Ο Γ. Παπακωνσταντίνου και η λίστα Λαγκάρντ: Προσωπικές και νομικές πτυχές

Με δεδομένο ότι η υποβληθείσα πρόταση των τριών κυβερνητικών κομμάτων περιορίζεται αποκλειστικά στο πρόσωπό του και λαμβάνοντας υπόψη το γενικότερο κλίμα που έχει δημιουργηθεί μετά και από τις τελευταίες εξελίξεις σχετικά με το περίφημο στικάκι, το χρόνο παραγωγής του παραδοθέντος αντιγράφου κλπ, βάσιμα μπορεί να πιθανολογηθεί ότι οι αποφάσεις που θα λάβει αυτή τη βδομάδα η Βουλή και οι διαδικασίες που θ΄ ακολουθήσουν ως προς τη διερεύνηση τυχόν ποινικών ευθυνών πολιτικών προσώπων για την υπόθεση της λίστας Λαγκάρντ θ΄ αφορούν αποκλειστικά στον πρώην Υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου.

Εστιάζοντας, λοιπόν, κατ΄ αρχήν στο πρόσωπό του και με βάση όσα μέχρι σήμερα έχουν συμβεί, θα επιχειρηθεί με το παρόν η παράθεση κάποιων σημείων που αξίζει να τονισθούν, ως προς την προσωπική και τη νομική πλευρά της υπόθεσης, τα οποία ίσως δεν έχουν τύχει μέχρι τώρα της προσοχής που τους αρμόζει.

1. Ως προς το συγκεκριμένο πρόσωπο και πώς φτάσαμε σ΄ αυτό.

Όλοι ξέρουμε ότι, χωρίς ίσως να γίνονται πάντα οι αναγκαίες διακρίσεις και η οφειλόμενη αυτοκριτική, περισσότερο μάλλον από θυμό και λιγότερο με τη λογική, οπωσδήποτε όμως απολύτως δικαιολογημένα, η ελληνική κοινωνία εδώ και αρκετό καιρό απαιτεί με ένταση την τιμωρία πολιτικών προσώπων, μη αρκούμενη –αντιθέτως- στις λιγοστές περιπτώσεις που έχουν προηγηθεί.

Η υπόθεση της λίστας Λαγκάρντ διέθετε όλα τα αναγκαία χαρακτηριστικά για να συμβεί κάτι τέτοιο, ως συνδεόμενη άμεσα με μία από τις κορυφαίες παθογένειες του νεοελληνικού κράτους, τη φοροδιαφυγή και την προς αυτήν ένοχη ανοχή ή και ενεργητική συμμετοχή του ελληνικού πολιτικού συστήματος, διαχρονικά.

Παρότι όμως η υπόθεση διέθετε αυτά τα χαρακτηριστικά, ας μην ξεχνάμε ότι λίγο μετά τον πρώτο θόρυβο που ξέσπασε με την αποκάλυψη της υπόθεσης, όλα έδειχναν ότι το θέμα θα έκλεινε και δεν θα είχε συνέχεια, τουλάχιστον σε τόσο υψηλό πολιτικό επίπεδο. Θυμίζω ότι η Βουλή είχε ασχοληθεί με την υπόθεση και είχε κρίνει ότι δεν είχε λόγο να συνεχίσει περαιτέρω, ενώ και ο σχετικός δημόσιος διάλογος, μετά και τη δημοσίευση των ονομάτων από το δημοσιογράφο Κ. Βαξεβάνη και τις δηλώσεις γνωστών προσώπων που είτε περιλαμβάνονταν (Γ. Τράγκας κλπ) είτε δεν περιλαμβάνονταν (Μαργαρίτα Παπανδρέου) σ΄ αυτήν, έδειχνε να έχει εξαντληθεί, ιδιαίτερα αφότου έγιναν γνωστές και νέες λίστες ελεγχομένων (από το ΣΔΟΕ) για φοροδιαφυγή, μεταξύ των οποίων και πολιτικά πρόσωπα, τομέας στον οποίο υστερούσε η λίστα Λαγκάρντ (που περιλάμβανε μεν πλούσιους, όχι όμως πολιτικούς, εκτός κάποιων ελαχίστων περιπτώσεων συζύγων και, όπως εκ των υστέρων αποδείχθηκε, εξαδέλφων).

Με την απρόσμενη αποκάλυψη της  αλλοίωσης που απ΄ ότι φαίνεται συνέβη στα ονόματα της λίστας Λαγκάρντ, η υπόθεση, εκεί που φαινόταν ότι είχε ξεφουσκώσει, όχι μόνο αναζωπυρώθηκε, αλλά βρέθηκε και το κατάλληλο για την πυρά πολιτικό πρόσωπο. Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου ήταν ο ιδανικός αποδιοπομπαίος τράγος, για τρεις βασικά λόγους:

Πρώτον, επειδή έχει καταγραφεί στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ελλήνων, περισσότερο από κάθε άλλον, ως ο άνθρωπος του μνημονίου. Καλώς ή κακώς, κατηγορήθηκε για πολλά: για μοιραία λάθη, αδυναμία διαπραγμάτευσης, νεοφιλελεύθερες εμμονές, κοινωνική αναλγησία, αλαζονική συμπεριφορά, ακόμη και για εθνική προδοσία. Σίγουρα έλαβε σκληρές και αμφιλεγόμενες αποφάσεις,  τις οποίες, παρά την έντονη κριτική που δέχθηκε, προερχόμενη και από το δικό του πολιτικό χώρο, υπερασπίσθηκε μέχρι τέλους ως ορθές, όταν ακόμη και αυτοί που τον στήριζαν τις εξόρκιζαν ως ξένες προς το DNA της παράταξης. Συγκρούστηκε με πολλούς και ήταν το κόκκινο πανί γι΄ ακόμη περισσότερους. Αναμφίβολα, αν χρειάζεται ένα πρόσωπο για τη στοχοποίηση του μνημονίου και όλων των δεινών του, το δικό του προσφέρεται όσο κανένα άλλο.

Δεύτερον, επειδή, παρ΄ όλα αυτά, παρά τις λυσσαλέες επιθέσεις που ασταμάτητα δέχθηκε τα τρία τελευταία χρόνια, μέχρι σήμερα είχε καταφέρει η προσωπική του ακεραιότητα να μείνει αλώβητη. Πράγματι, δεν έχει προκύψει η αποκόμιση κάποιου παράνομου προσωπικού οφέλους από την ενασχόλησή του με την πολιτική και δεν είχε υπάρξει τίποτα ως τώρα που να μπορεί να συνδέσει τη στάση και τις επιλογές του με ιδιοτελή κίνητρα. Ακόμη και όσα κατά καιρούς, με αμέτρητα δημοσιεύματα, του καταλόγιζαν, ιδίως μετά τη γνωστή υπόθεση των εκατομμυρίων του Θ. Αναστασιάδη και τη σφοδρή μεταξύ τους σύγκρουση, δεν κατάφεραν να τον πλήξουν σοβαρά. Αντιθέτως, ίσως τον κατέστησαν και συμπαθή σε μια μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης, που διαφωνούσε μεν ριζικά μαζί του, δεν είχε όμως κάτι αληθινά ικανό ν΄ αμφισβητήσει την προσωπική ηθική του υπόσταση, η οποία, έτσι, αποτελούσε την καλύτερη ασπίδα τόσο για τον ίδιο, όσο και, εν τέλει, για ο, τι εκπροσωπούσε. Επιτέλους, τώρα, με το (εγκληματικό; βλακώδες; πάντως σίγουρα απολύτως ανεπίτρεπτο, επονείδιστο και καταδικαστέο, εφόσον βεβαίως το έκανε) σβήσιμο των τριών αυτών ονομάτων που του αποδίδεται, αυτός ο ανάλγητος και αλαζόνας άνθρωπος του μνημονίου, αυτός που σε προσωπικό επίπεδο είχε καταφέρει να βγει σχεδόν αλώβητος, τώρα, αυτός ο άνθρωπος και, μέσω αυτού, η πολιτική που εμβληματικά εκπροσωπεί, δεν θα χουν πια την ηθική νομιμοποίηση να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.

Και τρίτον και σπουδαιότερον, ο Γ. Παπακωνσταντίνου είναι ο ιδανικός αποδιοπομπαίος τράγος επειδή κανείς κομματικός σχηματισμός δεν έχει καμία διάθεση να τον υπερασπισθεί. Ακόμη και το ίδιο το κόμμα από το οποίο προέρχεται ήταν ολοφάνερο ότι από καιρό ήθελε ν’ απαλλαγεί απ΄ αυτόν, αλλά δεν έβρισκε την αφορμή και το έρεισμα για να το κάνει (μάλιστα, στις τελευταίες εκλογές όχι μόνο ήταν υποψήφιος, αλλά, στη γενική εικόνα συντριβής για το ΠΑΣΟΚ, εκείνος δεν τα πήγε καθόλου άσχημα, χάνοντας για λίγο την εκλογή του στο υπόλοιπο Αττικής). Σήμερα έχει ήδη διαγραφεί. Μπορεί κάθε κόμμα να έχει τις δικές του ξεχωριστές στοχεύσεις και τα δικά του σχέδια πορείας, για όλους όμως ο Γ. Παπακωνσταντίνου είναι μια πολύ καλή Ιφιγένεια.

2. Τα νομικά της υπόθεσης

Φεύγοντας από το προσωπικό και  πηγαίνοντας στο νομικό πεδίο (για το οποίο, όλως παραδόξως, ελάχιστη κουβέντα έχει γίνει μέχρι σήμερα), πρέπει να επισημανθεί το εξής: αντίθετα με ό,τι οι περισσότεροι νομίζουν, ακόμη και αν αποδειχθεί ότι πράγματι ο Γ. Παπακωνσταντίνου είναι αυτός που αφαίρεσε (ή έδωσε εντολή να αφαιρεθούν) τα ονόματα των συγγενών του από τη λίστα Λαγκάρντ, σε επίπεδο ποινικού δικαίου αυτό δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα επισύρει και μία καταδίκη του. Συγκεκριμένα:

Η πρόταση των τριών κυβερνητικών κομμάτων αφορά στις αξιόποινες πράξεις  της νόθευσης εγγράφου και της  παράβασης καθήκοντος. Ως προς μεν  την πρώτη, πέραν όλων των άλλων, για τη διάπραξη του αδικήματος απαιτείται να υπάρχει «έγγραφο», με τη συγκεκριμένη στενή έννοια του δημοσίου εγγράφου, σύμφωνα με τα άρθρα 13γ ΠΚ και 438 ΚΠολΔ, ήτοι, έγγραφο που να έχει συνταχθεί νόμιμα από αρμόδιο δημόσιο υπάλληλο ή λειτουργό και που να μπορεί ν΄ αποτελέσει πλήρη απόδειξη για όσα βεβαιώνονται σ΄ αυτό, επιπλέον δε, σύμφωνα με τη σχετική νομολογία του Αρείου Πάγου, πρέπει και να προορίζεται για εξωτερική κυκλοφορία, εκτός δηλαδή της Υπηρεσίας που το συνέταξε. Με όσα, όμως, μέχρι σήμερα τουλάχιστον γνωρίζουμε, φαίνεται ότι πολύ δύσκολα μπορεί να υποστηριχθεί ότι η λίστα Λαγκάρντ αποτελεί έγγραφο με την παραπάνω έννοια και, ακολούθως, ότι συντρέχει περίπτωση διάπραξης της αξιόποινης πράξης της νόθευσης εγγράφου.

Τα πράγματα, όμως, δεν είναι  πολύ πιο στέρεα και όσον αφορά στην άλλη κατηγορία, της παράβασης καθήκοντος. Και τούτο διότι, πέραν των λοιπών προϋποθέσεων, για την τέλεσή του απαιτείται σκοπός προσπορισμού παράνομου οφέλους (στον ίδιο το δράστη ή σε άλλο πρόσωπο) ή σκοπός βλάβης του κράτους (ή κάποιου άλλου προσώπου). Εφόσον λοιπόν αποδειχθεί ότι τα εισοδήματα των προσώπων των οποίων τα ονόματα διεγράφησαν προέρχονται από νόμιμα και φορολογηθέντα εισοδήματα, ποιό είναι, άραγε, σε μια τέτοια περίπτωση, το παράνομο όφελός τους από τη γενόμενη διαγραφή ή, αντίστροφα, ποια η βλάβη του κράτους; Διόλου εύκολα, συνεπώς, θα μπορούσε να φτάσει κανείς και στην κατάφαση της παράβασης καθήκοντος, ιδιαίτερα μάλιστα εάν τελικώς κριθεί ότι πράγματι ευσταθεί η άποψη που από κάποιους ανεπιφύλακτα εξ΄ αρχής υποστηρίζεται, ότι δηλαδή η λίστα Λαγκάρντ, μη προερχόμενη από νόμιμη πηγή, δεν αποτελεί νόμιμο, αξιοποιήσιμο, στοιχείο (και επομένως –έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί αυτό- η σχετική επιχειρηματολογία, παρότι δεν προέρχεται απ΄ τη δική του πλευρά αλλά απ΄ την αντίπαλή του και, μάλιστα, αποτέλεσε πεδίο μεταξύ τους αντιπαράθεσης, τελικά λειτουργεί υπερασπιστικά για τον κ. Παπακωνσταντίνου …). 

Θα μπορούσε κανείς να περιορισθεί  σ΄ αυτές τις δύο κατηγορίες, αφού αυτές περιλαμβάνει η πρόταση  των τριών κυβερνητικών κομμάτων, η οποία πιθανολογείται ότι θα γίνει δεκτή. Αξίζει όμως να επισημανθεί, για να μην σχηματίζονται πεπλανημένες εντυπώσεις, ότι τα πράγματα δεν είναι πολύ διαφορετικά ούτε για τις άλλες, με την πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ, καταγγελλόμενες αξιόποινες πράξεις, ήτοι, της υπεξαγωγής εγγράφου, της πλαστογραφίας και της απιστίας.

Συγκεκριμένα, για μεν την υπεξαγωγή  εγγράφου και την πλαστογραφία, ο  νόμος απαιτεί έγγραφο, οπότε ισχύουν τα προαναφερόμενα σχετικά με το θέμα, η δε απιστία, αλλά και το ειδικότερο αδίκημα της απιστίας σχετικά με την υπηρεσία, προϋποθέτουν, πέραν όλων των άλλων, περιουσιακή ζημία (του κράτους εν προκειμένω) ή, αντίστοιχα, ελάττωση της δημόσιας περιουσίας με σκοπό να ωφεληθεί ο δράστης ή άλλος, προϋποθέσεις για τις οποίες επίσης εν πολλοίς ισχύουν όσα παραπάνω αναφέρθηκαν.

Συμπέρασμα: στο καθαυτό νομικό πεδίο, ακόμη και αν ξεπερασθεί (;) το μέγα θέμα της παραγραφής, τα μέχρι σήμερα δεδομένα, παρά τα όσα εύκολα λέγονται, ουδόλως επιτρέπουν βεβαιότητες για φυλακές και καταδίκες.

3. Οι  οικονομικοί εισαγγελείς και η Δικαιοσύνη

Δεν έχει ιδιαίτερα τονισθεί, αλλά η αλήθεια είναι ότι οι εξελίξεις στην υπόθεση της λίστας Λαγκάρντ είναι κατά κύριο λόγο έργο των οικονομικών εισαγγελέων, οι οποίοι μέχρι σήμερα έχουν καταφέρει να χειρισθούν την υπόθεση αυτή αναμφισβήτητα με επιτυχία, διατηρώντας ταυτόχρονα χαμηλούς τόνους.

Μέσω δε αυτών, η οφειλόμενη αναγνώριση της συγκεκριμένης επιτυχίας πρέπει γενικότερα να πιστωθεί στην ελληνική  Δικαιοσύνη, η οποία έχει τώρα περισσότερο από ποτέ ανάγκη να κερδίσει ξανά την εμπιστοσύνη των πολιτών. Ας μη γελιέται κανείς, το δικαστικό μας σύστημα βαρύτατα νοσεί, στην πραγματικότητα υπολειτουργεί, είναι ο μεγάλος ασθενής. Ασφαλώς οι λόγοι που έχουν, ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα, τραυματίσει την εικόνα της ελληνικής Δικαιοσύνης και την εμπιστοσύνη του έλληνα πολίτη –και όχι μόνο- σ΄ αυτήν είναι λίγο πολύ γνωστοί, το θέμα όμως είναι τεράστιο και μία πρόχειρη αναφορά σ΄ αυτό θα το αδικούσε.

Ας τονισθεί μόνο ότι η  ελληνική κοινωνία προσβλέπει με αγωνία σε μία Δικαιοσύνη που θα εγγυάται την ταχεία και αποτελεσματική τήρηση των νόμων, εμπνέοντας και εμπεδώνοντας με τη στάση της την πίστη προς το δίκαιο και την κάθε φορά επικράτησή του, ανταποκρινόμενη στο ιερό πράγματι καθήκον της πάνω από οποιαδήποτε συμφέροντα, ακόμη και των ίδιων των δικαστών.

Ναι, η μέχρι σήμερα ανάμειξη της Δικαιοσύνης στην υπόθεση  της λίστας Λαγκάρντ θύμισε σε όλους  την καταλυτική για τη λειτουργία της δημοκρατίας μας σημασία της.

4. Ας ελπίσουμε ότι τόσο η Δικαιοσύνη όσο και οι άλλοι θεσμοί του κράτους θα ανταποκριθούν μέχρι τέλους στην αποστολή τους και ότι η σχετική έρευνα με επίκεντρο τη φοροδιαφυγή θα συνεχισθεί (ή, όπου δεν άρχισε, θ΄ αρχίσει), προς κάθε κατεύθυνση.

Ασφαλώς, η διερεύνηση και αποκάλυψη άλλων υποθέσεων, ακόμη και αυτών που ενδεχομένως σχετίζονται με αθέμιτο πλουτισμό άλλων πολιτικών προσώπων, δεν μπορούν ν΄ απαλλάξουν τον Γ. Παπακωνσταντίνου από τον καταλογισμό των όποιων ευθυνών του αναλογούν, εάν και στο βαθμό που του αναλογούν, είτε σε νομικό είτε σε πολιτικό και προσωπικό επίπεδο. Αλλά και, αντιστρόφως, η διερεύνηση και ο καταλογισμός των ευθυνών του Γ. Παπακωνσταντίνου και όποιου άλλου τυχόν εμπλέκεται στην υπόθεση της λίστας Λαγκάρντ δεν πρέπει επ΄ουδενί να χρησιμοποιηθούν για να μείνουν στο απυρόβλητο όλοι οι άλλοι.

* Ο Παναγιώτης Περάκης είναι δικηγόρος Αθηνών, μέλος του ΔΣΑ και εκπρόσωπος των Ελλήνων δικηγόρων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Δικηγορικών Συλλόγων. Έχει συγγράψει βιβλία κι έχει δημοσιεύσει άρθρα, μελέτες και γνωμοδοτήσεις για νομικά και κοινωνικά θέματα.