφωτής ΕΚΔΔΑ, με τέσσερις δεκαετίες εμπειρίας στην εκπαίδευση, καταθέτει στο NEWS 24/7 την προσωπική του μαρτυρία για την καθημερινότητα που ζουν σήμερα μαθητές και εκπαιδευτικοί μέσα στους σχολικούς χώρους. Παράλληλα, η Ψυχολόγος MSc, Ψυχοθεραπεύτρια Ναταλία Παπανικολάου αναλύει τους μηχανισμούς του bullying, τις μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται –σωματικές, λεκτικές, κοινωνικές αλλά και διαδικτυακές– και τονίζει τις καταστροφικές του συνέπειες στην ψυχική υγεία τόσο των δεκτών όσο και των δραστών.

Στο επίκεντρο βρίσκεται η διαπίστωση ότι το bullying δεν είναι το ίδιο το πρόβλημα αλλά το σύμπτωμα μιας βαθύτερης κοινωνικής παθολογίας: η βία ως αντικείμενο θαυμασμού, οι κοινωνικές ανισότητες ως «φυσική επιλογή», οι αποκλεισμοί ως κανονικότητα. Η εκπαιδευτική κοινότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα κλίμα που απαιτεί άμεσες λύσεις, δομικές παρεμβάσεις και κυρίως μηδενική ανοχή. Νόμοι όπως ο 5029/2023 και θεσμοί όπως ο σχολικός ψυχολόγος αποτελούν θετικά βήματα, ωστόσο, δεν επαρκούν από μόνοι τους. Χρειάζονται δεξιότητες, εργαλεία, συνεργασία και αποφασιστικότητα για να δημιουργηθεί ένα σχολείο που να προστατεύει πραγματικά κάθε παιδί.

Μιχάλης Σακελλαρίου: Κάθε παιδί που νιώθει ασφαλές, γίνεται Φως

“Είναι κοινή η διαπίστωση ότι όλη η κοινότητα των εκπαιδευτικών βρεθήκαμε σε μία νέα  πραγματικότητα μετά το 2022. Μετά τη λήξη των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας  επιστρέψαμε σε ένα σχολείο που δεν ήταν πια το ίδιο με αυτό που αφήσαμε. Τμήματα  αποσυντονισμένα, μαθητές και μαθήτριες σαν σμήνη που αρνούνται να πετάξουν στον ίδιο  σχηματισμό. Απείθαρχες/οι, σημαντικά αυξημένη παραβατικότητα και τα επίπεδα  συμμετοχής και ενδιαφέροντος για τα μαθησιακά αντικείμενα σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα.

Η νοσηρότητα διαπιστωνόταν χρόνο με το χρόνο καθώς η κάθε καινούργια τάξη που  ερχόταν ήταν όλο και πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί σε σχέση με τις προηγούμενες.  Αρχικά είπαμε ότι μάλλον είναι τυχαίο και περιστασιακό, αλλά το φαινόμενο συνέχισε να  παρουσιάζει μια περιοδικότητα και τα ίδια μηνύματα λαμβάναμε και από τους  συναδέλφους/ισσες των γειτονικών ή άλλων σχολείων. Το πρόβλημα ήταν ότι πια δεν  είχαμε να κάνουμε με μεμονωμένα περιστατικά που και αναμενόμενα είναι και στα  πλαίσια της σχολικής ζωής και μπορούσαν να διευθετηθούν με τα μέχρι τότε διαθέσιμα  εργαλεία. Ήταν ότι έτεινε να εδραιωθεί το γενικευμένο κλίμα της αδιαφορίας, της  παραβατικότητας, της αυθάδειας, των παράλογων απαιτήσεων και του κυνισμού. Κι εκεί,  στο βάθος των τάξεων, σαν υπόγεια ρεύματα που ψάχνουν διέξοδο, εμφανίζονταν οι πιο  σκοτεινές όψεις. Ο σεξισμός, ο ρατσισμός, οι πατριαρχικές αντιλήψεις και παντός είδους  αποκλεισμοί άρχισαν να κάνουν δυναμικά την εμφάνισή τους μέσα στις σχολικές τάξεις,  χωρίς αιδώ, χωρίς προσχήματα, ως διασκεδαστικό θέαμα στους ίδιους τους εμπνευστές  τους, με τάση να καταστούν πλέον το κυρίαρχο ρεύμα.

Το σχολείο δεν είναι αποκομμένο από τον ευρύτερο κοινωνικό ιστό αλλά αποτελεί οργανικό κομμάτι του και αποτυπώνει με ακρίβεια όλες τις αλλαγές που με τρόπο αθόρυβο ή καμιά φορά εκκωφαντικό συντελούνται στο κοινωνικό περικείμενο. Το πρόβλημα όμως ήταν και είναι ότι φάνηκε να εκτοξεύονται και τα περιστατικά βίας και σχολικού  εκφοβισμού μεταξύ των μαθητών/τριών. Αν προσθέσουμε στην εξίσωση το γεγονός ότι η  δουλειά και οι υποχρεώσεις των εκπαιδευτικών τόσο στο μαθησιακό όσο και στο διοικητικό κομμάτι έχουν αυξηθεί εκθετικά, τότε έχουμε μια σχεδόν σαφή εικόνα της ζοφερής  πραγματικότητας μέσα στην οποία η σχολική κοινότητα καλείται να αντιμετωπίσει νέες και  πιο απαιτητικές προκλήσεις για τις οποίες ποτέ πραγματικά δεν έλαβε καμία επιμόρφωση ή  αν έλαβε ήταν τόσο ελλιπής και αποσπασματική ώστε να χρησιμεύει μόνο ως ευκαιρία για  συσσώρευση πιστοποιητικών και βεβαιώσεων που μεταφράζονται σε μόρια, δομικά υλικά  μιας καριέρας και ενός απαστράπτοντος βιογραφικού. Αυτή μάλιστα η στρέβλωση διαπερνά όλα τα στρώματα και τα κλιμάκια του Υπουργείου από την ηγεσία και κάτω.

Το πρόβλημα δεν είναι το bullying καθ’ αυτό, αλλά το context μέσα στο οποίο εγγράφεται  και λειτουργεί ως βαλβίδα εκτόνωσης ακραίου θυμού που δεν γεννήθηκε στο προαύλιο, αλλά εκεί βρήκε τη σκηνή του και για λόγους που δεν είναι της παρούσης συσσωρεύεται  στην ελληνική οικογένεια. Το bullying δεν είναι το πρόβλημα από μόνο του· είναι το  σύμπτωμα μιας βαθύτερης παθολογίας. Η βία γίνεται αντικείμενο θαυμασμού, οι κοινωνικές ανισότητες θεωρούνται φυσική επιλογή και η κάθε ευάλωτη ομάδα μπαίνει στο  στόχαστρο συγκεντρώνοντας τα βέλη των πιο προνομιούχων. Ο μαθητικός πληθυσμός απλά αντανακλά αυτές τις δυναμικές.

Η παλαιότερη ηγεσία του Υπουργείου, λαμβάνοντας τα ανησυχητικά μηνύματα έκρινε πώς  είναι σκόπιμο να θωρακίσει τα σχολεία με έναν καινούργιο νόμο. Ο 5029/2023 «Ζούμε  αρμονικά μαζί, σπάμε τη σιωπή» της κ. Κεραμέως σαφώς κινείται στη σωστή κατεύθυνση  και παρά τις γενικόλογες διατυπώσεις και τα σκοτεινά σημεία του, είναι ένα χρήσιμο  εργαλείο στα χέρια των εκπαιδευτικών. Δεν μπορούμε επίσης να αγνοήσουμε τον θεσμό  του σχολικού ψυχολόγου που, παρ’ όλες τις ατέλειες και τις αρρυθμίες του, τουλάχιστον  υπάρχει ως ένας δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ του τριπτύχου Εκπαιδευτικοί, Γονείς,  Μαθητές. Τέλος να αναφέρουμε την αξιέπαινη προσπάθεια με την πλατφόρμα ανώνυμων καταγγελιών που έγινε πράξη τα τελευταία χρόνια και είναι επίσης ένας ψηφιακός σύμμαχος ενδυνάμωσης και επιμόρφωσης.

Φυσικά και ΔΕΝ αρκεί ένας νόμος και μερικά διαδικτυακά εργαλεία. Χρειάζονται ιδιαίτερες  δεξιότητες, ειλικρινής διάθεση, συνεχής επαγρύπνηση και αποφασιστικότητα προκειμένου τα ποσοστά του φαινομένου να σταματήσουν την αυξητική τους πορεία.

Το Σχολείο δεν είναι σε θέση να αμβλύνει τις κοινωνικές ανισότητες, το μισθολογικό χάσμα, να άρει τους αποκλεισμούς και να εξομαλύνει το επίπεδο συλλογικής ευημερίας και  ικανοποίησης ανάμεσα στα στρώματα του πληθυσμού. Αυτό που οφείλει όμως να κάνει  είναι να διασφαλίσει ένα απόλυτα ασφαλές και συμπεριληπτικό περιβάλλον για κάθε έφηβο/η, χωρίς εξαιρέσεις, χωρίς αστερίσκους, χωρίς συμβιβασμούς. Υποχρέωσή του είναι δείχνει μηδενική ανοχή απέναντι σε φαινόμενα κακοποιητικού λόγου, ρητορικής μίσους,  φυσικής ή λεκτικής ή ψηφιακής βίας.

Ας ξεκινήσουμε από την αρχή της χρονιάς που υποδεχόμαστε τα πρωτάκια. Μία ενημέρωση  σχετικά με τον σχολικό κανονισμό και τα κύρια σημεία του –με ιδιαίτερη επισήμανση στα  σημεία που κάνουν λόγο για πλήρη απαγόρευση των διακρίσεων και με εμφατική ονομαστική αναφορά στις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες των παιδιών- κρίνεται απαραίτητη.

Ενθαρρύνουμε κάθε μαθητή/τρια να αναφέρει όποιο περιστατικό υπέπεσε στην αντίληψή  τους το οποίο, κατά τη γνώμη τους, συνιστά bullying, διαβεβαιώνοντας και τηρώντας το νόμο της σιωπής, προστατεύοντας τους μάρτυρες από την οποιαδήποτε έκθεση. Με αυτό τον τρόπο θα αποκτήσουμε την εμπιστοσύνη τους και εμείς θα έχουμε μια πιο σαφή εικόνα  για το τι γίνεται στις τάξεις, στο προαύλιο αλλά και εκτός.

Δεν δρούμε σπασμωδικά, ευκαιριακά, με οργή και θυμό, με την ιδέα ότι λύνουμε άμεσα  και για πάντα το πρόβλημα και φεύγει από τα πόδια μας. Σίγουρα αυτό δεν συμβαίνει. Με  αυτό τον τρόπο μάλλον το μεταθέτουμε για αργότερα και το κάνουμε ακόμη χειρότερο χάνοντας και την εμπιστοσύνη των παιδιών.

Δεν κοιτάζουμε να καλύψουμε και να υποβαθμίσουμε το πρόβλημα, να κουκουλώσουμε και να δικαιολογήσουμε τα περιστατικά με την ελπίδα ότι ο κακοποιούμενος μαθητής θα  καθησυχαστεί και θα αποθυματοποιηθεί αυτόματα και εμείς θα διασώσουμε τη φήμη του σχολείου.

Ακούμε με προσοχή και ενδιαφέρον το οτιδήποτε έχει να μας αφηγηθεί το κακοποιημένο παιδί και δεν υποτιμούμε τον πόνο, τον φόβο, την ενοχή, τη ντροπή, ή την ταπείνωση που  αισθάνεται.

Παράλληλα αναζητούμε και ενδυναμώνουμε και επιβραβεύουμε τα παιδιά που είναι πρόθυμα να μας αφηγηθούν περιστατικά εκφοβισμού ή βίας και τα καλούμε να γίνουν  συνεργάτες μας στις δράσεις που σχεδιάζουμε.

Σχεδιάζουμε δράσεις που είναι διαθέσιμες στις ψηφιακές πλατφόρμες και τις υλοποιούμε  ζητώντας τη συμμετοχή μεγάλου αριθμού μαθητών/τριών.

Μία αφίσα, μία κονκάρδα, ένα λογότυπο, ένα βίντεο στην ιστοσελίδα και στα πιο πολυσύχναστα μέρη του προαυλίου ή μέσα στις τάξεις με ένα θετικό συμπεριληπτικό μήνυμα που θα παραγάγουν τα ίδια τα παιδιά, είναι αρκετό για να επικοινωνήσει την  πληροφορία ότι αυτό το σχολείο ΔΕΝ ανέχεται αποκλεισμούς και διακρίσεις.

Εμπλέκουμε το δεκαπενταμελές και όποιο άλλο συλλογικό όργανο του μαθητικού πληθυσμού στην αναδιατύπωση και αναβάθμιση του σχολικού κανονισμού και τους/τις  καλούμε να το συνυπογράψουν. Το ίδιο φυσικά κάνουμε και με τον Σύλλογο Γονέων.

Ενημερώνουμε και Συνεργαζόμαστε. Με μαθητές, σχολικές/ούς Ψυχολόγους, Συμβούλους  Σχολικής Ζωής, Παιδαγωγικής Ευθύνης, με τον Σύλλογο Διδασκόντων, με Γονείς, προϊστάμενες αρχές, γειτονικά σχολεία, αναζητούμε γνώσεις, καλές πρακτικές, δημιουργούμε δίκτυα συνεργασίας και πληροφόρησης και τα διαχέουμε όπου και με όποιο  μέσο μπορούμε.

Αποθαρρύνουμε και απομονώνουμε τους θύτες και τους υποκινητές. Ποτέ δεν τους  καλούμε ως ομάδα να διαπραγματευτούμε συλλογικά στο γραφείο γιατί με αυτό τον τρόπο  νομιμοποιούμε σιωπηρά την ομάδα τους, ενδυναμώνουμε την αλληλεγγύη τους και καλλιεργούμε τα εκδικητικά τους ένστικτα.

Σαφέστατα και από το μενού των Dos και των Don’ts δεν θα μπορούσε να λείπει και η Τιμωρία. Και πάλι ΟΧΙ ομαδική. Συμβολική; Παραδειγματική; Προειδοποιητική, και  ανάλογα και σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω να ακολουθήσει μια κλιμάκωση κατά την κρίση του Συλλόγου και των Υπευθύνων.

Με όλους τους τρόπους και τα μέσα εκπέμπουμε το μήνυμα ότι σε αυτό το σχολικό περιβάλλον κανένα περιστατικό δεν γίνεται ανεκτό, δεν δικαιολογείται, δεν θεωρείται  πλάκα, δεν καλύπτεται. Παρεμβαίνουμε και επιχειρούμε δυναμικά και όχι διεκπεραιωτικά να εδραιώσουμε την κουλτούρα της Αποδοχής, της Εν-συναίσθησης, της Συμπερίληψης.

Το σχολείο δεν είναι μόνο χώρος μάθησης. Είναι το πρώτο μεγάλο «εργαστήριο ζωής» για κάθε παιδί. Εκεί δοκιμάζει τα όριά του, τις σχέσεις του, την πίστη του στον εαυτό και στους  άλλους. Αν αποτύχουμε να κάνουμε αυτόν τον χώρο ασφαλή, τότε όλα τα βιβλία, οι ύλες και τα ωρολόγια προγράμματα χάνουν το νόημά τους.

Ας κάνουμε, λοιπόν, τη φετινή χρονιά μια νέα αρχή: να φυτέψουμε ξανά τον σπόρο της εμπιστοσύνης, της αποδοχής και της συμπερίληψης. Γιατί μόνο τότε το σχολείο θα είναι  αντάξιο του ονόματός του. Ένας τόπος όπου όλοι και όλες έχουν θέση, φωνή και μέλλον.”

Ναταλία Παπανικολάου: Το μπούλινγκ, ο φαύλος κύκλος της σχολικής βίας και οι συνέπειες στην ψυχική υγεία

“Ο σχολικός εκφοβισμός, όρος που όλοι έχουμε ακούσει στη ζωή μας, αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο συνέβαινε ανέκαθεν και, στα παλαιότερα χρόνια, θεωρούταν σχεδόν κανονικοποιημένο. Πλέον, αναγνωρίζεται ως μια πράξη βίας, μια κοινωνική δυσλειτουργία με δυσχερείς συνέπειες για όλους τους εμπλεκόμενους -και γίνονται εκτενείς προσπάθειες για τον έλεγχο του φαινομένου.

Το bullying είναι ένας φαύλος κύκλος – μια δυναμική που ξεκινά με μια πράξη επιθετικότητας και σταδιακά εγκλωβίζει, τόσο το άτομο που δέχεται βία, όσο και το άτομο που τη διαπράττει. Για τον δέκτη, ο εκφοβισμός υπονομεύει την αυτοπεποίθηση και τη σχέση εμπιστοσύνης με τον κόσμο γύρω του και με τον εαυτό του. Για τον δράστη, η βία γίνεται ο μόνος τρόπος επιβεβαίωσης και ελέγχου, υπονομεύοντας τη συνολική λειτουργικότητά του. Δίχως παρέμβαση, οι συνέπειες βαθαίνουν και αγγίζουν, όχι μόνο την ψυχική υγεία των εμπλεκομένων, αλλά και τη συνολική ποιότητα και λειτουργία του κοινωνικού περιβάλλοντος -καθώς οι συμπεριφορές διατηρούνται και αναπαράγονται.

Μορφές εκφοβισμού

Ο εκφοβισμός δεν εκδηλώνεται μόνο με σωματικές συγκρούσεις και λοιδορίες. Διακρίνεται σε άμεσο, όπως οι λεκτικές προσβολές, η σωματική βία και η φθορά περιουσίας, και σε έμμεσο, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός, η διάδοση φημών ή η συστηματική απαξίωση και απομόνωση ενός ατόμου.

Παράλληλα, ιδίως στη σύγχρονη εποχή, παρατηρούνται μορφές διαδικτυακού ή σεξουαλικού εκφοβισμού και εκβιαστικές συμπεριφορές.

Κοινός παρονομαστής όλων των μορφών είναι η ανισορροπία δύναμης: κάποιος αξιοποιεί την υπεροχή του –σωματική, κοινωνική, οικονομική κ.α. –για να βλάψει και να υπονομεύσει έναν πιο ευάλωτο.

Η ψυχολογία του δέκτη: Ο κύκλος της σιωπής και της απελπισίας

Για το άτομο που δέχεται εκφοβισμό, η δυσκολία δεν σταματά στη στιγμή της επίθεσης. Συχνά ακολουθεί μια περίοδος σιωπής, γεμάτη φόβο για αντίποινα, αμφιβολία αν θα βρει κατανόηση, ή αίσθημα ντροπής. Ο δέκτης σιωπηλά υποφέρει και, αυτή του η απομόνωση και έλλειψη αντίδρασης, υποθάλπει τη βία που του ασκείται και η κατάσταση χειροτερεύει. Νιώθει ανήμπορος να αντιδράσει, η απελπισία πως η κατάσταση θα διαιωνιστεί οδηγεί σε μεγαλύτερη θλίψη, απομόνωση, αίσθηση αβοηθητότητας.

Η επιλογή των ατόμων που θα δεχθούν βία, δεν είναι τυχαία. Ενίοτε πρόκειται για άτομα πιο εσωστρεφή, ή για εκείνα που διαφέρουν με κάποιον τρόπο από την πλειονότητα, λόγω εμφάνισης, καταγωγής, ενδιαφερόντων και σεξουαλικότητας, ή ακόμη και ανώτερης ευφυΐας και σχολικών επιδόσεων. Αυτές οι διαφορές τα καθιστούν πιο «ορατά» στα μάτια του εκάστοτε δράστη, ο οποίος αναζητά στόχους που θεωρεί ευάλωτους.

Η σιωπή δεν λειτουργεί ως προστασία· αντιθέτως, επιβεβαιώνει στον δράστη ότι η συμπεριφορά του μπορεί να συνεχιστεί χωρίς συνέπειες. Με τον καιρό, η αυτοεκτίμηση του δέκτη διαβρώνεται. Το άτομο αποσύρεται, ενώ ο φόβος, το διαρκές άγχος και η θλίψη παγιώνονται, με δυσμενείς συνέπειες στη σχολική απόδοση, τη σωματική και ψυχική υγεία, ενώ αυξάνεται ο κίνδυνος για άγχος, κατάθλιψη ή ακόμα και αυτοκαταστροφικές σκέψεις. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να υπάρξουν βίαια ξεσπάσματα και εκδικητικές συμπεριφορές, σε μια απελπισμένη προσπάθεια να ξεφύγει από τη βασανιστική καθημερινότητα που βιώνει.

Η ψυχολογία του δράστη: Η βία ως η μόνη πηγή επιβεβαίωσης

Ο δράστης συχνά παρουσιάζεται ως «ισχυρός», στην πραγματικότητα όμως η συμπεριφορά του πολύ συχνά πηγάζει από αίσθημα αδυναμίας, ανασφάλειας ή ελλιπών κοινωνικών δεξιοτήτων και λάθος προτύπων. Ο εκφοβισμός γίνεται μηχανισμός ελέγχου: η ταπείνωση ενός άλλου προσφέρει πρόσκαιρη αίσθηση δύναμης.

Τα άτομα που διαπράττουν bullying, συχνά αναπαράγουν πρότυπα που βιώνουν στο οικογενειακό ή κοινωνικό τους περιβάλλον. Πιθανόν δέχονται βία και παραμέληση από την οικογένειά τους, ή παροτρύνσεις να είναι «σκληροί». Συχνά υπάρχει ζήλεια και εκδικητική διάθεση προς τους δέκτες, ή έλλειψη άλλου τρόπου να τραβήξουν την προσοχή που επιθυμούν. Όταν η βία, η αδιαφορία και υπερβολική ελαστικότητα ή η αυστηρή πειθαρχία κυριαρχούν, η επιθετικότητα εμφανίζεται ως «φυσιολογικός» τρόπος αλληλεπίδρασης, και αναπαράγουν το μόνο πρότυπο που γνωρίζουν σίγουρα πως θα τους δώσει μια αίσθηση δύναμης, προσοχής και ελέγχου.

Η εκφοβιστική συμπεριφορά λειτουργεί, συχνά, σαν υπεραναπλήρωση του αισθήματος αδυναμίας και φόβου απόρριψης. Δίχως παρέμβαση, η ζωή των δραστών μετά το σχολείο δυσκολεύει απότομα, στις σχέσεις, σε κοινωνικά και επαγγελματικά περιβάλλοντα, όπου οι βλαπτικές συμπεριφορές πλέον τιμωρούνται αυστηρά. Οι πρώην δράστες δεν ξέρουν πώς να λειτουργήσουν και βρίσκονται στο περιθώριο, ή προβαίνουν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές και θέτουν τον εαυτό τους και άλλους σε κίνδυνο.

Λειτουργική αντιμετώπιση: Δικαίωμα στην υγιή καθημερινότητα

Η βία ανάμεσα σε παιδιά και εφήβους αποτελεί αντανάκλαση βαθύτερων κοινωνικών δυσλειτουργιών και, ως εκ τούτου, χρειάζεται να αντιμετωπίζεται ως ένα σοβαρό κοινωνικό ζήτημα.

Ο εκφοβισμός μπορεί και πρέπει να αντιμετωπίζεται στα σπάργανα, να αναζητώνται οι αιτίες του, και να υπάρχει έγκαιρη και πολύπλευρη παρέμβαση. Η πρόληψη προϋποθέτει ξεκάθαρους κανόνες και πολιτικές σε σχολεία, εκπαίδευση, υποστήριξη και πλαισίωση στους εκπαιδευτικούς, που δεν αποκλείεται να δέχονται εκφοβισμό και οι ίδιοι, καθώς και συστηματική ενημέρωση, ομιλίες και στήριξη από ολόκληρη την κοινότητα.

Η υποστήριξη των δεκτών είναι καθοριστική και πρέπει να περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία, ενδυνάμωση μέσω ομάδων υποστήριξης, δημιουργία ασφαλών δομών καταγγελίας και οικογενειακή συμβουλευτική. Εξίσου σημαντική είναι και η παρέμβαση προς τους δράστες, μέσω λειτουργικών συνεπειών στις εκφοβιστικές συμπεριφορές, προγραμμάτων που ενισχύουν την ενσυναίσθηση και τη διαχείριση του θυμού, καθώς και οικογενειακή ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική.

Bystander effect: Κομβικό ρόλο, παίζουν και οι υπόλοιποι συμμαθητές, καθώς η σιωπή τους, είτε από φόβο είτε από αδιαφορία, συχνά ενισχύει έμμεσα τον δράστη, δίνοντας το μήνυμα ότι η συμπεριφορά του είναι ανεκτή ή επικροτούμενη. Στα πλαίσια παρέμβασης, πρέπει να γίνονται προσπάθειες ενδυνάμωσης και καλλιέργειας της ενσυναίσθησης και των υπολοίπων παιδιών, ώστε να μην περιθωριοποιούνται οι δέκτες ή οι δράστες, μα οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές.

Ο εκφοβισμός δεν αποτελεί απλώς μια παιδική διαφωνία, μα ένα κοινωνικό φαινόμενο ιδιάζουσας σημασίας. Τα παιδιά του σήμερα είναι οι πολίτες του αύριο, επομένως η πρόληψη και η αντιμετώπισή του φαινομένου έχουν βαρύτητα και αξία για την κοινωνία. Οι δέκτες δικαιούνται ένα ασφαλές σχολικό περιβάλλον, που να μπορούν να αναπτυχθούν, να ενδυναμωθούν και να ζήσουν μια φυσιολογική και χαρούμενη σχολική ζωή, και οι δράστες δικαιούνται ένα ασφαλές οικογενειακό/κοινωνικό περιβάλλον, που να καλλιεργεί θετικές και δημιουργικές συμπεριφορές, αντί για καταστροφικές. Αν σπάσουμε τον φαύλο κύκλο του εκφοβισμού, δίνουμε χώρο σε μια γενιά που θα μάθει να συνυπάρχει με σεβασμό και αλληλεγγύη, με στόχο μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο ανθεκτική και πιο ανθρώπινη.”