Δεκεμβριανά του ’44: Ένα μυθιστόρημα ρίχνει φως στη μάχη για την Αθήνα

Η ατμόσφαιρα ήταν αποπνικτική, στην ψηλοτάβανη αίθουσα δεν υπήρχε παράθυρο και ο μοναδικός φωτισμός προερχόταν από δύο λευκούς γλόμπους που αναβόσβηναν ανάλογα με τα κέφια της Ηλεκτρικής Εταιρείας. Τα στασίδια του δικαστηρίου είχαν γεμίσει από τις επτά το πρωί από περίεργους και δημοσιογράφους, ωστόσο οι περισσότεροι μάρτυρες δεν είχαν εμφανιστεί.

Στον διάδρομο ψιθυριζόταν ότι οι μάρτυρες είχαν προτιμήσει να πάνε στη νέα διαδήλωση του ΕΑΜ στην πλατεία Συντάγματος, τη δεύτερη μετά το χθεσινό μακελειό. Η ημερομηνία ήταν 4 Δεκεμβρίου 1944 και η ώρα 11 το πρωί. Τα Δεκεμβριανά είχαν ξεκινήσει πριν λίγες μόνο ώρες.

Σε αυτήν ακριβώς την κρίσιμη στιγμή της Ιστορίας της χώρας, ο δημοσιογράφος Πάνος Αμυράς πιάνει το νήμα με το νέο ιστορικό του μυθιστόρημα. Στο επιστρέφει ο ήρωάς του, ο απότακτος αστυνόμος Νίκος Αγραφιώτης, που με την ιδιότυπη ηθική του θα αναμετρηθεί με τους δαίμονες της εποχής.

Το κλίμα στην Αθήνα είναι εκρηκτικό, παρά την απελευθέρωση της χώρας από τους Ναζί μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Οι εύθραυστες πολιτικές ισορροπίες και το τελεσίγραφο αφοπλισμού όλων των αντάρτικων ομάδων, είχαν οδηγήσει στο συλλαλητήριο της 3^ης Δεκεμβρίου όπου οι αστυνομικές δυνάμεις άνοιξαν πυρ ενάντια στο πλήθος, σκοτώνοντας δεκάδες ανθρώπους.

Η αντίστροφη μέτρηση είχε τελειώσει και ακολούθησαν σφοδρές μάχες στην Πρωτεύουσα για τις επόμενες 33 μέρες, ανάμεσα στις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τις κυβερνητικές δυνάμεις που ανήκαν σε ένα ευρύ πολιτικό φάσμα από τη σοσιαλδημοκρατία έως τη φιλομοναρχική δεξιά και τους πρώην συνεργάτες των Ναζί. Οι κυβερνητικές δυνάμεις κατάφεραν να επικρατήσουν τελικά, έχοντας την υποστήριξη αρμάτων, αεροσκαφών, πυροβολικού και μεραρχιών του βρετανικού στρατού.

Ήταν τόσο σημαντική η μάχη των Δεκεμβριανών για τα συμφέροντα της Βρετανίας, που ο ίδιος ο Τσώρτσιλ έφτασε αεροπορικά στην Αθήνα εν μέσω των μαχών, ακόμα και αν την ίδια ώρα σε μια άλλη περιοχή της Ευρώπης εξελισσόταν μια από τις πιο κρίσιμες επιχειρήσεις, η σφοδρή αντεπίθεση των Γερμανών στις Αρδέννες.

Σε αυτό το θανατηφόρο πλαίσιο, ο απότακτος αστυνόμος Νίκος Αγραφιώτης, προσπαθεί να λύσει μια υπόθεση από την οποία κρέμεται κυριολεκτικά η ίδια του η ζωή. Στην αρχή των ταραχών, από τα αρχεία της εισαγγελίας εξαφανίζονται με μαγικό τρόπο φάκελοι με τα ονόματα δωσίλογων. Καθώς οι λεωφόροι της Αθήνας μετατρέπονται από τη μια στιγμή στην άλλη σε πεδία λυσσαλέων μαχών, ο Αγραφιώτης ξεκινάει την απονενοημένη έρευνά του, ξέροντας ότι έχει ελάχιστον χρόνο και βοήθεια στη διάθεσή του.

Η λίστα των δωσίλογων που αναζητά ο Αγραφιώτης είναι σημαντική για πολλούς λόγους. Κατ’ αρχάς για τον ίδιο, γιατί τον αφορά προσωπικά. Αλλά σε επίπεδο συμβολισμών η σημασία της είναι ευρύτερη. Αποτυπώνει το αίτημα των πολιτών για τιμωρία όσων συνεργάστηκαν με τους Ναζί.

Στην πραγματικότητα ο δωσιλογισμός σε όλες τις μορφές του έμεινε σε μεγάλο βαθμό ατιμώρητος, αφήνοντας βαθιές πληγές στη μεταπολεμική Ελλάδα, οι οποίες φτάνουν μέχρι τις σημερινές γενιές. Το Φιλί του Δεκέμβρη, με αφορμή συγκλονιστικά πραγματικά γεγονότα επιχειρεί να φωτίσει τον σκοτεινό κόσμο των συνεργατών των Ναζί και παράλληλα να βάλει τον αναγνώστη μέσα στη χαοτική, απόκοσμη ατμόσφαιρα των Δεκεμβριανών.

Η έρευνα του Πάνου Αμυρά ζωντανεύει την καθημερινότητα και βάζει τον αναγνώστη να βλέπει μέσα από τα μάτια των απλών ανθρώπων. Καθώς ακούγονται ριπές από πολυβόλα να κροταλίζουν από την Ακρόπολη μέχρι την Κηφισιά, είναι δύσκολο να διακρίνεις εχθρούς από φίλους και το παραμικρό λάθος μπορεί να σε οδηγήσει στον θάνατο. Άλλωστε σε έναν εμφύλιο τίποτα δεν είναι δεδομένο, αμφισβητούνται τα θεμέλια της ανθρώπινης ζωής.

Η περιπλάνηση του κεντρικού ήρωα από τα σαλόνια της εξουσίας και τα διοικητήρια των αντιμαχόμενων πλευρών μέχρι τα καταγώγια των τοξικομανών και τις χαρτοπαικτικές λέσχες των μαυραγοριτών αναδεικνύει την άγνωστη Αθήνα των Δεκεμβριανών.

Ο Νίκος Αγραφιώτης περπατάει αχάραγα στην ερημική Πατησίων υπό τον φόβο ελεύθερων σκοπευτών και με υπόκωφες εκρήξεις όλμων να ακούγονται απ’ το Θησείο. Καθώς γυρίζουμε τις σελίδες του βιβλίου, περπατάμε κι εμείς με αγωνία μαζί του, σοκαρισμένοι από σημάδια στα κτήρια που ακόμα και σήμερα μπορεί κανείς να διακρίνει.

Οι εποχές αλλάζουν και το Φιλί του Δεκέμβρη εκτός από ένα εξαιρετικό νουάρ μυθιστόρημα, μας υπενθυμίζει ότι δεν πρέπει να επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη. Η Ιστορία έχει δείξει ότι ενώ ως λαός στα δύσκολα είµαστε ενωµένοι, αδυνατούµε να διαχειριστούµε τις επιτυχίες μας. Το μήνυμα που περνάει ο Αμυράς στους αναγνώστες, και ιδίως στις νεότερες γενιές, είναι ότι η βάση κάθε κοινωνίας είναι η συμφιλίωση.

Τρανό παράδειγμα η συνάντηση το 1982 δύο αντιμαχόμενων την περίοδο του Εμφυλίου: του στρατηγού και επικεφαλής της Ορεινής Ταξιαρχίας Θρασύβουλου Τσακαλώτου και του ηγετικού στελέχους του Δημοκρατικού Στρατού Μάρκου Βαφειάδη. «Κάναμε λάθος τότε», είχε πει στη συνάντηση ο Τσακαλώτος και απάντησε ο Βαφειάδης: «Μάλλον, στρατηγέ μου», για να συμπληρώσουν οι δύο για τα θύματα του Εμφυλίου: «Ήταν όλοι καλοί Έλληνες».

Το βιβλίο Το Φιλί του Δεκέμβρη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα