Δάνεια σε ελβετικό φράγκο: Η ρύθμιση και τα “ψιλά” γράμματα

Το δρόμο της νομοθέτησης αναμένεται να πάρει την Πέμπτη η ρύθμιση για τους δανειολήπτες σε ελβετικό φράγκο που προβλέπει τη μετατροπή των δανείων σε ευρώ με κούρεμα έως 50%, πενταετή επιμήκυνση, που αφορά, περίπου, 40.000 δανειολήπτες

Όπως ανέφερε στην ομιλία του ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά την ψήφιση του Προϋπολογισμού του 2026, στόχος είναι η αντιμετώπιση ενός προβλήματος που έρχεται από το παρελθόν απασχολεί χιλιάδες ελληνικές οικογένειες επί δύο δεκαετίες.

Με βάση, μάλιστα αναφορές στελεχών του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών η ρύθμιση δεν επιβάλλει λύσεις, αλλά προσφέρει επιλογές στους δανειολήπτες, σεβόμενη απόλυτα την ελευθερία τους και διασφαλίζοντας παράλληλα τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος χωρίς επιβάρυνση του Δημοσίου.

Όπως υπογραμμίζεται, “η ρύθμιση σέβεται απολύτως την ελευθερία των οφειλετών. Κανείς δεν υποχρεώνεται να αλλάξει το δάνειό του. Αν κάποιος θεωρεί ότι στα επόμενα χρόνια η ισοτιμία ευρώ-ελβετικού θα ανατραπεί ξανά αλλά εις βάρος του φράγκου, τότε μπορεί να διατηρήσει το δάνειο στο ελβετικό φράγκο και να επωφεληθεί από τα πολύ χαμηλά επιτόκια του νομίσματος αυτού, αναλαμβάνοντας όμως και τον συναλλαγματικό κίνδυνο.”

Για όλους τους υπόλοιπους, ο νόμος διασφαλίζει δύο εναλλακτικές και δεσμευτικές επιλογές, τις οποίες οι τράπεζες υποχρεούνται να αποδεχθούν.

1η επιλογή: Εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης

Η πρώτη επιλογή αφορά μη ενήμερους οφειλέτες και βασίζεται στον Εξωδικαστικό Μηχανισμό Ρύθμισης Οφειλών (ν. 4738/2020). Η λύση που παράγεται από τον αλγόριθμο του μηχανισμού δεσμεύει υποχρεωτικά τους πιστωτές. Θα πρόκειται για ειδική ευνοϊκή πρόβλεψη για δάνεια σε ελβετικό φράγκο, καθώς στα αντίστοιχα δάνεια σε ευρώ οι πιστωτές (τράπεζες και funds) απορρίπτουν τις ρυθμίσεις με «κούρεμα» και δόσεις.

Με την έγκριση της αίτησης, η συνολική οφειλή μετατρέπεται σε ευρώ στην τρέχουσα ισοτιμία αναφοράς της ΕΚΤ, με τους επιτοκιακούς και λοιπούς όρους που προβλέπονται για τον εξωδικαστικό. Η διαδικασία ολοκληρώνεται ηλεκτρονικά χωρίς ανάγκη φυσικής παρουσίας ή επανεγγραφής προσημείωσης.

2η επιλογή: άμεση μετατροπή με προνομιακούς όρους

Για τους ενήμερους δανειολήπτες ή αυτούς που έχουν λάβει ρύθμιση και την εξυπηρετούν, προβλέπεται δυνατότητα μετατροπής του δανείου σε ευρώ με σημαντική βελτίωση στην τρέχουσα ισοτιμία. Η μετατροπή πραγματοποιείται με βελτιωμένη ισοτιμία που αντιστοιχεί σε άμεση μείωση του οφειλόμενου κεφαλαίου.

Η ελάφρυνση προβλέπεται να είναι κλιμακωτή και να κυμαίνεται από 15% έως 50%, ανάλογα με την οικονομική και κοινωνική κατάσταση του οφειλέτη. Η ρύθμιση έχει έντονο κοινωνικό χαρακτήρα, δίνοντας έμφαση στην ελάφρυνση των οικονομικά ασθενέστερων, με κλιμακωτή ελάφρυνση που φτάνει σε πολύ υψηλό ποσοστό.

Σύμφωνα με πληροφορίες, θα ισχύσουν 4 κλίμακες για διαφορετικές κατηγορίες δανειοληπτών:

Κατηγορία 1: Μέγιστη ελάφρυνση

Προβλέπει βελτίωση ισοτιμίας κατά 50% και σταθερό επιτόκιο 2,30% για όλη την εναπομείνασα διάρκεια του δανείου.

Κατηγορία 2: Ενισχυμένη ελάφρυνση

Προσφέρει βελτίωση ισοτιμίας κατά 30% και σταθερό επιτόκιο 2,50%.

Κατηγορία 3: Μέτρια ελάφρυνση

Περιλαμβάνει βελτίωση ισοτιμίας κατά 20% και σταθερό επιτόκιο 2,70%.

Κατηγορία 4: Βασική ελάφρυνση

Αφορά δανειολήπτες χωρίς εισοδηματικά – περιουσιακά κριτήρια, με βελτίωση ισοτιμίας κατά 15% και σταθερό επιτόκιο 2,90%.

Η κατάταξη σε κάθε κατηγορία βασίζεται σε πολυπαραγοντική αξιολόγηση που περιλαμβάνει εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια, καταθέσεις, καθώς και τον αριθμό μελών του νοικοκυριού.

Θα παρέχεται επίσης δυνατότητα επιμήκυνσης της υπολειπόμενης διάρκειας αποπληρωμής έως πέντε επιπλέον έτη, προκειμένου να μειωθεί περαιτέρω η μηνιαία δόση και η ρύθμιση να είναι βιώσιμη για ακόμη περισσότερους οφειλέτες.

Τα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια

Να σημειωθεί ότι , τα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια στις τρεις προβλεπόμενες κατηγορίες είναι – ανάλογα με τη σύνθεση του νοικοκυριού (από μονοπρόσωπο νοικοκυριό έως οικογένεια αποτελούμενη πάνω από 5 μέλη)- τα εξής:

Κατηγορία 1) εισόδημα από 7.500 ευρώ έως 22.000 ευρώ

Ακίνητη περιουσία από 125.000 ευρώ 185.000 ευρώ

Καταθέσεις από 7.500 έως 22.000 ευρώ

Κατηγορία 2) εισόδημα από 9.375 ευρώ έως 23.375 ευρώ

Ακίνητη περιουσία από 156.250 ευρώ 216.250 ευρώ

Καταθέσεις από 9.375 έως 23.375 ευρώ

Κατηγορία 3) εισόδημα από 11.250 ευρώ έως 25.250 ευρώ

Ακίνητη περιουσία από 187.500 ευρώ 247.500 ευρώ

Καταθέσεις από 11.250 έως 25.250 ευρώ

Το “βάρος” στις τράπεζες

Στο μεταξύ, με βάση πηγές του ΥΠΕΘΟ, η ανάληψη του κόστους της ρύθμισης αφορά αποκλειστικά τις τράπεζες, οι οποίες το καλύπτουν εξ ολοκλήρου. Όπως, δε, αναφέρεται, η παρέμβαση είναι δημοσιονομικά ασφαλής, ενώ σημαντικός αριθμός δανείων σε ελβετικό φράγκο έχει ενταχθεί σε τιτλοποιήσεις του προγράμματος «Ηρακλής», με εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου.

Έτσι, όπως τονίζεται η ρύθμιση:

• είναι κεφαλαιακά ουδέτερη για τις τιτλοποιήσεις,
• δεν θέτει σε κίνδυνο τα εγκεκριμένα επιχειρησιακά σχέδια,
• δεν δημιουργεί κίνδυνο κατάπτωσης κρατικών εγγυήσεων.

Σε σχέση με τις τιτλοποιήσεις του προγράμματος Ηρακλής, όπως αναφέρεται από αρμόδιες πηγές, πολλά από τα δάνεια που περιλαμβάνονται στα χαρτοφυλάκια των τιτλοποιήσεων του Ηρακλή έχουν ήδη ρυθμιστεί από τους servicers. Η μετατροπή σε ευρώ εξαλείφει το συναλλαγματικό κίνδυνο (από μια περαιτέρω άνοδο της ισοτιμίας CHF/EUR), σταθεροποιεί τις ταμειακές ροές μέσω βιώσιμων ρυθμίσεων και επομένως διευκολύνει την επίτευξη των στόχων των αντίστοιχων business plan που προβλέπει κάθε τιτλοποίηση του Ηρακλή. Σε περίπτωση εκ νέου αθέτησης, προβλέπεται η απαίτηση της αρχικής αξίας της οφειλής, επομένως δεν υπάρχει αρνητική επίπτωση. Συνολικά, εκτιμάται ότι η εφαρμογή της νέας ρύθμισης στα χαρτοφυλάκια του προγράμματος Ηρακλής θα είναι κεφαλαιακά ουδέτερη.

Μηδενική επιβάρυνση για το Δημόσιο

Επίσης, όπως αναφέρεται, η παρέμβαση είναι δημοσιονομικά ασφαλής, παρά το γεγονός ότι σημαντικός αριθμός δανείων σε ελβετικό φράγκο έχει ενταχθεί σε τιτλοποιήσεις του προγράμματος «Ηρακλής», με εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου, λένε πηγές του οικονομικού επιτελείου.

Όπως εξηγούν, η παράμετρος αυτή ήταν κρίση και η ρύθμιση πρέπει να είναι κεφαλαιακά ουδέτερη για τις τιτλοποιήσεις, για να μη δημιουργεί κίνδυνο κατάπτωσης κρατικών εγγυήσεων. Αντιθέτως, η μετατροπή σε ευρώ εξαλείφει το συναλλαγματικό κίνδυνο και σταθεροποιεί τις ταμειακές ροές μέσω βιώσιμων ρυθμίσεων.

Σε σχέση με τα κόστη για τις τράπεζες, τονίζεται, ότι “δεν μπορεί να προσδιοριστεί εκ των προτέρων με ακρίβεια επειδή η λύση είναι προαιρετική για τους οφειλέτες. Άρα θα εξαρτηθεί από το πόσοι θα επιλέξουν να μετατρέψουν το δάνειο με το «κούρεμα» που αντιστοιχεί στην κατηγορία όπου υπάγονται. Στις Τράπεζες, ο αριθμός των δανείων είναι 20.000 περίπου, ποσού περίπου 2.7 δις (2.5 δις σε ελβετικό νόμισμα). Εφόσον, όλοι επιλέξουν τη μετατροπή το κόστοςεκτιμάται ότι θα ξεπεράσει τα 600 εκατομμύρια ευρώ.”

Αδιέξοδες οι προσφυγές

Οι ρυθμίσεις της κυβέρνησης έρχονται να δώσουν λύση, εκεί που δεν έδωσαν τα δικαστήρια αναφέρουν παράλληλα πηγές του ΥΠΕΘΟ και προσθέτουν ότι: Στην πράξη, δεν θίγουν τη νομιμότητα των δανειακών συμβάσεων. Αντιθέτως, όπως υπενθυμίζουν στο οικονομικό επιτελείο, η εγκυρότητα των δανείων έχει κριθεί επανειλημμένα από τον Άρειο Πάγο, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Χαρακτηριστική είναι η απόφαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου (ΟλΑΠ 4/2019), η οποία με μεγάλη πλειοψηφία ερμήνευσε ότι οι συμβατικοί όροι δεν υπόκεινται σε έλεγχο καταχρηστικότητας. Ενώ η απόφαση 948/2021 του Αρείου Πάγου απέρριψε συλλογική αγωγή που είχαν ασκήσει ενώσεις καταναλωτών και φυσικά πρόσωπα. Έκτοτε, έχουν εκδοθεί άνω των 1.200 αποφάσεις πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων δικαστηρίων που έκριναν προς την ίδια κατεύθυνση.

Συνεπώς, όπως τονίζεται, η νομοθετική παρέμβαση δίνει διέξοδο σε ένα ζήτημα που είναι νομικά λυμένο, αν και κοινωνικά «ανοιχτό».

Μετατροπή με Ευνοϊκή Ισοτιμία και Σταθερό Επιτόκιο

Όπως αναφέρουν στελέχη του ΥΠΕΘΟ, οι οφειλές από CHF μετατρέπονται σε ευρώ, μέσω βελτιωμένης ισοτιμίας σε σχέση με την τρέχουσα. Ταυτόχρονα, καθορίζεται σταθερό επιτόκιο για όλη την υπολειπόμενη διάρκεια του δανείου, η οποία δεν μεταβάλλεται.

Το νέο δάνειο σε Ευρώ θα έχει χαμηλό σταθερό επιτόκιο για όλη την υπολειπόμενη διάρκειά του, σημαντικά χαμηλότερο από τα αντίστοιχα δάνεια που χορηγούνται σήμερα. Ο δανειολήπτης γνωρίζει από την πρώτη στιγμή το ακριβές ποσό και την ημερομηνία καταβολής κάθε δόσης μέχρι την πλήρη εξόφληση του δανείου.

Δυνατότητα Επιμήκυνσης Διάρκειας

Επιπλέον, παρέχεται στον οφειλέτη η δυνατότητα να ζητήσει την επιμήκυνση της υπολειπόμενης διάρκειας αποπληρωμής του νέου δανείου σε Ευρώ έως και πέντε (5) έτη. Με τον τρόπο αυτό προκύπτει περαιτέρω μείωση του ύψους της μηνιαίας δόσης, ώστε η ρύθμιση να είναι βιώσιμη για ακόμη περισσότερους οφειλέτες.

Κρίσιμα σημεία

Αξίζει να σημειωθεί ότι όσοι δανειολήπτες έχουν ενταχθεί σε κάποια δεν μπορούν να αξιοποιήσουν με αθροιστικό τρόπο τα όσα ανακοίνωσε ο Πρωθυπουργός. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, θα εφαρμόζεται στο ποσό της οφειλής πριν από την προηγούμενη ρύθμιση, με αφαίρεση των ενδιάμεσων καταβολών κεφαλαίου.

Επίσης, προϋπόθεση εφαρμογής της ρύθμισης είναι η τήρησή της για όλη τη διάρκεια μέχρι την πλήρη εξόφληση. Σε περίπτωση αθέτησης, η ρύθμιση παύει να ισχύει από την έναρξή της, η οφειλή επιστρέφει στο προηγούμενο καθεστώς και γίνεται άμεσα απαιτητή στο σύνολό της.

Το διεθνές παράδειγμα

Με βάση, επίσης, το ΥΠΕΘΟ, δεν εφαρμόζεται η λύση που δόθηκε σε άλλες χώρες γιατί οι όροι των συμβάσεων των δανείων ήταν διαφορετικοί σε κάθε χώρα (στην Ελλάδα τα δάνεια ήταν σε ξένο νόμισμα, δηλαδή ελβετικό, σε άλλες χώρες ήταν δάνεια σε ευρώ με ρήτρα ελβετικού νομίσματος) και το αντικείμενο των σχετικών δικών που απασχόλησαν τα δικαστήρια ήταν διαφορετικό. Όπως αναφέρεται, τα ελληνικά δικαστήρια έκριναν ότι οι σχετικές συμβάσεις προέβλεπαν και συνοδεύονταν από όρους που διασφάλιζαν την πλήρη ενημέρωση των δανειοληπτών και την προστασία των συμφερόντων τους από την αλλαγή της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Στις χώρες όπου υπήρξε νομοθετική παρέμβαση οι δανειολήπτες είχαν δικαιωθεί από τα δικαστήρια, ενώ στην Ελλάδα συνέβη το αντίθετο, κρίθηκε δηλαδή τελεσίδικα ότι οι τράπεζες δεν παραβίασαν κανένα νομοθετικό ή κανονιστικό/ρυθμιστικό πλαίσιο κατά τη χορήγηση των δανείων σε ελβετικό φράγκο.

Εκτός τούτου, με βάση αρμόδιες πηγές. οι γενικές ρυθμίσεις, όπου επιχειρήθηκαν, αποδείχθηκαν ατελέσφορες και η ΕΚΤ έχει εκφράσει επανειλημμένα και ρητά την αντίθεσή της σε οριζόντια μέτρα.

Παντού, ακόμη και στην Ουγγαρία, οι παρεμβάσεις ακολουθούν και ευθυγραμμίζονται με τις αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων

Η προτεινόμενη λύση αποφεύγει την λογική της οριζόντιας ρύθμισης και επιλέγει την ισορροπημένη, με βάση κοινωνικά κριτήρια, προσέγγιση του θέματος.

Η διεθνής εμπειρία: διαφορές και ομοιότητες

Με βάση, δε, πηγές του ΥΠΕΘΟ, η ελληνική ρύθμιση διαφοροποιείται ουσιωδώς από τις παρεμβάσεις άλλων χωρών, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη νομολογία όσο και τις επιφυλάξεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για οριζόντιες ρυθμίσεις.

• Ουγγαρία: Παρέμβαση μετά από δικαστικές κρίσεις

Στην Ουγγαρία, η νομοθετική ρύθμιση του 2014 επήλθε μόνο αφού το Ακυρωτικό είχε κρίνει παράνομους συγκεκριμένους γενικούς όρους συμβολαίων. Από το 2015, τα δάνεια σε ξένο νόμισμα μετατράπηκαν σε ουγγρικά φιορίνια με ισοτιμία που όρισε η Κεντρική Τράπεζα της Ουγγαρίας, χωρίς αναδρομική ισχύ. Το 77% των καταναλωτικών δανείων ήταν σε ξένο νόμισμα, και η Κεντρική Τράπεζα αναγκάστηκε να παράσχει ρευστότητα ύψους 8 δισεκατομμυρίων ευρώ στις τράπεζες.

• Κροατία: αναδρομική μετατροπή με αντιδράσεις

Η Κροατία προχώρησε το 2015 σε μετατροπή των δανείων σε ελβετικό φράγκο σε ευρώ με ισοτιμία του χρόνου εκταμίευσης και αναδρομική ισχύ, παρά τις αντιδράσεις της ΕΚΤ και ξένων τραπεζών. Το συνταγματικό δικαστήριο έκρινε τη ρύθμιση συνταγματική το 2017, με την αιτιολογία ότι οι καταναλωτές στερήθηκαν στοιχειώδη ενημέρωση για το συναλλαγματικό κίνδυνο..

• Ρουμανία: Απόρριψη για αντισυνταγματικότητα

Αντιθέτως το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρουμανίας έκρινε ομόφωνα το 2017 αντισυνταγματικό νόμο που προέβλεπε μετατροπή με την ιστορική ισοτιμία, χαρακτηρίζοντάς τον αντίθετο προς το ενωσιακό δίκαιο και απαράδεκτη επέμβαση του κράτους στις μεταξύ των ιδιωτών έννομες σχέσεις.

• Σλοβενία και Πολωνία: αποτυχημένες προσπάθειες

Στις χώρες αυτές οι σχετικές προσπάθειες δεν κατέληξαν σε νομοθετική ρύθμιση, μετά από έντονες επιφυλάξεις της ΕΚΤ. Τα δικαστήρια έχουν κρίνει ότι οι δανειολήπτες ήταν επαρκώς ενημερωμένοι και ότι οι τράπεζες δεν ευθύνονταν.

Ποιους αφορά

Συνολικά στην Ελλάδα χορηγήθηκαν περίπου 57.000 δάνεια σε ελβετικό φράγκο (CHF), σε φυσικά και νομικά πρόσωπα, συνολικής αξίας 14,1 δισ. CHF. Σήμερα στο τραπεζικό σύστημα παραμένουν 20.625 δάνεια με υπόλοιπο 2,5 δισ. CHF, ενώ 17.442 δάνεια ύψους 3 δισ. CHF τα διαχειρίζονται servicers, με τα περισσότερα από αυτά να έχουν περιληφθεί στις τιτλοποιήσεις του προγράμματος Ηρακλής. Πρακτικά, δηλαδή, η ρύθμιση αφορά περίπου 40.000 δάνεια.

Με τη μετατροπή που προτείνεται, μειώνεται το κεφάλαιο και η δόση, ενώ εξασφαλίζεται χαμηλό σταθερό επιτόκιο μέχρι τη λήξη, σημαντικά χαμηλότερο από εκείνο ενός νέου στεγαστικού δανείου σήμερα.

Στην πράξη, η ρύθμιση ευνοεί κυρίως όσους έχουν αποπληρώσει μικρό μέρος του δανείου τους, αλλά μένουν «ενεργοί» μέσω δικαστικών αποφάσεων ή ρυθμίσεων «νόμου Κατσέλη» κλπ. Πολλοί άλλοι όμως, από τους περίπου 40.000 δανειολήπτες συνολικά, έχουν ήδη πληρώσει πολλά περισσότερα και ακόμα χρωστούν, ενώ η επιμήκυνση σημαίνει ότι θα συνεχίσουν να πληρώνουν για ακόμα περισσότερα χρόνια.

Διεθνές πρόβλημα

Τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο χορηγήθηκαν κυρίως την περίοδο 2005-2009, σε ένα εντελώς διαφορετικό διεθνές οικονομικό περιβάλλον. Ωστόσο η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση ανέτρεψε τα ως τότε δεδομένα: επήλθε σημαντική ανατίμηση του ελβετικού φράγκου έναντι του ευρώ, σε σημείο που η Ελβετική Κεντρική Τράπεζα επέβαλε ανώτατο όριο στην ισοτιμία (1:1,20), το οποίο διατήρησε επί μακρόν. Όταν το όριο αυτό άρθηκε αιφνιδιαστικά τον Ιανουάριο του 2015, η ισοτιμία επιδεινώθηκε δραματικά και έκτοτε παραμένει δυσμενής, με την τρέχουσα ισοτιμία να βρίσκεται περίπου στο 0,94.

Το αποτέλεσμα ήταν χιλιάδες δανειολήπτες, παρότι κατέβαλαν δόσεις επί σειρά ετών, να βρεθούν να οφείλουν περισσότερα σε ευρώ από όσα αρχικά δανείστηκαν, λόγω ενός συναλλαγματικού κινδύνου που δεν μπορούσαν να προβλέψουν.