Υπάρχει περιβαλλοντική εκπαίδευση στην Ελλάδα;

Στη Δυτική Θεσσαλονίκη, μια περιοχή με έντονη βιομηχανια και περιβαλλοντική ρύπανση, το 3ο Δημοτικό Σχολείο Σταυρούπολης προσπαθεί εδώ και αρκετά χρόνια να ευαισθητοποιήσει τους μικρούς μαθητές ως προς τα θέματα περιβάλλοντος.

Όπως μας εξηγεί ο διευθυντής τους, Στράτος Μαυρίδης, τα παιδιά φροντίζουν έναν λαχανόκηπο στην αυλή, έχουν φτιάξει έναν μικρό ελαιώνα, έχουν υιοθετήσει το γειτονικό πάρκο και μαζεύουν από πλαστικό μέχρι μπαταρίες και τηγανέλαια για να τα στείλουν προς ανακύκλωση.

Περνώντας έξω από κάποιο σχολείο μπορεί να έχετε δει και εσείς παιδιά να φροντίζουν τον κήπο της σχολικής αυλής τους, να έχετε συναντήσει μια σχολική τάξη να μαζεύει σκουπίδια σε μία παραλία ή να έχετε ακούσει ότι στο σχολείο του παιδιού σας κάνουν ανακύκλωση.

Αν και πρόκειται για ελπιδοφόρες δράσεις που βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν την περιβαλλοντική τους συνείδηση, τελικά μιλάμε για μεμονωμένες και εθελοντικές ενέργειες που προέρχονται από το μεράκι μερικών εκπαιδευτικών που δίνουν αυτό το κάτι παραπάνω για να προσφέρουν στα παιδιά.

Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί με τους οποίους μιλήσαμε στο πλαίσιο αυτού του ρεπορτάζ καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά αν είναι περισσότερο ενημερωμένα από άλλες δεκαετίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές προκλήσεις του πλανήτη μας, δεν το μεταφράζουν σε δράση.

Αδιαμφισβήτητα, ρόλο σε αυτή την εξέλιξη διαδραματίζει το ότι η περιβαλλοντική εκπαίδευση όπως φαίνεται, έχει μπει σε δεύτερη μοίρα στις σχολικές αίθουσες.

ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ;

Η σύντομη απάντηση είναι «ναι» αλλά μάλλον όχι όπως θα έπρεπε. Η πιο πρόσφατη εξέλιξη είναι η εισαγωγή του μαθήματος «Εργαστήρια Δεξιοτήτων» από το Νηπιαγωγείο μέχρι και το Γυμνάσιο όπου ένας από τους τέσσερις πυλώνες που διδάσκονται τα παιδιά είναι και η φροντίδα του περιβάλλοντος.

Πέρα από αυτό, στο Δημοτικό υπάρχει το μάθημα της Μελέτης Περιβάλλοντος ενώ περιβαλλοντικά ζητήματα αναπτύσσονται και σε μερικά κεφάλαια μαθημάτων της Φυσικής ή της Γλώσσας. Στο Γυμνάσιο δε, το περιβάλλον υπάρχει αντίστοιχα και σε κεφάλαια της Γεωγραφίας. Στο Λύκειο είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα σχετικό.

Είναι φανερό λοιπόν ότι η περιβαλλοντική εκπαίδευση μέσα στα σχολικά χρόνια δίνεται αρκετά αποσπασματικά. Η Μελέτη Περιβάλλοντος συχνά καταλήγει ένα δευτερεύον μάθημα το οποίο οι δάσκαλοι χρησιμοποιούν και για να καλύψουν την ύλη άλλων μαθημάτων, ενώ στα Εργαστήρια Δεξιοτήτων ο χρόνος δεν φτάνει για να εμβαθύνουν οι μαθητές όσο θα έπρεπε σε κάθε έναν από τους πυλώνες που αγγίζουν.

Επιπλέον, συχνά οι καθηγητές που διδάσκουν τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων δεν έχουν σχετική επιμόρφωση ή μεταπτυχιακά στους ανομοιογενείς πυλώνες που υπάρχουν (Ευ Ζην, Φροντίζω το Περιβάλλον, – Κοινωνική Συναίσθηση και Ευθύνη, Δημιουργική Σκέψη και Πρωτοβουλία) δεδομένου ότι τους ανατίθεται το μάθημα απλά και μόνο για να συμπληρώσουν τις ώρες που απαιτείται να διδάξουν.

Όπως και να έχει όμως η ουσία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης δεν είναι η στείρα γνώση της ύλης. Όπως εξηγεί η Ελένη Σβορώνου, υπεύθυνη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην WWF ΕΛΛΑΣ, «η περιβαλλοντική Εκπαίδευση έχει κάποιες βασικές αρχές και μία από αυτές είναι ότι πρέπει να γίνεται στη φύση, δια μέσου της φύσης και για χάρη της φύσης».

ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΜΕ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ

Προκειμένου να υποστηριχθεί σωστά η περιβαλλοντική εκπαίδευση, όταν αυτή πρωτοθεσμοθετήθηκε την δεκαετία του 90’ στα σχολεία, δημιουργήθηκαν τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ). Αυτά αποτελούνται από εκπαιδευτικούς εξειδικευμένους στο αντικείμενο, που κάνουν σεμινάρια στους συναδέλφους τους στα σχολεία και βοηθούν στην οργάνωση περιβαλλοντικών προγραμμάτων (που γίνονται εθελοντικά από όποιον δάσκαλο – καθηγητή ήθελε) ή περιβαλλοντικές εκδρομές.

«Οι μαθητές αγαπούν πολύ τις επισκέψεις που κάνουμε στο κοντινό μας δάσος με τους εκπαιδευτικούς του Κέντρου Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Αργυρούπολης» μας λέει η Ελένη Σκιαδά, δασκάλα σε δημοτικό σχολείο της Αργυρούπολης «τα παιδιά μαθαίνουν πώς να μετράνε την ηλικία των δέντρων, πώς να ανακαλύπτουν έντομα χρησιμοποιώντας φακούς, τι είδους βλάστηση υπάρχει γύρω από τα δέντρα και πολλά ακόμη. Για τα παιδιά που βρίσκονται στα αστικά περιβάλλοντα και ζουν ανάμεσα στις πολυκατοικίες και τα τσιμέντα, είναι πολύ σημαντικό να έχουν την ευκαιρία να βρεθούν στην θάλασσα και να ψάξουν για βότσαλα ή στο δάσος και να αγγίξουν φυτά ή το χώμα. Είναι μια επαφή που ενθουσίαζει όλα τα παιδιά!».

Όπως εξηγεί η ίδια, παρατηρεί όμως ότι σταδιακά τα ΚΠΕ που υπήρχαν έχουν υποβαθμιστεί, με τους εκπαιδευτικούς που συνόδευαν τα σχολεία σε τέτοιες δράσεις να έχουν μειωθεί δραματικά.

«Την τελευταία 10ετία η υποστελέχωση στα Κέντρα πήρε διαστάσεις εγκατάλειψης» δηλώνει στο News 24/7 ο Γιώργος Φαραγγιτάκης «Υπήρξαν πολλά Κέντρα στα οποία το Υπουργείο και οι Περιφερειακές Διευθύνσεις είχαν αφήσει με έναν μόνο εκπαιδευτικό όπως πχ στην Αργυρούπολη, στη Δραπετσώνα, στην Άμφισσα, στα Ανώγεια, στο Μεσολόγγι, στην Έδεσσα, στις Σικυωνίες, στον Ανατ. Όλυμπο. Βέβαια είχαμε και τις περιπτώσεις των ΚΠΕ Σουφλίου και Άρτας όπου δεν έμεινε κανένας! Στην Αττική τη μεγαλύτερη πληθυσμιακά Περιφέρεια της χώρας (με το μισό μαθητικό και εκπαιδευτικό πληθυσμό και τα οξύτατα περιβαλλοντικά προβλήματα!) τα λίγα ΚΠΕ που υπάρχουν υπολειτουργούσαν με 1 ή 2 μόνον εκπαιδευτικούς! Έτσι μιλάμε πια για «σεμινάρια» εκπαιδευτικών που στην πραγματικότητα είναι ημερίδες 3 ωρών! Για ημερήσια και όχι για πολυήμερα εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως γινόταν παλιά, και για μεγάλες ελλείψεις στον εξοπλισμό!» συμπληρώνει ο ίδιος που διατελεί γενικός γραμματέας του παραρτήματος της «Πανελλήνιας Ένωσης Εκπαιδευτικών για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» (ΠΕΕΚΠΕ) στην Αττική.

Τα περιβαλλοντικά αυτά κέντρα ήταν ιδιαίτερα σημαντικά αφού έτσι κάθε περιφέρεια είχε μια ειδικά καταρτισμένη επιστημονική ομάδα που υποστήριζε το κάθε σχολείο με προγράμματα και μάλιστα είχαν ειδικούς χώρους και εργαστήρια όπου τα παιδιά με τους καθηγητές τους μπορούσαν να μείνουν μερικές μέρες για να κάνουν εργασίες πεδίου.

«Αυτό που παρακολουθούσαν τα παιδιά ήταν ένας συνδυασμός εμπειρίας στο πεδίο με δραστηριότητες και δράσεις στο εσωτερικό του Κέντρου που υποστήριζαν την εμπειρία στο πεδίο και την προεκτείναν. Έτσι τα παιδιά περνούσα βιωματικά από τα βασικά στάδια που είναι: ευαισθητοποίηση, ανάλυση προβλημάτων, καλλιέργεια θετικής στάσης και αξίών για την προστασία του περιβάλλοντος και ανάληψη δράσης» εξηγεί η Σβορώνου.

ΕΝΑ ΑΠΟΘΑΡΡΥΝΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ακόμα και στα λίγα Κέντρα που έχουν μείνει, τα προγράμματα που φτάνουν από τους εκπαιδευτικούς των σχολείων είναι όλο και λιγότερα, καθώς το άγχος του να βγάλουν την ύλη και η γραφειοκρατία του να εγκριθεί ένα πρόγραμμα αποτελούν αποθαρρυντικούς παράγοντες.

Επιπλέον, όπως εξηγεί ο πρόεδρος της ΠΕΕΚΠΑ, Ηλίας Βρυώνης, δεν δίνεται κανένα κίνητρο στους εκπαιδευτικούς για να το κάνουν. Παλαιότερα ο χρόνος μετά το σχολείο που ένας δάσκαλος ή καθηγητής αφιέρωνε με τους μαθητές για ένα πρόγραμμα συνυπολογίζονταν στις διδακτικές του ώρες. Πλέον, μετά τα χρόνια της κρίσης, αυτό σταμάτησε.

Αποθαρρυντικό πλαίσιο όμως για την ανάπτυξη μια σύγχρονης περιβαλλοντικής συνείδησης μπορεί να παίζει και το ίδιο το σχολείο. «Καμιά φορά το περιβάλλον του σχολείου δεν εμπνέει» λέει η Σβορώνου και συνεχίζει: «ακόμα σε πολλά σχολεία είναι ζητούμενο η σωστή ανακύκλωση. Υπάρχουν σχολεία που λειτουργούν με έναν τρόπο αντι-περιβαλλοντικό. Ένα σχολείο διδάσκει και με τον τρόπο που λειτουργεί όπως για παράδειγμα, με το τι πουλάει το κυλικείο. Υπάρχουν σχολεία που είναι στο πρόγραμμα σίτισης και προσφέρουν τροφές σε πλαστικές συσκευασίες. Πολλές από αυτές καταλήγουν να πετιούνται άρα πετιέται και τροφή και πάρα πολύ πλαστικό. Αυτό τι να διδάξει; Ή υπάρχουν σχολεία που έχουν τσιμεντένια αυλή και δεν υπαρχει σχολικός κήπος. Παρατηρώ επίσης ότι όσο μεγαλώνουν οι ηλικίες ξεχνούν να φέρνουν στο σχολείο παγούρι και υπάρχει μεγάλη κατανάλωση πλαστικών μπουκαλιών. Υστερούμε δηλαδή και στην υιοθέτηση της ατομικής συμπεριφοράς, στην υιοθέτηση των συνηθειών αλλά και στην ανάληψη συλλογικής δράσης».

Επιπλέον, όπως σχολιάζουν ορισμένοι εκπαιδευτικοί συχνά και η ύλη μοιάζει παρωχημένη καθώς τα βιβλία έχουν μείνει πίσω σε σχέση με τις κλιματικές εξελίξεις και τις προτεραιότητες που πρέπει να δοθούν (πχ μείωση κατανάλωσης έναντι ανακύκλωσης).

Τα σχολεία αναμφισβήτητα αποτελούν τον καθρέφτη της κοινωνίας και εκκολαπτηριο των πολιτών του αύριο. Εν μέσω της κλιματικής κρίσης και των προκλήσεων που θα αντιμετωπίσουμε η περιβαλλοντική εκπαίδευση οφείλει να γίνει προτεραιότητα για την επόμενη γενιά. Οι εκπαιδευτικοί είναι αισιόδοξοι γιατι ένα πρώτο λιθαράκι έχει μπει, αλλά θα πρέπει να υπάρξουν πολλά ακόμη βήματα.

«Υπάρχει πολύ μεγάλο περιθώριο βελτίωσης. Πρέπει να γίνει μια πιο συνεκτική πολιτική για το τι μαθαίνουμε για το περιβάλλον – από το νηπιαγωγείο μέχρι και το πανεπιστήμιο- πόσο χρόνο έχουμε για να εστιάσουμε σε αυτό και να δούμε το σχολικό κτίριο και τον τρόπο λειτουργίας του ως πηγή μάθησης. Τότε θα βελτιωθούμε πραγματικά. Τώρα έχουμε απλώς καλές προθέσεις, αλλά αποσπασματικότητα, γνώσεις αλλά σχολικά περιβάλλοντα που δεν λειτουργούν ως παραδείγματα» θα μας πει η Σβορώνου κλείνοντας την κουβέντα μας.