Για όλα φταίει το μπετόν

Όλοι συμφωνούμε ότι η συλλογική μνήμη μιας πόλης, αυτή που εκφράζεται μέσα από την αρχιτεκτονική κληρονομιά της, είναι από τα ουσιαστικότερα στοιχεία της, και συνθέτουν την ταυτότητα των κατοίκων της.

Και πράγματι, όλοι καμαρώνουμε για τα αρχαία της πόλης και της χώρας μας. Είναι αυτά που μας προσδίδουν την ταυτότητα μας ως Έλληνες, και εξασφαλίζουν την συγγένεια μας με τους «αρχαίους ημών προγόνους». Συμφωνούμε όλοι για τις εκκλησίες που αντιπροσωπεύουν την Βυζαντινή αρχιτεκτονική μας κληρονομιά, και μας θυμίζουν ότι κάποτε τα εδάφη μας ήταν μέρος μιας αυτοκρατορίας, μας εξασφαλίζουν και αυτές με την σειρά τους την συγγένεια μας με τους δημιουργούς της Κωνσταντινούπολης. Συμφωνούμε όλοι και για τα νεοκλασικά: αυτά συμπίπτουν χρονικά με την ίδρυση του Ελληνικού κράτους και την ενσωμάτωση του στον δυτικό κόσμο και χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης από όλους μας.  Επίσης έχουμε καταφέρει λίγο πολύ να συμφωνήσουμε όλοι και για τους παραδοσιακούς οικισμούς σε κέντρα πόλεων και χωριά. Αυτά δεν παραπέμπουν βέβαια σε κάποιο ένδοξο παρελθόν αλλά υπογραμμίζουν την σοφία του λαού μας, και μας εξασφαλίζουν κατά κάποιο τρόπο τη συνέχεια, την συνέπεια της παρουσίας μας τόσους αιώνες σε αυτόν τον τόπο.

Μέχρι εκεί. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα: μετά αρχίζουν οι διαφωνίες.

Ότι είναι φτιαγμένο από μάρμαρο, πέτρα η βυζαντινά τούβλα, είτε είναι καλή αρχιτεκτονική είτε όχι είναι κοινώς αποδεκτό από όλους μας ως διατηρητέο. Με το που μπαίνει λίγο μπετόν, η σύμπνοια χάνεται. Ένα εγκαταλελειμμένο νεοκλασικό είναι «κρίμα κάποιος πρέπει να ασχοληθεί να το αναστηλώσει», Ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο του μεσοπολέμου είναι «ωραία ευκαιρία να το γκρεμίσουμε και να φτιάξουμε πάρκο». Όσο πιο μεγάλο τόσο το καλύτερο. Το εργοστάσιο του Φιξ γκρεμίστηκε νύχτα, και μετά τις διαμαρτυρίες των υποστηρικτών της διατήρησης του έμεινε κάτι λιγότερο από το μισό και περιμένουμε τώρα πώς και πώς να στεγάσει το ΕΜΣΤ, με δυο όψεις αυθεντικές, του Ζενέτου, και δυο νέες. Αλήθεια, δεν έχω δει πουθενά μισό νεοκλασικό. Έχω δει να διατηρούνται οι όψεις τους (ολόκληρες) και να γκρεμίζονται εσωτερικά, αλλά μισό πουθενά. Πόσοι και πόσοι δεν πιστεύουν ότι θα έπρεπε να είχε γκρεμιστεί τελείως και να είχε γίνει πάρκο? Τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας: Τώρα πια κυρήχθηκαν διατηρητέα, αλλά πόσοι συμφωνούν αλήθεια? Πόσες φορές δεν ακούει κανείς ότι είναι ντροπή, η εικόνα τους υποβαθμίζει την εικόνα της πόλης, είναι ασήμαντα έργα ανάγκης και θα έπρεπε, τώρα που επιτέλεσαν τον σκοπό τους να γκρεμιστούν και να γίνουν τι άλλο? Πάρκο. Τις προάλλες διάβαζα σε ένα blog την πρόταση να γκρεμιστεί το κτίριο του ΙΚΑ στην Πειραιώς και να γίνει πάρκο. Είδα ότι έχουν αφαιρεθεί οι απεικονίσεις της ανακαινισμένης όψης από το περίβλημα του κτιρίου. Τι μέλλει γενέσθαι άραγε? Ισχύει πράγματι ότι θα ξεκινήσουν οι εργασίες?

Όλοι συμφωνούμε ότι οι πόλεις μας και ιδιαίτερα η Αθήνα έχει ανάγκη από πράσινο. Όλοι καταλαβαίνουμε ότι για να γίνουν πάρκα χρειάζεται να γκρεμιστούν κάποια κτίρια. Κανείς δεν θέλει να επωμιστεί αυτό το κόστος, οπότε όλοι στρέφονται προς τα εγκαταλελειμμένα κτίρια. Αλλά δεν είναι μόνο η ανάγκη για πράσινο που υπαγορεύει σε κάποιους την κατεδάφιση κάποιων κτιρίων, ούτε και η εξαφάνιση της όψης της εγκατάλειψης. Για πολλούς, το κομμάτι αυτό της μνήμης, από το 1920 περίπου, δεν θεωρείται άξιο διατήρησης. Ίσως απλά να μην έχουμε αποστασιοπηθει αρκετά από την περίοδο αυτή και η υλική της έκφραση να μας παραειναι οικεία. Και όμως, η Μικρασιατική καταστροφή είναι σίγουρα ένα ιστορικό γεγονός που μας έχει στιγματίσει σαν κοινωνία, η βιομηχανική ανάπτυξη από τις αρχές μέχρι και κοντά στα τέλη του 200υ αιώνα επίσης είναι μέρος της ιστορίας μας, όπως η αυξανόμενη αστυφιλία που παρατηρείται την ίδια περίοδο και η οικοδομική δραστηριότητα που την συνοδεύει.

Τις περισσότερες φορές ο αντίλογος για την διατήρηση ενός κτιρίου της μοντέρνας περιόδου έχει να κάνει με την αισθητική, και συνήθως κάπου μέσα στο επιχείρημα θα χρησιμοποιηθεί η λέξη «κουτιά». Η χρηστική και αφαιρετική αισθητική της περιόδου δεν έχει καταφέρει να κερδίσει τις καρδιές όλων των κατοίκων με αποτέλεσμα η πόλη να παραμένει διχασμένη ως προς τις πρόσφατες μνήμες της. Θα πρέπει να υποστηρίξουμε συνολικά σαν κοινωνία την θέση μας απέναντι σε αυτή την πολιτιστική κληρονομιά μας γιατί σύντομα θα βρεθούμε με κενά μνήμης η ακόμα χειρότερα, με κακοχειρουργημένες μνήμες. Επίσης, να μην ξεχνάμε ότι η λέξη διατηρητέο, συγγενεύει με τις λέξεις διατήρηση και συντήρηση, και καμία σχέση δεν έχει με την λέξη εγκατάλειψη.

* Η Αλεξάνδρα Στράτου είναι αρχιτέκτονας και industrial designer. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα ως ιδρυτικό μέλος του γραφείου askarchitects.