Η διαχωριστική γραμμή (αυθεντικής) προόδου και συντήρησης

Ένα από τα διαχρονικά ζητήματα της μετανάστευσης είναι η διαχείριση των αρνητικών συνδέσεων με το φαινόμενο αυτό καθαυτό. Μία, εκ των πολλών, αφορά και στο ότι πολλοί έχουν πειστεί πως η ανθρώπινη μετακίνηση, ενίοτε και με μαζικά χαρακτηριστικά, είναι ένα φαινόμενο, κυρίως, των ημερών μας. Δεν είναι. Είναι, αντ’ αυτού, τόσο παλιό και ιστορικό, όσο και η ανάδυση του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο άνθρωπος ξεκίνησε να μετακινείται όταν άρχισε να αντιλαμβάνεται την αξία της ζωής του, επιδιώκοντας τη βελτίωση των συνθηκών του. Έτσι, λοιπόν, σήμερα η προστασία και υπεράσπιση της ανθρώπινης ζωής τοποθετείται οικουμενικά, ψηλά, στην ιεράρχηση των αξιών των ανθρώπινων κοινωνιών.

Γιατί, όμως, στο δημόσιο διάλογο, σήμερα, κυριαρχούν αρνητικές συνδέσεις με το φαινόμενο και όχι η ιστορία της ανάδυσης του πολιτισμού; Μία προσέγγιση του παραπάνω ερωτήματος αφορά στην ένταση που παράγεται από τις ευρύτερες, σχεδόν, τεκτονικές, αλλαγές που συντελούνται γεωπολιτικά στο διεθνές στερέωμα. Παγίως, οι αλλαγές πυροδοτούν την ανασφάλεια το καλύτερο καύσιμο της οποίας είναι ο φόβος.

Ένα αρχέγονο, ενστικτώδες αίσθημα που ενεργοποιείται απέναντι σε καθετί νεοφερμένο, διαφορετικό, άλλο, ξένο σε σχέση με εμάς1. Θυμηθείτε την αναφορά του Καβάφη στους «βαρβάρους» και στη χρησιμότητα της ύπαρξης (κατασκευασμένης ή μη) ενός εξωτερικού εχθρού. Αλήθεια, τι θα γινόμασταν χωρίς αυτούς;

Στο δημόσιο διάλογο, είθισται, ακόμη, οι συνδέσεις που κυριαρχούν συναρτήσει της μετανάστευσης να διέπονται από συναισθήματα – αρνητικής υφής – που πατάνε μεν σε υπαρκτά, αλλά όχι κυρίαρχα δεδομένα. Ας πάρουμε ως παράδειγμα τη σύνδεση της μετανάστευσης με την παρέκκλιση, την παραβατικότητα και την αύξηση της εγκληματικότητας. Ένα από τα κυρίαρχα επιχειρήματα, σήμερα, της διεθνούς alt – right.

Τι κι αν τα εμπειρικά δεδομένα δεν αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Τι κι αν ο ισχυρισμός βασίζεται στη σύνδεση της αύξησης του φόβου για το έγκλημα με τις παγιωμένες, αρνητικές, στάσεις και αντιλήψεις των ντόπιων απέναντι στους μετανάστες2. Αυτό δεν αποτελεί προσωπική γνώμη του γράφοντος. Απλώς ο παραπάνω ισχυρισμός στερείται ερευνητικών ευρημάτων που να τον τεκμηριώνουν, έστω, επαρκώς.

Αντίστοιχα, το επιχείρημα που συνδέει τη μετανάστευση με μία αρνητική επίδραση στην οικονομία και στα δημοσιονομικά δεδομένα της χώρας, όχι μόνο, διαψεύδεται πανηγυρικά από την πραγματικότητα, αλλά, εσχάτως, βλέπουμε και κρίσιμους θεσμικούς παράγοντες να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την απουσία ενός θετικού συνολικού και συνεκτικού σχεδίου ένταξης των μεταναστών στην αγορά εργασίας. Πέρυσι, τέτοια εποχή, ήταν ο Γιάννης Στουρνάρας, Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας ο οποίος ανέδειξε τη μετανάστευση ως λύση στο πρόβλημα της αγοράς εργασίας, όπου εντοπίζονται μεγάλα κενά, με την απειλή της παραγωγικής στασιμότητας να είναι ορατή³.

Είναι εμφανές ότι χρειαζόμαστε, απαραίτητα, μία θετική ατζέντα σε συνάρτηση με το δημογραφικό, εκεί όπου όλα τα δεδομένα συγκλίνουν στην ταχύτητα της δημογραφικής συρρίκνωσης και γήρανσης της χώρας4, γεγονός που οφείλει να πυροδοτήσει μία εθνική και ολιστική προσπάθεια ανάσχεσης – με τη μετανάστευση να μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο, μεσομακροπρόθεσμα.

Είναι εμφανές πως οι κυρίαρχες αφηγήσεις που αναδεικνύουν τις αρνητικές συνδέσεις με τη μετανάστευση, αφ’ ενός στερούνται πραγματολογικής βάσης και τεκμηρίωσης και αφ’ ετέρου προβάλουν ως κυρίαρχες λόγω του ότι η εναλλακτική προσέγγιση, αυτή που υπερασπίζεται τις θετικές συνδέσεις, είτε δεν ακούγεται, είτε σιγεί. Είθισται, βέβαια και αυτός που φωνάζει, να φαίνεται ότι ακούγεται παραπάνω και επομένως να φαίνεται πως έχει δίκιο. Όταν ο δημόσιος διάλογος, όμως, φορτίζεται με τόσο υποβολιμαίο τρόπο, η λύση είναι να πείσουμε και να πειστούμε, πρωτίστως, πως υπάρχει καλύτερος εναλλακτικός δρόμος. Κι ακολούθως, να φωτίσουμε αυτή τη διαδρομή. Αλήθεια, όμως, ποιος εργάζεται προς αυτήν την κατεύθυνση σήμερα;

Ο δρόμος της ένταξης έχει ως αδιαπραγμάτευτη αφετηρία την αποδοχή του άλλου ως ισότιμου μέλους και μέρους της κοινωνίας υποδοχής. Η επένδυση στην κοινωνική αποδοχή, την ένταξη και τη συμπερίληψη των ανθρώπων με προσφυγικό και μεταναστευτικό υπόβαθρο, των ανθρώπων που δεν είναι σαν κι εμάς, θα είναι απείρως πιο προσοδοφόρα για την οικονομική ανάπτυξη, για την κοινωνική συνοχή και για την πολιτική μας ωρίμανση. Αν αντ’ αυτού, συνεχίσουμε να ανεχόμαστε την περιστολή θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως πολιτικό και κοινωνικό status quo, την περιθωριοποίηση, τον αποκλεισμό και την απομόνωση μιας ολόκληρης κοινότητας ανθρώπων, δικαιώνουμε ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες την παρέκκλιση, καθοδηγώντας τον κοινωνικό αυτοματισμό και διαρρηγνύοντας το κοινωνικό συμβόλαιο.

Στο τέλος της παραπάνω συζήτησης, οφείλουμε να χαράξουμε διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους τιμητές της προόδου και στους υπερασπιστές της συντήρησης ή της οπισθοχώρησης. Πίσω από τις στατιστικές και τα δεδομένα βρίσκονται άνθρωποι με όνειρα και προσδοκίες, που δείχνουν δύναμη και ανθεκτικότητα. Ας εμπνευστούμε από τις ιστορίες των ανθρώπων που σε πείσμα των δυσμενειών με τις οποίες ήρθαν αντίκρυ, κατάφεραν να φτάσουν κοντά μας και ας αναδείξουμε, εκ νέου, τους τρόπους με τους οποίους συνυφαίνεται η μετανάστευση με τον πολιτισμό και την κοινωνική πρόοδο.

Παραδείγματα πολλά. Αρκεί να ανοίξουμε τις καρδιές και το μυαλό μας.

Ο Χρήστος Λαζαρίδης είναι Πρόεδρος του Δικτύου Τέχνης και Δράσης, σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που προάγει την υπεράσπιση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της Τέχνης, της Εκπαίδευσης και του Αθλητισμού

1 «Αυτοί δεν είναι σαν εμάς». Το παρελθόν και το μέλλον της μετανάστευσης: Ίαν Γκόλντιν, Τζέφρυ Κάμερον & Μίρα Μπαλαράτζαν. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (2013).

2 Μετανάστευση, οικονομία και δημόσια ασφάλεια στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ: Κωνσταντίνος Σαραβάκος, Ιωάννης Φίλλιος. Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (2025).

3 Συνέντευξη του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα στον ραδιοφωνικό σταθμό ΣΚΑΙ 100,3 και στον δημοσιογράφο Άρη Πορτοσάλτε (2025).

4 OECD Economic Outlook: Greece (2025).