Η Τατιάνα Λύγαρη “ανεβάζει” τη Μέση Ανατολή στις ράγες του Τρένου στο Ρουφ

Η Τατιάνα Λύγαρη είναι μια από τις πιο ήρεμες δυνάμεις του ελληνικού θεάτρου. Μέσα από την καλλιτεχνική της πορεία έχει καταφέρει να αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι της στο αθηναϊκό και όχι μόνο θεατρικό τοπίο.

Όταν δημιούργησε την Αμαξοστοιχία – Θέατρο το Τρένο στο Ρουφ, δεν ήθελε απλώς να προσθέσει μια ακόμα θεατρική σκηνή στην πόλη. Αντιθέτως, η φιλοδοξία της ήταν να φτιάξει έναν πολιτιστικό πολυχώρο που συνδυάζει την τέχνη, τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία με τον μοναδικό χαρακτήρα του σιδηροδρομικού κόσμου.  Το Τρένο στο Ρουφ, ως «αεικίνητος» χώρος, παραμένει ο μοναδικός του είδους του στον κόσμο, που λειτουργεί μέσα σε σπάνια βαγόνια του ιστορικού Orient Express.

Η ίδια αναφέρει στο ΝEWS 24/7 πως “Η Αμαξοστοιχία-Θέατρο το Τρένο στο Ρουφ ξεκίνησε το πολιτιστικό της «ταξίδι» πριν από 29 χρόνια με πολύ ξεκάθαρους στόχους στους οποίους στάθηκε απόλυτα συνεπής μέχρι σήμερα. Ψυχαγωγία, αλλά και εκπαίδευση τόσο του ενήλικου κοινού όσο και των μικρών μας θεατών μέσω της Τέχνης, προώθηση νέων καλλιτεχνών, μίξη των τεχνών, πρωτοπορία, στήριξη της νεοελληνικής γλώσσας και προβολή του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού εντός αλλά και εκτός των ελληνικών συνόρων.

Το 1997, το Τρένο στο Ρουφ δεν ήρθε για να προσθέσει μία ακόμη θεατρική σκηνή στην Αθήνα, ούτε να εκπληρώσει τις προσωπικές μου φιλοδοξίες ως ηθοποιού. Με την παρουσία του προσέφερε στον πολιτιστικό χάρτη της Ελλάδας έναν πρωτότυπο πολυχώρο Τέχνης με σιδηροδρομικό χαρακτήρα που διατηρεί τη μοναδικότητά του παγκοσμίως ακόμα και σήμερα, έναν χώρο «αεικίνητο», ανοιχτό στις συνεργασίες, τις νέες ιδέες, την καλλιτεχνική δημιουργία”.

Και συνεχίζει μιλώντας για το πώς επιλέγει τα έργα που παρουσιάζονται στο θέατρο: “Τα κριτήρια αυτοπροσδιορίστηκαν από την ανάγκη να προτείνουμε πάντα πρωτότυπες καλλιτεχνικές δράσεις, να μην επαναλαμβάνουμε τις επιτυχίες των άλλων και να μην ακολουθούμε μόδες. Έτσι, στο Τρένο στο Ρουφ παρουσιάζονται μόνο έργα ή και συγγραφείς που εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, γίνονται αναθέσεις συγγραφής νέων θεατρικών έργων σε έλληνες συγγραφείς, νέες μεταφράσεις, πρωτότυπες διασκευές μυθιστορημάτων και πρωτότυπα μουσικά concepts.

Η ίδια, η σύγχρονη κοινωνία καθορίζει τη θεματολογία που τελικά επιλέγουμε, με τις αναζητήσεις και τους προβληματισμούς τής κάθε εποχής. Μιας και συμπληρώνουμε σε λίγο τρεις δεκαετίες αδιάλειπτης λειτουργίας, γνωρίσαμε και χρόνια ανεμελιάς, και χρόνια στέρησης και χρόνια εγκλεισμού και χρόνια ανασυγκρότησης και μέσα από τις επιλογές μας προσπαθούμε – ακόμα και μέσα από δύσκολες διαδρομές που απαιτούν ενεργούς και συμμέτοχους θεατές – να δείχνουμε το φωτεινό μονοπάτι και να μην αναπαράγουμε τη σκοτεινή πλευρά της πραγματικότητας”.

“Πυρεξία – Τρία οράματα για τη Μέση Ανατολή”

Τώρα η Τατιάνα Λύγαρη σκηνοθετεί ένα συγκλονιστικά επίκαιρο έργο για τη Μέση Ανατολή στο Θεατρικό Βαγόνι του Τρένου στο Ρουφ. Γραμμένο το 2008, το θεατρικό έργο “Πυρεξία – Τρία οράματα για τη Μέση Ανατολή” της βραβευμένης Αμερικανίδας συγγραφέα και ποιήτριας Naomi Wallace, είναι ένα συναρπαστικό τρίπτυχο ιστοριών-οραμάτων, που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και εξερευνά τα πανανθρώπινα θέματα της αγάπης, της απώλειας και του θανάτου μέσα σε ακραίες συνθήκες.

Το έργο της Naomi Wallace, με την εξαιρετική του γραφή, γίνεται το όχημα για μία συνάντηση με τους ήρωες που, είτε από τη Ράφα, τη Δυτική Ιερουσαλήμ, είτε από τη Βαγδάτη, αγωνίζονται να αντέξουν, να ελπίσουν και να αγαπήσουν παρά τη φρίκη του πολέμου και των γεωπολιτικών συγκρούσεων.

Η Μέση Ανατολή, με τα ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά της παθήματα, αναδύεται στην σκηνή ως ένα πανίσχυρο σκηνικό που αντανακλά την ανθρώπινη εμπειρία μέσα από επτά ήρωες, ενωμένους από τη βαθιά ανάγκη για επιβίωση, αλλά και για ειρήνη.

Στις τρεις πυρετώδεις ιστορίες της Wallace, οι χαρακτήρες αυτής της καταπονημένης γης παλεύουν να ανασυγκροτήσουν τη ζωή τους, να μοιραστούν το βάρος της ύπαρξής τους και να μεταφέρουν το μήνυμα της ελπίδας, παρά τη σκοτεινιά που τους περικυκλώνει.

Η Τατιάνα Λύγαρη αναφέρει πως όταν διάβασε το έργο της Naomi Wallace: “συγκλονίστηκα, έκλαψα, γέλασα, ταράχτηκα και λυτρώθηκα. Αλλά και ντράπηκα. Μπορεί να αποφοίτησα με ένα ωραίο εικοσάρι στο μάθημα της Ιστορίας αλλά τι γνώσεις παίρνουμε από το σχολείο και τι καταλαβαίνουμε εμείς, που κατά καιρούς διατυπώνουμε φανατικές απόψεις υπέρ ή κατά διαφόρων πλευρών για ένα από τα πιο σύνθετα γεωπολιτικά, θρησκευτικά και κοινωνικά σταυρόλεξα του πλανήτη μας που διαρκεί εδώ και χιλιετίες και που όσο το μελετάει κανείς τόσο πιο χαοτικό τού αποκαλύπτεται; Το έργο γράφτηκε το 2008.

Και είναι επίκαιρο και σήμερα, όπως φοβάμαι ότι μπορεί να είναι επίκαιρο και αύριο. Είναι επιτακτική ανάγκη να μιλήσουμε στη δική μας την κοινωνία, στις νεότερες γενιές που δεν γνώρισαν τη φρίκη ενός πολέμου και που αναλώνονται στον θαυμασμό των υπερ-ηρώων και των υπερ-όπλων των ταινιών και στη βία των videogames, να τους μιλήσουμε για την κατανόηση, τη συμπόνια, την αγάπη και τη συγχώρεση, αν θέλουμε να συνεχίσουμε να ελπίζουμε στην ειρήνη.

Με τους υπέροχους ηθοποιούς της παράστασης ανοίξαμε βιβλία και λεξικά, καλέσαμε γνώστες και ειδικούς να μας εξηγήσουν, σκύψαμε με σεβασμό βαθιά στην Ιστορία για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε και να μεταφέρουμε μέσα από την παράσταση το πολύτιμο μήνυμα του σεβασμού στον Άνθρωπο”.

Ποιες είναι οι βασικές θεματικές που θεωρεί ότι συνδέουν την ιστορία της Μέσης Ανατολής με την ελληνική πραγματικότητα σήμερα;

“Από την αρχαιότητα, οι σχέσεις μας με την περιοχή της Μέσης Ανατολής ήταν στενές αλλά και σύνθετες και πέρασαν από πολλές μεταλλάξεις έως σήμερα. Αρχαίες ελληνικές αποικίες και εμπόριο, Μέγας Αλέξανδρος και πολιτισμικές σχέσεις στα ελληνιστικά χρόνια, Βυζάντιο, Οθωμανοί, Κωνσταντινούπολη, είναι πολλοί οι σταθμοί σύνδεσης που διαμόρφωσαν την πεποίθησή μας ότι πατάμε με το ένα πόδι στην Ανατολή. Και με βάση την ιστορική αυτή πραγματικότητα ναι, είμαστε προφανώς πιο κοντά πολιτισμικά στους λαούς της Μέσης Ανατολής από τους λαούς της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης.

Στη σύγχρονη εποχή όμως, βιώνουμε μία διελκυστίνδα. Από τη μία πλευρά, η λογική επιλογή του «ανήκωμεν εις την Δύσην» κι από την άλλη, λαοί της Μέσης Ανατολής που απομακρύνονται όλο και περισσότερο πολιτισμικά, θρησκευτικά και κοινωνικά με τρομακτικές συνέπειες που βιώνουν τα τελευταία χρόνια δραματικά οι δυτικές κοινωνίες. Πιστεύω ότι για να μην μείνουμε μόνο στις κοινές μουσικές μας ρίζες, θα πρέπει η προσέγγιση να επιδιώκεται διαρκώς τόσο σε διπλωματικό, στρατηγικό, εμπορικό όσο και σε ανθρωπιστικό επίπεδο” απαντά.

Οι τρεις ιστορίες του έργου βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα. Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που ανακύπτουν όταν η πραγματικότητα συνδυάζεται με τη φαντασία στη σκηνή;

“Στη ζωή, για να προκύψει οτιδήποτε δημιουργικό, η φαντασία και η πραγματικότητα «αλληλοανατροφοδοτούνται» διαρκώς. Το ίδιο συμβαίνει και στη σκηνή, αλληλοεμπνέονται. Όταν όμως ένας χαρακτήρας έχει υπάρξει ή ένα γεγονός έχει συμβεί, η αντιμετώπιση τόσο σκηνοθετικά όσο και ερμηνευτικά έχει άλλο προσανατολισμό. Παύει να λειτουργεί ανεξέλεγκτη η φαντασία, μπαίνουν όρια.

Οφείλεις να σεβαστείς κάτι που έχει υπόσταση, που έχει υπάρξει, να το ερευνήσεις, να το μελετήσεις, αλλά όχι να το κοπιάρεις ή να το μιμηθείς. Εκεί θα μπει ελεγχόμενα η δημιουργική φαντασία για να αποτελέσει το κατασκεύασμά σου ένα έργο τέχνης κι όχι ένα κακό αντίγραφο της πραγματικότητας”.

Και συνεχίζει μιλώντας για τα συμβολικά στοιχεία της παράστασης: “Έχοντας επισκεφθεί στο παρελθόν χώρες στη Μέση Ανατολή, το Ισραήλ, τη Συρία, τον Λίβανο, όπως και την περιοχή Σατίλα στη νότια Βηρυτό και τον προσφυγικό καταυλισμό Σάμπρα, με απασχόλησαν πολύ οι έννοιες του εγκλεισμού και του αποκλεισμού, αλλά και η επιδραστική τους ιδιότητα στην ανθρώπινη φύση.

Για την παράσταση δημιουργήσαμε μία φωτιστική συνθήκη με τον Αλέκο Αναστασίου που υποδηλώνει αυτές τις έννοιες. Με τη χορογράφο Φαίδρα Σούτου καταγράψαμε κινησιολογικά, ως ιντερμέδια ανάμεσα στα τρία οράματα, τη βασική σκηνοθετική προσέγγιση, το «δια ταύτα» που επιθυμούμε να πάρει ο θεατής μαζί του, ως αποσκευή από την παράσταση. Η μουσική του Μηνά Αλεξιάδη εμπνευσμένη από τα ακούσματα του συνόλου της αραβικής μουσικής και οι στίχοι της Λίνας Νικολακοπούλου ενδυναμώνουν και υπογραμμίζουν το πανανθρώπινο μήνυμα που θέλει να εκπέμψει η παράσταση.

Η συγγραφέας είναι και ποιήτρια και η γραφή της έχει στοιχεία λυρισμού και κάποιες φορές αναφέρεται σε θέματα και ονομασίες που δεν μας είναι γνωστά. Πιστεύω βαθιά στην επιμορφωτική επίδραση του θεάτρου παράλληλα με την ψυχαγωγία. Γι’ αυτό και ενσωματώσαμε στο φυλλάδιο της παράστασης ένα σύντομο γλωσσάρι που μας ξεναγεί σ’ έναν κόσμο τόσο κοντινό αλλά και τόσο διαφορετικό από εμάς και μας βοηθάει να τον κατανοήσουμε”.

Πώς αναπτύσσεται η σχέση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος στην παράσταση;

“Είναι δύσκολο να απαντήσω χωρίς να αποκαλύψω τις εκπλήξεις που μας επιφυλάσσει το εξαιρετικό αυτό έργο. Για το παρόν και το μέλλον, αυτό που ονειρεύομαστε, ευχόμαστε και ελπίζουμε έχει ένα όνομα μόνο και λέγεται Ειρήνη. Αυτό είναι το φως στο τούνελ. Περνάει όμως μέσα από δαιδαλώδεις, πολυδιάστατες, χρονίζουσες, σκοτεινές και αμφιλεγόμενες διαδρομές του παρελθόντος, που η συγγραφέας άλλοτε ξεκάθαρα κι άλλοτε συμβολικά μας θυμίζει” λέει η κ. Λύγαρη.

Εν μέσω τόσο ισχυρών πολιτικών και κοινωνικών θεμάτων, η ελπίδα παραμένει ζωντανή στην παράσταση;

“Τα τρία «οράματα», όπως τα ονoμάζει συμβολικά η Wallace, δεν είναι παρά τρεις βαθιά ανθρώπινες ιστορίες που μας εκπλήσσουν με την τρυφερότητα και την κατανόηση που μπορεί να κρύβονται ανάμεσα σε αντίπαλα στρατόπεδα, μέσα στον πόνο και την απώλεια και που ανυψώνουν τον Άνθρωπο σε μια άλλη ηθική διάσταση. Εκεί κρύβεται και η ελπίδα.
Το Θέατρο μπορεί να μην μπορεί να σταματήσει έναν πόλεμο, οι άνθρωποι όμως έχουν την επιλογή να μην τον αρχίσουν. Και είναι χρέος του Θεάτρου και της Τέχνης γενικότερα να τους το θυμίζει αυτό. Κι εμείς στην παράσταση μιλάμε για ειρήνη, θυμίζοντας τον πυρετό, την «πυρεξία» αυτού του ανελέητου, διαχρονικού πολέμου”.

Τι προσφέρει η παράσταση στους θεατές όσον αφορά την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή;

“Το έργο της Naomi Wallace με τα τρία οράματά της για τη Μέση Ανατολή είναι μόνο η αφορμή για μία γενικότερη και βαθύτερη κατάδυση στον ανθρώπινο ψυχισμό και σε ερωτήματα για την ανθρώπινη υπόσταση που μας απασχολούν όλους και κάποιες φορές μένουν αναπάντητα. Υπάρχει μόνο το καλό και το κακό; Μπορούν να συνυπάρχουν και τα δύο; Γιατί συνήθως το κακό επισκιάζει το καλό;
Δικαιολογείται το κακό στις περιπτώσεις εξαναγκασμού ή σε ακραίες συνθήκες; Έχει κανόνες και όρια η συγχώρεση; Τι επιπτώσεις μπορεί να έχουν τα προδομένα ιδανικά; Ο πόλεμος έχει νικητές και ηττημένους; Ο πόνος έχει φύλο; Θρήσκευμα; Ηλικία; Εθνότητα; Πως μπορείς να κατανοείς και να συγχωρείς; Η αγάπη τελικά, σώζει;“

Ποια είναι η σημασία του θεάτρου σήμερα, όταν τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα είναι τόσο έντονα και παγκόσμια; Και πώς βλέπει την εξέλιξη του σύγχρονου θεάτρου και τη θέση της πολιτικής θεατρικής τέχνης στον ελληνικό πολιτιστικό χώρο;

“Σε εποχές κρίσεων των κοινωνιών η ανάγκη να μιλήσει η Τέχνη είναι αδιαμφισβήτητη και αν ρίξουμε μια ματιά στο παρελθόν τα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα δημιουργήθηκαν σε εποχές αναταραχών ως απάντηση στα αδιέξοδα.
Ο 21ος αιώνας ξεπέρασε το πρώτο τέταρτό του κι έχει φέρει τεράστιες αλλαγές που προκαλούν κλυδωνισμούς και μεγάλη ανασφάλεια στις κοινωνίες. Κι αν πιστέψουμε στο δόγμα ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται, μάλλον οι δυσκολίες είναι μπροστά μας. Σε τέτοιες συνθήκες ανθίζουν πάντα δύο είδη Θεάτρου παγκοσμίως, το ίδιο χρήσιμα κι απαραίτητα και τα δύο, ως τροφή του νου και της ψυχής.

Το Θέατρο που επαναστατεί, αμφισβητώντας οτιδήποτε ήδη υπάρχει, για να σε χαστουκίσει, να σε ξεβολέψει, να σε αφυπνίσει για να προχωρήσεις μπροστά ή και να αυτοκαταργηθεί για να εφεύρει νέες φόρμες και το Θέατρο που, ακολουθώντας δοκιμασμένες φόρμες, σε κατευνάζει, σε διασκεδάζει, σου προσφέρει πρόσκαιρη ανακούφιση από τον πόνο και τη θλίψη. Προσωπικά δεν έχω συνταγή για το πολιτικό θέατρο. Και ούτε μπορώ να φανταστώ την μετεξέλιξη της τέχνης του Θεάτρου στις επόμενες δεκαετίες στο πλαίσιο της καλπάζουσας και ανεξέλεγκτης τεχνητής νοημοσύνης.

Ως σημερινός πολίτης όμως πιστεύω σ’ ένα Θέατρο που εκπαιδεύει με ψυχαγωγικό τρόπο τους συμπολίτες μου, που συμπληρώνει την ελλείπουσα παιδεία του σπιτιού και του σχολείου, που καλλιεργεί τη μνήμη, την κρίση, τη φαντασία, ένα Θέατρο που δεν το ξεχνάς, το παίρνεις μαζί σου όταν βγαίνεις από την παράσταση, το βάζεις το βράδυ στο μαξιλάρι σου και το πρωί ξυπνάς κι έχεις μια ακόμα αποσκευή που θα σε βοηθήσει να συνεχίσεις τον δρόμο της ζωής σου, ως ισορροπημένο μέρος ενός ισότιμου συνόλου”.

Πώς βλέπετε το μέλλον της Αμαξοστοιχίας – Θέατρο το Τρένο στο Ρουφ;

“Θα μου επιτρέψετε μια σύντομη εισαγωγή πριν απαντήσω στην ερώτησή σας. Το 1997 η Αμαξοστοιχία-Θέατρο στάθμευσε πάνω σε δύο σε αχρησία ράγες μέσα σ’ έναν δημόσιο σιδηροδρομικό σταθμό στο κέντρο της Αθήνας, έρημο, σκοτεινό, εγκαταλελειμμένο και με πλήρη έλλειψη υποδομών, τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Ρουφ.

Είναι τραγική η διαπίστωση τόσο για τον Σιδηρόδρομο όσο και για τον Πολιτισμό, αλλά και την ίδια τη χώρα ότι μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια το αφιλόξενο αυτό περιβάλλον συνεχίζει να υπάρχει δημιουργώντας καθημερινά άλυτα προβλήματα στη βιωσιμότητά και τη λειτουργία του Τρένου στο Ρουφ. Και δεν μπορώ να μην σκέφτομαι διαρκώς και να πληγώνομαι πως θα ήταν ο συγκεκριμένος σταθμός αν βρισκόταν σε οποιαδήποτε άλλη πόλη της Ευρώπης.

Σήμερα που μιλάμε, βρισκόμαστε σε ένα ευοίωνο στάδιο και ελπίζω να ολοκληρωθεί ένας επίπονος αγώνας δεκατριών χρόνων ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες λειτουργίας μας. Κι αυτό που ακόμα αναμένω κι εύχομαι από καρδιάς για να συνεχίσουμε να «κυλάμε» πάνω στις ράγες μας και στο μέλλον – μιας και μαικήνες amateurs του Σιδηροδρόμου είναι είδος που εκλείπει στην Ελλάδα – είναι να δείξουν οι αρμόδιοι φορείς την αρμόζουσα ευαισθησία προς τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό μας, να αντιληφθούν το μέγεθος προσφοράς, τη μοναδικότητα, τη συμβολική σημασία αλλά και την πραγματική διάσταση μιας Πολιτιστικής Αμαξοστοιχίας μέσα στον ιστό της Αθήνας για τον Σιδηρόδρομο, τον Πολιτισμό, την Εκπαίδευση και τον Τουρισμό. Και να τον αγκαλιάσουν”.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

κείμενο Naomi Wallace, μετάφραση Ιωσήφ Βαρδάκης, σκηνοθεσία-σκηνικό Τατιάνα Λύγαρη, πρωτότυπη μουσική σύνθεση-σχεδιασμός ήχου Μηνάς Ι. Αλεξιάδης, στίχοι Λίνα Νικολακοπούλου, κοστούμια Αφροδίτη Ψυχούλη, χορογραφίες Φαίδρα Σούτου, φωτισμοί Αλέκος Αναστασίου, Α’ βοηθός σκηνοθέτριας Ευθύμης Χρήστου, Β’ βοηθός σκηνοθέτριας Μιράντα Ζησιμοπούλου, στούντιο ηχογράφησης S LAB studio.
Έπαιξαν οι μουσικοί: ούτι Κυριάκος Ταπάκης κανονάκι Στέφανος Δορμπαράκης γραφιστικός σχεδιασμός-trailer Μαύρα Γίδια φωτογραφίες Υπατία Κορνάρου βιντεοσκόπηση Γιώργος Χαρίσης υπεύθυνος ήχου Γιώργος Στεφανακίδης υπεύθυνος φώτων Παναγιώτης Πλασκασοβίτης επικοινωνία ArtsPR παραγωγή Καλλιτεχνική Εταιρεία ΑΞΑΝΑ

Πρωταγωνιστούν: Φανή Γέμτου, Δημήτρης Γεωργαλάς, Μιράντα Ζησιμοπούλου, Δημήτρης Τσιγκριμάνης