Η συνύπαρξη και η αποδοχή των ψυχικά ασθενών, πιο αναγκαία από ποτέ

Τις τελευταίες δεκαετίες οι αλλαγές που επήλθαν σταδιακά στο χώρο της ψυχικής υγείας, άρχισαν να επηρεάζουν σε μεγάλο ποσοστό και τις εξελίξεις στην Ελλάδα.

Ωστόσο έρευνες δείχνουν πως παρά την πρόοδο της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και την ανάπτυξη των κοινοτικών δομών ψυχικής υγείας, το κοινωνικό στίγμα το οποίο συνδέεται άμεσα με τη ψυχική υγεία παραμένει εξαιρετικά έντονο, καθώς ο ψυχικά πάσχων υποβάλλεται σε διάφορες μορφές κοινωνικού στιγματισμού.

Η ψυχική ασθένεια εξάλλου δεν αφορά μόνο το άτομο. Επηρεάζεται είτε από κοινωνικοπολιτισμικούς είτε από οικονομικούς παράγοντες – όπως είναι η ανεργία, η κοινωνική απομόνωση και το στίγμα. Η κατανόηση της ψυχικής ασθένειας απαιτεί μία ολιστική προσέγγιση, τόσο βιολογικών όσο και ψυχολογικών και κοινωνικών διαστάσεων. Αυτό είναι κάτι που το διαπιστώνουμε καθημερινά ως εργαζόμενες στους ξενώνες και τα οικοτροφεία της ΕΠΑΨΥ.

Στη σύγχρονη βιβλιογραφία, ο κοινωνικός στιγματισμός διακρίνεται σε δημόσιο στίγμα, όπου περιλαμβάνει τις κοινωνικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις, αλλά και στον αυτοστιγματισμό, όπου είναι η εσωτερίκευση πιο συγκεκριμένα αυτών των αντιλήψεων από το ίδιο το άτομο.

Πρόσφατη ανασκόπηση αναφέρει προβλήματα που συνδέονται με το στίγμα, όπως η μειωμένη αυτοεκτίμηση των ασθενών, η αποφυγή κοινωνικών ρόλων, η μειωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας λόγω ντροπής ή φόβου αλλά και επιβράδυνση της ανάρρωσης. Σύμφωνα με τους Corrigan και Watson (2002), οι κοινωνικές στάσεις προς τα άτομα με ψυχική ασθένεια παραμένουν στερεοτυπικές, συνδέοντάς τα με επικινδυνότητα ή αδυναμία προσαρμογής.

Αντίστοιχα, θα το χαρακτήριζε κανείς ως ένα πολύπλοκο φαινόμενο στα ψυχογηριατρικά Οικοτροφεία, καθώς τα άτομα δέχονται διπλό στίγμα, ως προς τις ιδιαιτερότητες της ψυχικής διαταραχής, όπου έχουν διαγνωσθεί, σε συνδυασμό με τη γήρανση. Σκοπός των επαγγελματιών ψυχικής υγείας δεν είναι μόνο η θεραπεία των συμπτωμάτων αλλά και η ανάρρωση και η αποκατάστασή των ψυχικά ασθενών, ενισχύοντας την προαγωγή της ψυχικής υγείας στην κοινότητα.

Οι κοινοτικές δομές ψυχικής υγείας, όπως τα Οικοτροφεία και τα Προστατευόμενα Διαμερίσματα, αποτελούν κρίσιμους κρίκους στην πορεία αποϊδρυματοποίησης (Σακελλαρόπουλος, 2017). Δεν προσφέρουν μόνο στέγη, αλλά ένα χώρο ύπαρξης στους ανθρώπους αυτούς- μία μικρογραφία της κοινωνίας, όπου ο ωφελούμενος μαθαίνει ξανά να συμμετέχει, να σχετίζεται και να ανήκει. Πιο χαρακτηριστικά , προάγουν το δικαίωμα και την ελευθερία του ατόμου να ζει μία πλήρη και ουσιαστική ζωή, ακόμη και με την παρουσία της ψυχικής διαταραχής. Η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και η ανάκαμψη (recovery) υποστηρίζει το άτομο στην επανένταξή του στην κοινότητα, στην εργασία, στις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και στη διατήρηση της αυτονομίας του.

Ωστόσο, η κοινότητα δεν έχει μόνο υποστηρικτικό ρόλο μετά τη διάγνωση. Αντίθετα, ο ενεργός της ρόλος ξεκινά πολύ νωρίτερα, στις πρώτες ενδείξεις ψυχικής ευαλωτότητας, μέσα από ένα ευρύτερο σύστημα φροντίδας, πρόληψης και ενδυνάμωσης των πολιτών. Η έγκαιρη αναγνώριση των δυσκολιών και η διασύνδεση με τις υπηρεσίες υγείας αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία για τη διαμόρφωση ενός κοινωνικού περιβάλλοντος που ενδυναμώνει αντί να αποκλείει.

Η κοινότητα μπορεί να λειτουργήσει ως το πρώτο ανάχωμα, εντοπίζοντας εγκαίρως τις ανάγκες και προσφέροντας στήριξη. Συγκεκριμένα, επαγγελματίες σε άμεση επαφή με τη κοινότητα αλλά χωρίς ειδίκευση στην ψυχική υγεία, μπορούν να συνεισφέρουν με το να αναγνωρίζουν, να υποστηρίζουν και να παραπέμπουν έγκαιρα άτομα με ψυχικές δυσκολίες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα μέλη της κοινότητας που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ψυχικής υγείας ενδυναμώνονται σε ένα γενικότερο κοινοτικό πλέγμα φροντίδας (World Health Organization, 2023).

Ένα πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης είναι το Mental Health Gap Action Programme (mhGAP; World Health Organization, 2023) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Το πρόγραμμα στοχεύει στην εκπαίδευση ιατρών, νοσηλευτών, εκπαιδευτικών και γενικότερα εργαζόμενων σε κοινοτικές δομές. Η εκπαίδευση αφορά την αναγνώριση των συμπτωμάτων, την αξιολόγηση του κινδύνου, την αρχική παρέμβαση, καθώς και την παραπομπή σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Στόχος του προγράμματος είναι η ψυχική ευαλωτότητα να μην αντιμετωπίζεται ως ατομικό πρόβλημα, αλλά ως συλλογική ευθύνη.

Έτσι, η κοινότητα μετατρέπεται σε ενεργό χώρο πρόληψης και στήριξης, ενδυναμώνοντας τόσο το άτομο όσο και τη κοινότητα (World Health Organization, 2023).

Συμπερασματικά, η ψυχική υγεία αποτελεί ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που συνδιαμορφώνεται από κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες. Η αποδοχή και η στήριξη των ατόμων με ψυχικές δυσκολίες απαιτεί τη συμμετοχή όλων. Η δημιουργία ενός κοινοτικού δικτύου πρόληψης, αποκατάστασης και ενδυνάμωσης μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μία κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς, όπου ο κάθε άνθρωπος μπορεί να ζήσει με αξιοπρέπεια. Διότι η ψυχική υγεία δεν είναι ατομική υπόθεση-είναι κοινωνική ευθύνη. Μία κοινωνία που σέβεται, στηρίζει και κατανοεί τη ψυχή του ανθρώπου, είναι μία κοινωνία που πραγματικά εξελίσσεται.

*Η Δημήτρια Ιωάννου είναι Ψυχολόγος, BSc, Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεύτρια και Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια στην Κλινική & Κοινοτική Ψυχολογία. Εργάζεται στο Οικοτροφείο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης ΕΠΑΨΥ Λιβαδειάς

*Η Κωνσταντίνα Τρικαλίτη είναι Ψυχολόγος, MSc και Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεύτρια . Εργάζεται στις Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης ΕΠΑΨΥ Ευβοίας

Ξενώνας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης Χαλκίδας

Ο Ξενώνας Χαλκίδας λειτουργεί από το 1990 και σήμερα φιλοξενεί έντεκα (11) ενήλικες, άνδρες και γυναίκες, με σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα και με μέσο όρο ηλικίας τα 45 έτη. Υπήρξε η πρώτη μονάδα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης στην Ελλάδα που εφάρμοσε το μοντέλο Recovery (Ανάρρωσης), αναπτύσσοντας τεχνογνωσία για την εφαρμογή του σε ευρύτερη κλίμακα.

Στοιχεία επικοινωνίας

Δ/νση: Δελαγραμμάτικα & Χαϊνά 46, Τ.Κ. 34132

Τηλ.: 22210 82151

Email: [email protected]

Επιστημονικά Υπεύθυνη: Αλεξάνδρα Τσαρούχα

Εποπτεία & Χρηματοδότηση: Υπουργείο Υγείας

Οικοτροφείο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης Χαλκίδας

Το Οικοτροφείο Χαλκίδας λειτουργεί από τον Φεβρουάριο του 2004 και παρέχει φιλοξενία, υποστήριξη και θεραπεία σε δεκαπέντε (15) άτομα με σοβαρές ψυχοκοινωνικές δυσκολίες και με μέσο όρο ηλικίας τα 65 έτη, ενώ είναι η πρώτη μονάδα ψυχικής υγείας στη χώρα που πιστοποιήθηκε µε το διεθνές πρότυπο ISO 9001:2000 για την εφαρμογή συστήματος ποιότητας.

Στοιχεία επικοινωνίας

Δ/νση: Λ. Γεωργίου Παπανδρέου & Αμαράντων, Τ.Κ. 34132

Τηλ.: 22210 22530

Email: [email protected]

Επιστημονικά Υπεύθυνη: Αγγελική Κουτσαυλή

Εποπτεία & Χρηματοδότηση: Υπουργείο Υγείας

Οικοτροφείο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης Ερέτριας

Το Οικοτροφείο Ερέτριας λειτουργεί από τον Οκτώβριο του 2003 και παρέχει φιλοξενία, υποστήριξη και θεραπεία σε δεκαπέντε (15) άτομα με σοβαρές ψυχοκοινωνικές δυσκολίες και με μέσο όρο ηλικίας τα 65 έτη.

Στοιχεία επικοινωνίας

Δ/νση: Συνοικία Κουκή, Ερέτρια, Τ.Κ. 34008

Τηλ.: 6951 784885-6

Email: [email protected]

Επιστημονικά Υπεύθυνη: Αγγελική Κουτσαυλή

Εποπτεία & Χρηματοδότηση: Υπουργείο Υγείας

Οικοτροφείο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης Λιβαδειάς

Το Οικοτροφείο Λιβαδειάς λειτουργεί από το 2004 και παρέχει φιλοξενία, υποστήριξη και θεραπεία σε δεκαπέντε (15) άτομα με σοβαρές ψυχοκοινωνικές δυσκολίες και με μέσο όρο ηλικίας τα 65 έτη.

Στοιχεία επικοινωνίας

Δ/νση: Δηµάρχου Ι. Ανδρεαδάκη (πρ. Πεσόντων Μαχητών) 42, Λιβαδειά, Τ.Κ. 32131

Τηλ.: 22610 27330

Email: [email protected]

Συντονίστρια: Βάνα Φωή

Εποπτεία & Χρηματοδότηση: Υπουργείο Υγείας