Αποικιοκρατία 2.0

Στις 17 Νοεμβρίου το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υιοθέτησε την Απόφαση 2803. Η Απόφαση εγκρίνει:

• Τη δημιουργία ενός Διοικητικού Συμβουλίου Ειρήνης, το οποίο θα έχει την εποπτεία της μετάβασης, της ανοικοδόμησης και της διοίκησης της Γάζας.
• Τη δημιουργία της Παλαιστινιακή Τεχνοκρατική Επιτροπής που θα αναλάβει την καθημερινή διοίκηση των υπηρεσιών
• Τη συγκρότηση μιας Διεθνής Δύναμη Σταθεροποίησης που θα επιβλέπει την κατάπαυση του πυρρός και τη διαδικασία αποστρατικοποίησης

Η Απόφαση 2803 ενσωματώνει εξόλοκλήρου την πρόταση 20 σημείων του Τραμπ που είχε παρουσιαστεί νωρίτερα το Σεπτέμβριο, μετονομαζόμενη σε  «Σχέδιο για τον Τερματισμό της Σύγκρουσης στη Γάζα».

Εκπονήθηκε από τις ΗΠΑ — το κράτος που χρηματοδότησε τη γενοκτονία — χωρίς παλαιστινιακή συμμετοχή. Σαφείς δεσμεύσεις για τη δημιουργία Παλαιστινιακού κράτους φυσικά δεν υπάρχουν. Και προκειμένου πάντως να εκλείψει εξ’ολοκλήρου ο κίνδυνος ευνοικών δεσμεύσεων ως προς τους Παλαιστίνιους για οτιδήποτε, το Σχέδιο έχει αφαιρέσει συγκεκριμένες αναφορές σε ανθρωπιστική βοηθεια, οι οποίες μεταφέρθηκαν στο παράρτημα προκειμένου να μην είναι δεσμευτικές.

Η τροπή αυτή των γεγονότων επιτρέπει σε κοινοτοπίες του τύπου «η ιστορία επαναλαμβάνεται» να επιβιώνουν. Πάμε 103 χρόνια πίσω, το 1922, όταν η νεοσύστατη τότε Κοινωνία των Εθνών, ο πρόδρομος του ΟΗΕ, θα εκδόσει Εντολή για την Παλαιστίνη, μέσω της οποίας επισημοποιείται η ανάθεση της κηδεμονίας της Παλαιστίνης στη Βρετανία. Πέντε χρόνια πριν, μέσω της Διακήρυξης Μπάλφουρ, η Βρετανία αναγνωρίζει το δικαίωμα των Εβραίων να χτίσουν μια εθνική εστία στην Παλαιστίνη, αρκεί να μην απειλήσουν τα δικαιώματα των μη-Εβραικών πληθυσμών της περιοχής.

Η Διακήρυξη Μπάλφουρ ενσωματώνεται αυτοτελής στην Εντολή. Αναφέρει ο Ρασίντ Χαλίντι στο βιβλίο του «Ο εκατονταετής πόλεμος εναντίον της Παλαιστίνης»: “... όχι μόνο η Εντολή ενσωματώνει αυτολεξεί τη Διακήρυξη Μπάλφουρ, αλλά την ενισχύει σημαντικά”. Μήπως βλέπετε κάποιες ομοιότητες με το σήμερα; Βάλτε όπου «Κοινωνία των Εθνών» à «ΟΗΕ», όπου «Βρετανία» à «ΗΠΑ», όπου «Εντολή» à «Απόφαση» και όπου «Διακήρυξη Μπάλφουρ» à «Σχέδιο Τραμπ», και προσπαθήστε να πείσετε κάποιον για τη σημαντική πρόοδο που έχει γίνει με το Παλαιστινιακό τα τελευταία 100+ χρόνια.

Η λήψη αποφάσεων για τον παλαιστινιακό λαό χωρίς τη συμμετοχή του είναι βαθιά ρατσιστική και προσβλητική. Εδράζεται στην αρχή της «κηδεμονίας», που ορίζεται ήδη στο Άρθρο 22 του Συμφώνου της Λέγκας Κοινωνίας των Εθνών: “… αποτελεί ιερή αποστολή του πολιτισμού να διασφαλίσει την ευημερία και την ανάπτυξη των λαών… που δεν είναι ακόμη σε θέση να σταθούν μόνοι τους υπό τις απαιτητικές συνθήκες του σύγχρονου κόσμου”.

Είναι, φυσικά, ευθύνη της πολιτισμένης Δύσης να αποφασίσει ποιος χρειάζεται κηδεμόνα. Επί της αρχής, το σκεπτικό δεν έχει αλλάξει μέχρι σήμερα. Τα κράτη κατανέμονται στις εξής τρείς κατηγορίες: τα ενήλικα (αυτά είναι συνήθως τα πεφωτισμένα δυτικά κράτη), τα ανήλικα που χρειάζονται κηδεμόνα, και τα έφηβα, που παρόλο που βρίσκονται σε τροχιά ενηλικίωσης, κατά καιρούς παρεκτρέπονται και χρειάζονται επιτήρηση. Ως ενηλικίωση ορίζεται ο ενστερνισμός της ανωτερότητας του δυτικού πολιτισμού, η ευθυγράμμιση με τα συμφέροντα των ΗΠΑ και η υιοθέτηση ενός φιλελεύθερου οικονομικού συστήματος, κατά τα πρότυπα της λεγόμενης «Συμφωνίας της Ουάσιγκτον», όρος που εισήχθη το 1989.

Ανήλικοι με παραβατική συμπεριφορά αρχικά τιμωρούνται σκληρά (η τιμωρία μπορεί να συμπεριλαμβάνει γενοκτονία) και εν συνεχεία δίνονται σε κηδεμόνα. Έφηβοι που παρεκτρέπονται τίθενται υπό επιτήρηση μέσω διεθνών οργανισμών σαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, όπως η Ελλάδα στα πρόσφατα χρόνια.

Θα μπορούσε κάποιος να αντιτάξει ένα διαφορετικό ορισμό της ενηλικίωσης, όπως για παράδειγμα τη συμμόρφωση με το διεθνές δίκαιο, και την αναγνώριση της εθνικής κυριαρχίας των κρατών και του δικαιώματός τους να ορίζουν την εσωτερική και οικονομική πολιτική τους. Μαντέψτε ποιοί θα βρίσκονταν τότε στη θέση του ανήλικου, και θα καταλάβετε γιατί αυτό το σχήμα δεν πρόκειται να δουλέψει.

Υπάρχει ένα ακόμα, όμως, βαθιά προβληματικό σημείο. Ιστορικά, ο ΟΗΕ έχει βρεθεί συχνά να παίζει το ρόλο του επικυρωτή ειλημμένων αποφάσεων από τους μεγάλους της εκάστοτε εποχής. Στην ουσία, η υπαρχή αυτου του διεθνους σωματος προσέφερε στην αμερικανική εξωτερική πολιτική έναν επιπλέον βαθμό ελευθερίας για την άσκησή της. Αποφάσεις που θα θεωρούνταν πως επεμβαίνουν στην εθνική κυριαρχία άλλων χωρών πλέον επικυρώνονταν μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και στη συνέχεια υλοποιούνταν μέσω άλλων διεθνων οργανισμών. Αυτά σε μια εποχή που οι ΗΠΑ ήταν ο αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας.

Αν όμως δεχτούμε πως βρισκόμαστε πλέον στην εποχή της πολυπολικότητας, ο ΟΗΕ θα έπρεπε να δίνει και ουσιαστικά την ευκαιρία στους επιπλέον πόλους να διαφοροποιηθούν. Από μια πλατφόρμα επικύρωσης της απόφασης του ισχυρού, θα μπορούσε όντως να γίνει ένας τόπος συμμαχιών γύρω από τους νέους πόλους, και εύρεσης διπλωματικών λύσεων που να ευνοούν ευρύτερες συμμαχίες χωρών. Η στάση της Ρωσίας και της Κίνας στο ψήφισμα για την Παλαιστίνη όμως, ήταν απογοητευτική. Το συμπέρασμα που συνάγεται είναι πως είτε βρισκόμαστε ακόμα μακριά από έναν πολυπολικό κόσμο, ή πως απλά η μοίρα της Παλαιστίνης δεν αφορά κανένα κράτος τόσο ώστε να καταναλώσει το πολιτικό του κεφάλαιο για χάρη της.

Προσωπικά παραμένω πεπεισμένος για την αξία της πολυμερούς διπλωματίας. Θεωρώ πως ο ΟΗΕ, και ακόμα περισσότερο οι εξειδικευμένες υπηρεσίες του, παραμένουν μια μοναδική πλατφόρμα πάνω στην οποία μπορούμε, συλλογικά, να αναδείξουμε τα μεγάλα και διεθνή προβλήματα της εποχής μας. Εάν όμως ο ρόλος που επιφυλάσσεται για τον οργανισμό είναι διακοσμητικός στην καλύτερη, και επικυρωτής αποικιοκρατικών και επιβλαβών πολιτικών στη χειρότερη, τότε είναι καλύτερα να πάψει να υπάρχει. Έτσι θα μπορούμε τουλάχιστον να αντικρίσουμε τον κυνισμό των ισχυρών και να επιρρίψουμε τις ευθύνες εκεί που βρίσκονται.

Ο Γιώργος Σταθόπουλος εργάζεται στα κεντρικά γραφεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στη Γενεύη, όπου εξειδικεύεται στις αγορές εμβολίων και στη βελτίωση της πρόσβασης σε αυτά. Στις αρχές του 2022 διετέλεσε συν- επικεφαλής της επιχειρησιακής ομάδας διανομής εμβολίων Covid-19. Οι απόψεις που διατυπώνονται στο άρθρο είναι προσωπικές και δεν αντιπροσωπεύουν την επίσημη θέση του Οργανισμού.