Η Ευρώπη γνωρίζει λιγότερα απ’ όσα νομίζει για τον HIV – και αυτό απαιτεί ισχυρή πολιτική βούληση

Η μεγαλύτερη έρευνα κοινής γνώμης στην Ευρώπη αποκαλύπτει ότι το στίγμα, η άγνοια και οι ανισότητες υγείας καθυστερούν την πρόοδο — ακόμη και σήμερα

03 Δεκεμβρίου 2025 08:24

του Σάββα Χαραλαμπίδη, Γενικού Διευθυντή Gilead Sciences Ελλάδας, Κύπρου & European Distributor Markets & Αντιπροέδρου Δ.Σ. Pharma Innovation Forum (PIF)

Η δημόσια συζήτηση γύρω από τον HIV έχει εξελιχθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς η επιστήμη προσφέρει πλέον σαφείς λύσεις για την αντιμετώπιση και την πρόληψη. Ωστόσο, η κοινωνία δεν έχει ακολουθήσει με τον ίδιο ρυθμό. Παρωχημένες αντιλήψεις, ελλιπής ενημέρωση και ανισότητες πρόσβασης συνεχίζουν να παράγουν εμπόδια — όχι επειδή λείπουν τα επιστημονικά εργαλεία, αλλά επειδή λείπει η συστηματική και συντονισμένη πολιτική αντιμετώπιση.

Η Gilead Sciences πραγματοποίησε μία από τις πιο εκτενείς έρευνες κοινής γνώμης στην Ευρώπη, σε 11 χώρες με τη συμμετοχή 11.779 πολιτών. Τα ευρήματα είναι αποκαλυπτικά: παρά τη μεγάλη πρόοδο της επιστήμης, η κοινωνία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τον HIV μέσα από ένα παρωχημένο πρίσμα. Κι αυτό δεν είναι απλώς κοινωνικό πρόβλημα — είναι πρόβλημα δημόσιας πολιτικής.

Η παραπληροφόρηση παραμένει ισχυρή — και αυτό έχει κοινωνικό κόστος

Τα ευρήματα καταγράφουν σημαντικά κενά ενημέρωσης σχετικά με τους τρόπους μετάδοσης του HIV. Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό πολιτών εξακολουθεί να πιστεύει λανθασμένα ότι ο ιός μεταδίδεται μέσω κοινόχρηστων τουαλετών, πιάτων ή ακόμη και από τσιμπήματα εντόμων. Περίπου ένας στους τέσσερις δηλώνει ότι «δεν γνωρίζει» καθόλου – ένας δείκτης θεσμικού ελλείμματος στη δημόσια ενημέρωση.

Μόνο στη συνέχεια, και πάλι με χαμηλή αναγνωρισιμότητα, έρχεται η γνώση για κάτι που η επιστήμη θεωρεί πλέον αδιαμφισβήτητο: ότι τα άτομα που βρίσκονται σε επιτυχή θεραπεία και έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο δεν μεταδίδουν τον ιό (U=U). Παρ’ όλα αυτά, μόνο το 25% των Ευρωπαίων το γνωρίζει ή το αποδέχεται — ένα ακόμη σύμπτωμα της ελλιπούς ενημέρωσης. Το υπόλοιπο 75% εξακολουθεί να ζει με μισές αλήθειες, ανακρίβειες ή πλήρη άγνοια.

Πώς μεταφράζεται αυτό σε κοινωνικούς όρους;

Σε καθυστερημένο εντοπισμό νέων περιστατικών.
Σε μεγαλύτερη επιβάρυνση των συστημάτων υγείας.
Σε χρόνια κοινωνική περιθωριοποίηση ομάδων πολιτών.

Η ενημέρωση αποτελεί βασικό συστατικό μιας τεκμηριωμένης δημόσιας πολιτικής. Χωρίς αυτήν, οι αποφάσεις δεν αντανακλούν την πραγματική εικόνα και οι παρεμβάσεις χάνουν την αποτελεσματικότητά τους.

Όταν η άγνοια επιβιώνει σε τέτοια έκταση, δεν μιλάμε για ατομική ευθύνη. Μιλάμε για συλλογική ευθύνη, για θεσμικό κενό, για έλλειμμα πολιτικών συνεχούς ενημέρωσης.

Μια ακμάζουσα δημοκρατία δεν μπορεί να αφήνει τους πολίτες της χωρίς πρόσβαση σε έγκυρη γνώση. Γιατί όπου λείπει η γνώση, ανθίζει ο φόβος — και ο φόβος γεννά διακρίσεις.

Η κοινωνική απόσταση: ο πιο επικίνδυνος δείκτης της έρευνας

Τα δεδομένα της έρευνας αποκαλύπτουν ότι σχεδόν ο μισός πληθυσμός θα ένιωθε άβολα ακόμη και με καθημερινές κοινωνικές επαφές με άτομο που ζει με HIV. Λιγότεροι από τους μισούς θα νοίκιαζαν σπίτι, θα προσλάμβαναν εργαζόμενο ή θα συνεργάζονταν επαγγελματικά με ένα τέτοιο άτομο.

Αυτό είναι ένα κοινωνικό μήνυμα με πολλαπλές αναγνώσεις:

Το στίγμα δεν μειώνεται «φυσικά» με τον χρόνο.
Χρειάζονται θεσμικές παρεμβάσεις, από την εκπαίδευση έως τη νομοθεσία.
Χρειάζονται πολιτικές που προστατεύουν έμπρακτα τους πολίτες από διακρίσεις.

Η κοινωνική απόσταση δεν είναι απλώς συμπεριφορική τάση· έχει πραγματικές συνέπειες για τη δημόσια υγεία. Όταν ένα άτομο φοβάται την κοινωνική αντίδραση, αποφεύγει το τεστ. Όταν αποφεύγει το τεστ, η καθυστερημένη διάγνωση αυξάνεται. Και όταν αυξάνεται η καθυστερημένη διάγνωση, η μετάδοση συνεχίζεται.

Η Ελλάδα μπροστά σε μια κρίσιμη καμπή

Η χώρα μας έχει ισχυρό δημόσιο σύστημα υγείας και μια κοινότητα οργανώσεων που παλεύουν καθημερινά να μειώσουν το στίγμα. Ωστόσο, τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι χρειαζόμαστε:

Αποτελεσματική υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής για τον HIV, με συστηματική παρακολούθηση της προόδου και των αποτελεσμάτων.
Συστηματική εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας, ιδιαίτερα σε Πρωτοβάθμια Φροντίδα.
Καμπάνιες που απευθύνονται όχι μόνο στα άτομα με HIV, αλλά σε ολόκληρη την κοινωνία.
Ενίσχυση της πρόσβασης σε τεστ, PrEP και PEP – εργαλεία που μειώνουν τις νέες μολύνσεις.
Ενίσχυση της εφαρμογής του υπάρχοντος νομικού πλαισίου κατά των διακρίσεων, ώστε η προστασία των ανθρώπων με HIV να είναι ουσιαστική σε εργασία, στέγαση και καθημερινότητα.

Αν δεν επενδύσουμε συστηματικά σε αυτές τις κατευθύνσεις, θα συνεχίσουμε να βλέπουμε τα ίδια μοτίβα προκατάληψης. Μια κοινωνία που αποφεύγει την αλήθεια, τελικά πληρώνει το τίμημα της σιωπής της.

Γιατί η καμπάνια της Gilead δείχνει προς τη σωστή κατεύθυνση

Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που η καμπάνια της Gilead επιλέγει ένα διαφορετικό, πιο ευθύ μήνυμα:

«Δυστυχώς γι’ αυτούς που δείχνουν δεν υπάρχει θεραπεία. Ευτυχώς για τον HIV υπάρχει θεραπεία.»

Το μήνυμα δεν στοχεύει να επιτεθεί, αλλά να αναδείξει μια αλήθεια: το πρόβλημα δεν είναι όσοι ζουν με HIV, αλλά όσοι επιμένουν σε προκαταλήψεις που βλάπτουν την κοινωνία συνολικά.

Η καμπάνια αυτή δεν είναι διαφημιστικό μήνυμα — είναι κοινωνικό μήνυμα. Απευθύνεται στους πολίτες που διαμορφώνουν το κοινωνικό κλίμα, αλλά και σε όσους λαμβάνουν αποφάσεις για την υγεία, την εκπαίδευση, την ενημέρωση.