H δημοκρατία στο… καντράν

Tις τελευταίες εβδομάδες κυριαρχεί στον διεθνή τύπο η αποκάλυψη του κολοσσιαίου σκανδάλου χειραγώγησης του διατραπεζικού επιτοκίου αναφοράς LIBOR (London Interbank Offered Rate) από τη βρετανική τράπεζα Barclays, η οποία συμφώνησε να καταβάλει πρόστιμο 450 εκ. δολλαρίων για διακανονισμό της υπόθεσης με τις αμερικανικές και τις βρετανικές αρχές, ενώ ο επικεφαλής της Bob Diamond υποχρεώθηκε να παραιτηθεί.

Η υπόθεση της Barclays είναι ενδεχομένως  η κορυφή του παγόβουνου, καθώς θεωρείται σίγουρο ότι το σκάνδαλο εμπλέκει και άλλους διεθνείς τραπεζικούς κολοσσούς όπως η Citigroup, η Deutsche Βank, η J.P. Morgan, η HSBC, η UBS, υπό την έννοια της διαμόρφωσης ενός καρτέλ για τη χειραγώγηση του επιτοκίου αναφοράς. Το LIBOR, που θεωρείται το μεγαλύτερο χρηματοοικονομικό εργαλείο παγκοσμίως, καθορίζεται στο Λονδίνο από τον μέσο όρο των προβλέψεων των διατραπεζικών επιτοκίων 18 μεγάλων τραπεζών και καθορίζει το κόστος δανεισμού για τράπεζες, επιχειρήσεις και φυσικά πρόσωπα σε ολόκληρο τον κόσμο. Υπολογίζεται ότι ρυθμίζει δάνεια και χρηματοοικονομικά προϊόντα (από στεγαστικά δάνεια και επιτόκια πιστωτικών καρτών έως κάθε είδους παράγωγα) αξίας 360 τρις δολλαρίων. Aλλαγή του κατά μόλις 0,1% τον χρόνο ισοδυναμεί με ποσό 300 δις δολλαρίων. Κατά την εκτίμηση του πρώην υφυπουργού Εμπορίου των Η.Π.Α. Robert Shapiro  «αυτό μπορεί να εξελιχθεί στη μεγαλύτερη υπόθεση απάτης εις βάρος καταναλωτών στην ιστορία».

Η κατάρρευση της ενυπόθηκης πίστης στις Η.Π.Α. το 2007 και η χρεοκοπία της Lehman-Brothers το 2008 απείλησαν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα με καταβύθιση και ανέδειξαν τις παθογένειες του: υπέρμετρη εικονική-λογιστική δημιουργία πιστώσεων (χρήματος με άλλα λόγια), απουσία κεφαλαιακής επάρκειας, παράλληλη λειτουργία τραπεζών ως πιστωτικών-εμπορικών και επενδυτικών ιδρυμάτων (κάτι που είχε απαγορευθεί από τον Rooosevelt τη δεκαετία του ’30 και προσπάθησε ανεπιτυχώς να ξανα-απαγορεύσει ο Obama), εγγενής τάση για δημιουργία τερατωδών «φουσκών», απουσία αποτελεσματικού ρυθμιστικού πλαισίου.

Η συνειδητοποίηση του τρομακτικού συστημικού κινδύνου που απειλούσε την παγκόσμια οικονομία από ενδεχόμενη κατάρρευση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος οδήγησε τις πολιτικές ηγεσίες (στις περισσότερες  χώρες) σε «διάσωση» των τραπεζών με δημόσιο χρήμα και «ενέσεις ρευστότητας» από τις κεντρικές τράπεζες με αποτέλεσμα τον εξακοντισμό του δημοσίου χρέους παγκοσμίως σε πρωτοφανή στην ανθρώπινη ιστορία επίπεδα.

Στη φάση εκείνη (τέλη του 2008, αρχές του 2009) οι πολιτικοί ηγέτες στη Δύση υποσχέθηκαν συστηματικό έλεγχο, αυστηρή εποπτεία και σοβαρές μεταρρυθμίσεις στην εν πολλοίς «ραντιέρικη» λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος αλλά αυτό, είτε από αδυναμία, είτε από αβουλία, είτε από υστεροβουλία, ουδέποτε πραγματοποιήθηκε (και πάντως όχι επαρκώς ή αποτελεσματικά). Η υπόθεση χειραγώγησης του LIBOR αποκαλύπτει ότι η χρηματοπιστωτική ασυδοσία δεν προκαλεί μόνο συστημική αστάθεια και κινδύνους, εκκολάπτει και φαινόμενα εγκληματικής και υπό κανονικές συνθήκες ποινικά κολάσιμης απάτης. Αλλά φαίνεται, πως εκτός από ‘‘too big too fail’’ («πολύ μεγάλες για να πτωχεύσουν») οι τράπεζες, είναι και ‘‘too big to jail’’ («πολύ μεγάλοι-σημαντικοί για να φυλακισθούν») οι τραπεζίτες.

Το ζήτημα ασφαλώς δεν είναι στενά νομικό ή ηθικό, είναι οικονομικό και εξόχως πολιτικό, αφορά την ίδια την ουσία της δημοκρατίας. Έχει γίνει μια κρίσιμη παρανόηση: καθήκον των κρατών είναι η προστασία των καταθετών όχι αυτονοήτως και των πιστωτικών ιδρυμάτων. Θα μπορούσε καθ’υπερβολή να λεχθεί ότι οι «πάρα πολύ μεγάλες για να πτωχεύσουν» τράπεζες δεν είναι η ασθενείς-είναι η ίδια η ασθένεια. Ο βασικός κανόνας του υγιούς καπιταλισμού είναι ότι όποιος αναλαμβάνει το ρίσκο (με θεμιτό ενδεχομένως στόχο να προσπορισθεί κάποιο ιλιγγιώδες bonus στην περίπτωση των τραπεζιτών) πιστώνεται τα κέρδη, αλλά χρεώνεται και τις ζημιές (πολύ δε περισσότερο, όταν διαχειρίζεται χρήματα τρίτων).

Η ιδιότυπα κορπορατική πρακτική εξάλειψης του κινδύνου αυτού, με τη λογική πως, ότι κι αν συμβεί το κράτος θα υποχρεωθεί να μας διασώσει, οδηγεί νομοτελειακά σχεδόν, στη λήψη όλο και πιο αφρόνων αποφάσεων και σε έκθεση σε όλο και υψηλότερους κινδύνους. Καθίσταται δε σαφές, πως τα κεφάλαια (πραγματικά ή εικονικά, ιδιωτικά ή δημόσια) που κατευθύνονται στο χρηματοπιστωτικό σύστημα είτε προς «διάσωσή» του, είτε για να ανακυκλωθούν, μοχλευθούν, «επενδυθούν» στα σύνθετα και σκοτεινά «προϊόντα» και παράγωγά του (τύπου CDS’, CDO’s και άλλων τέτοιων τινών), εν μέρει ή εν όλω αφαιρούνται από τη λεγόμενη «πραγματική» οικονομία και τις παραγωγικές επενδύσεις.

Η κρίση του δημόσιου χρέους στην Ευρώπη προσλαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και αποσταθεροποιεί πολιτικά το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η μία μετά την άλλη οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου παγιδεύονται στον θανατηφόρο βρόχο υπερχρέωσης-λιτότητας-υπερφορολόγησης-ύφεσης, η ανεργία, η καθολική υποβάθμιση του  επιπέδου διαβίωσης, η αποσάρθρωση των προνοιακών δομών και των δικτύων κοινωνικής προστασίας πυροδοτούν αλυσιδωτές κοινωνικές ρήξεις. Ένα ιστορικά επικίνδυνο χάσμα διευρύνεται μεταξύ ηγεσιών και λαών αλλά και μεταξύ των λαών της ηπείρου, με την αναζωπύρωση εθνικισμών και αντιπαλοτήτων.

Υποθέσεις όπως η χειραγώγηση επιτοκίων από ασύδοτα τραπεζικά καρτέλ εγείρουν ζητήματα, όπως η διαπλοκή ιδιωτικών τραπεζών, κεντρικών τραπεζών, ΜΜΕ και κυβερνήσεων, και απονομιμοποιούν πολιτικά και ηθικά τις πολιτικές ηγεσίες των κρατών αλλά και τους υπερεθνικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς στις συνειδήσεις των σφοδρά δοκιμαζόμενων πολιτών. Αυτή η απώλεια εμπιστοσύνης (όπως φάνηκε στη χώρα μας, και άσχετα από τα εγγενή μας οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα) επιδεινώνει περαιτέρω το οικονομικό κλίμα και οδηγεί σε ένα καταστροφικό μείγμα ύφεσης, δυσπιστίας, οργής και μηδενισμού.

Οι περισσότερο και λιγότερο «αναπτυγμένες» κοινωνίες της Ευρώπης θα αναγκασθούν πιθανότατα να  προσαρμοσθούν σε μια νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα  που θα αντανακλά την σχετική υποχώρηση τους σε συνθήκες διεθνούς ανταγωνισμού έναντι δυναμικότερων δημογραφικά και ταχύτερα αναπτυσσόμενων οικονομικά χωρών της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής (BRICS).

Για να είναι σχετικά ομαλή η μετάβαση στο νέο επίπεδο ισορροπίας απαιτείται σεβασμός στην ουσιαστική λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών (…με πλαστικές σφαίρες αντιμετωπίσθηκαν οι απεργοί ανθρακωρύχοι της Αστούρια στην Ισπανία προ ημερών), παντί τρόπω υπεράσπιση της στοιχειώδους κοινωνικής συνοχής, λειτουργία του κράτους δικαίου, και κατά το δυνατόν δίκαιος επιμερισμός των βαρών και των ευθυνών σε όλους (…συμπεριλαμβανομένων και των …τραπεζιτών).

Άλλως, πιθανότατα δεν θα κινδυνεύσει μόνο το βιοτικό μας επίπεδο.

* Ο Σταμάτης Κυρζόπουλος είναι ιατρός καρδιολόγος, στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο και συγγραφέας του βιβλίου “Μονόδρομοι και αδιέξοδα: Πολιτών υπέρβαση”. Εκτός από το News247 αναλύει και εκφράζει τις σκέψεις του μέσα από το προσωπικό του blog sxoliopoliti.blogspot.gr