Διαγενεακά τραύματα και η γενιά του healing

Στις 10 Οκτωβρίου, η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας μας υπενθυμίζει ότι «δεν υπάρχει υγεία χωρίς ψυχική υγεία» (WHO, 2022).  Για δεκαετίες, οι κοινωνίες έμαθαν να κρύβουν τα τραύματά τους. Σήμερα, όμως, μια νέα γενιά τολμά να τα αναγνωρίσει και να τα φέρει στο προσκήνιο.

Μιλάμε για τη γενιά που προσπαθεί να σπάσει τον κύκλο της σιωπής και να επουλώσει όχι μόνο τα δικά της τραύματα, αλλά και εκείνα που κληρονόμησε.

Τα τραύματα που περνάνε από γενιά σε γενιά

Η επιστήμη επιβεβαιώνει ότι τα τραύματα δεν τελειώνουν με εκείνους που τα βίωσαν. Έρευνες δείχνουν ότι οι εμπειρίες πολέμου, προσφυγιάς και βίας μπορούν να αφήνουν επιγενετικά «αποτυπώματα», επηρεάζοντας ακόμη και τον τρόπο που εκφράζονται τα γονίδια στις επόμενες γενιές (Yehuda et al., 2018, Mulligan et al., 2025).

Μελέτες σε επιζώντες του Ολοκαυτώματος έχουν δείξει ότι τα παιδιά τους παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα στρες και συγκεκριμένες βιολογικές μεταβολές (Bowers & Yehuda, 2025). Αντίστοιχα, σε πρόσφυγες της Συρίας, οι μητέρες που είχαν υποστεί σοβαρό τραύμα εμφάνισαν μικρές χημικές αλλαγές στο DNA τους, που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο “ενεργοποιούνται” ή “σιωπούν” τα γονίδια. Αυτές οι αλλαγές συνδέθηκαν με αυξημένη ευαλωτότητα και στα παιδιά τους. (Mulligan et al., 2025).

Στην Ελλάδα, η συλλογική μνήμη κατοχής, εμφυλίου, μετανάστευσης και οικονομικών κρίσεων έχει αφήσει ίχνη όχι μόνο στις αφηγήσεις, αλλά και στις σιωπές των οικογενειών.

Η γενιά του healing

Αντίθετα με το παρελθόν, οι millennials και η Gen Z δεν διστάζουν να μιλήσουν για ψυχοθεραπεία, άγχος και κατάθλιψη. Οι αναζητήσεις για “therapy” και “mental health” στο διαδίκτυο έχουν εκτοξευθεί, ενώ η γλώσσα της ψυχολογίας έχει μπει στο καθημερινό λεξιλόγιο. Μελέτη που εξέτασε εκατομμύρια tweets διαπίστωσε ότι οι αναφορές στην ψυχική υγεία αυξήθηκαν σχεδόν κατά δύο τάξεις μεγέθους μεταξύ 2012 και 2018 (Guntuku et al., 2021).

Δεν πρόκειται για μόδα, αλλά για μια συλλογική προσπάθεια να μετατραπεί η ψυχική φροντίδα από ταμπού σε κοινωνικό δικαίωμα. Η ψυχοθεραπεία γίνεται εργαλείο επιβίωσης, ενώ οι συζητήσεις για όρια, αυτογνωσία και ανθεκτικότητα περνούν από τα βιβλία στις κουβέντες της κουζίνας και του γραφείου.

Οι αόρατες αντιστάσεις

Ωστόσο, όσο κι αν η νέα γενιά προσπαθεί να σπάσει τη διαγενεακή μεταβίβαση του τραύματος, συναντά βαθιές αντιστάσεις. Τα πολιτικοοικονομικά συστήματα, τα σχολεία, τα νοσοκομεία και οι θεσμοί συχνά λειτουργούν με άκαμπτες, παρωχημένες δομές.

Το «θεραπευτικό χάσμα» παραμένει τεράστιο: σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 76-85% των ανθρώπων με ψυχική διαταραχή σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος δεν λαμβάνει καμία θεραπεία· ακόμη και στις πλουσιότερες χώρες, το 35-50% μένει χωρίς επαρκή φροντίδα (WHO, 2022).

Η απογοήτευση είναι έντονη: νέοι που μιλούν ανοιχτά για την ψυχική τους υγεία βρίσκονται αντιμέτωποι με ανεπαρκή σχολεία που δεν διδάσκουν συναισθηματική αγωγή, νοσοκομεία με λίστες αναμονής, και πολιτικές που αντιμετωπίζουν την ψυχική υγεία σαν πολυτέλεια και όχι σαν βασικό δικαίωμα.

Ένα συλλογικό στοίχημα

Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας δεν είναι απλώς υπενθύμιση να «κοιτάξουμε μέσα μας». Είναι κάλεσμα να χτίσουμε συλλογικές πρακτικές φροντίδας: αλληλεγγύη στην καθημερινότητα, πολιτικές που εξασφαλίζουν πρόσβαση σε υπηρεσίες, και εκπαίδευση που διδάσκει όχι μόνο γνώση αλλά και ψυχική ανθεκτικότητα.

Οι προηγούμενες γενιές συχνά έμειναν σιωπηλές όχι από αδιαφορία, αλλά από έλλειψη εργαλείων. Η δική μας γενιά καλείται να συνεχίσει αλλιώς: με φωνή, με αναγνώριση, και με συλλογική δράση.

Το μήνυμα της ημέρας

Η ψυχική υγεία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ανθρώπινο δικαίωμα. Και η επουλωτική δύναμη μιας γενιάς δεν βρίσκεται στη λήθη, αλλά στην αναγνώριση: να δούμε τα τραύματα, να τα κατανοήσουμε, και να τα μετατρέψουμε σε γνώση και συμπόνια.

Όπως σημειώνει ο ΠΟΥ: «Δεν υπάρχει υγεία χωρίς ψυχική υγεία». Αυτή τη φορά, ας το πάρουμε στα σοβαρά.

_{Παραπομπές:}

• _{WHO. World Mental Health Report: Transforming Mental Health for All. Geneva: World Health Organization, 2022.}
• _{Yehuda R. et al. Intergenerational transmission of trauma effects. Neuropsychopharmacology. 2018.}
• _{Mulligan C. et al. Epigenetic signatures of intergenerational exposure to trauma in Syrian refugee families. Scientific Reports. 2025.}
• _{Bowers M., Yehuda R. From trauma to resilience: psychological and epigenetic consequences in offspring of Holocaust survivors. Scientific Reports. 2025.}
• _{Guntuku S.C. et al. Understanding public discourse about mental health on Twitter. arXiv. 2021.}

^{*Η Παναγιώτα Δερεδίνη είναι Ψυχιατρική Νοσηλεύτρια Msc Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια Θεραπεύτρια Ψυχοσεξουαλικών Διαταραχών Επ. Υπεύθυνη Ξενώνα «Οδυσσέας» Ε.Π.Α.Ψ.Η Υ}