Η «Ευφυΐα» της Τεχνητής Νοημοσύνης: Επιτεύγματα, προσδοκίες και ηθικά διλήμματα

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης και των τεχνολογικών εξελίξεων. Από τα chatbots που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας, μέχρι τις πολύπλοκες εφαρμογές στην ιατρική και τη φυσική, η τεχνολογία αυτή δεν αποτελεί πλέον ένα θεωρητικό κατασκεύασμα, αλλά ένα εργαλείο που ήδη διαμορφώνει την κοινωνία, την οικονομία και την επιστήμη. Ωστόσο, μαζί με τον ενθουσιασμό, αναδύονται και ερωτήματα: ποια είναι τα όριά της, ποιες οι δυνατότητες και ποια τα ηθικά διλήμματα που φέρνει στο προσκήνιο;

Η συζήτηση αυτή βρέθηκε στο επίκεντρο του fireside chat με θέμα «Η Ευφυΐα της Τεχνητής Νοημοσύνης: Επιτεύγματα, Προσδοκίες και Ηθικά Διλήμματα», που πραγματοποιήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου στο περίπτερο της Παπαστράτος, στο πλαίσιο της 89ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Η συγκεκριμένη μέρα ήταν αφιερωμένη στη GEN Z, με ένα πρόγραμμα που ξεκίνησε το απόγευμα με Career Speed Dating και συζήτηση για επαγγελματικές προοπτικές, συνεχίστηκε με το fireside chat και ολοκληρώθηκε με workshop για το personal branding και τις συνεντεύξεις εργασίας. Συντονίστρια του fireside chat ήταν η δημοσιογράφος Μαριάννα Σκυλακάκη, ενώ κεντρικός ομιλητής ο Ιωάννης Βλαχάβας, Καθηγητής Πληροφορικής του ΑΠΘ.

Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, ο κ. Βλαχάβας αναφέρθηκε τόσο στις ευκαιρίες που ανοίγονται χάρη στην ΤΝ όσο και τους σοβαρούς κινδύνους που συνοδεύουν τη ραγδαία ανάπτυξή της. Το fireside chat κινήθηκε γύρω από τις πρακτικές εφαρμογές, τις επιστημονικές καινοτομίες, τις προοπτικές για την Ελλάδα, αλλά και τις μεγάλες ηθικές και κοινωνικές προκλήσεις που δημιουργούνται.

Η δύναμη των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων

Ένα από τα βασικά σημεία της τοποθέτησης του κ. Βλαχάβα ήταν η καθοριστική συμβολή των Large Language Models (LLMs). Όπως τόνισε «με τα LLMs η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει γίνει προσιτή στον λαό». Η ανάπτυξή τους στηρίχθηκε στους τεράστιους όγκους δεδομένων και στην υπολογιστική ισχύ των μεγάλων εταιρειών, δίνοντας τη δυνατότητα στους χρήστες να αλληλεπιδρούν με την ΤΝ με τρόπο άμεσο και κατανοητό.

Οι εφαρμογές τους είναι ήδη ορατές, ιδιαίτερα στον χώρο της επιστήμης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τα δύο τελευταία βραβεία Nobel στη Φυσική και στη Χημεία συνδέονται άμεσα με την αξιοποίηση της ΤΝ. Μέσα από την ικανότητά της να αναλύει πολύπλοκα δεδομένα και να βρίσκει μοτίβα, η εν λόγω τεχνολογία προσφέρει λύσεις που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν κυριολεκτικά αδύνατες.

Όταν τα δεδομένα δεν αρκούν

Παρά τις επιτυχίες που έχουν ήδη σημειωθεί χάρη στην ΤΝ, ο κ. Βλαχάβας αναφέρθηκε εκτενώς και στα όριά της. Παρά το γεγονός ότι η τεχνολογία μπορεί να αναπαράγει και να συνδυάζει δεδομένα, δεν διαθέτει φαντασία, συναισθήματα ή ενσυναίσθηση. «Ένας εμπνευσμένος μουσικός μπορεί να δημιουργήσει εξαιρετικά έργα, ενώ η ΤΝ θα φτιάξει κάτι πολύ λιγότερο ποιοτικό», τόνισε χαρακτηριστικά.

Η παρατήρηση αυτή εντάσσεται σε έναν ευρύτερο προβληματισμό για την κριτική σκέψη. «Ακόμη και επιστήμονες πλέον χρησιμοποιούν άκριτα τα δεδομένα που παράγει η ΤΝ. Για μένα το κύριο πρόβλημα είναι η υποβάθμιση της κριτικής μας σκέψης», προειδοποίησε.

Από τη μηχανική μάθηση στη νέα γενιά φοιτητών

Ανατρέχοντας στην ιστορία της συγκεκριμένης τεχνολογίας, ο κ. Βλαχάβας εξήγησε ότι παρόλο που η ΤΝ μετρά ήδη 60 χρόνια ζωής, η πραγματική επανάσταση ήρθε με τη μηχανική μάθηση. «Ο αλγόριθμος εκπαιδεύεται με δεδομένα και δίνει αποτελέσματα χωρίς πολλές γραμμές κώδικα», εξήγησε.

Όπως είναι φυσικό, η αλλαγή αυτή έχει αντίκτυπο και στην εκπαίδευση. Σήμερα οι φοιτητές διδάσκονται κυρίως μηχανική μάθηση και νευρωνικά δίκτυα, γεγονός που ενέχει κινδύνους. «Σε δέκα χρόνια δεν ξέρω αν θα μπορούμε να βρούμε ικανό προγραμματιστή», σημείωσε, υπογραμμίζοντας τη σημασία της ισορροπίας ανάμεσα στη θεωρητική κατανόηση και την πρακτική εφαρμογή.

Ερωτήματα για το μέλλον

Η συζήτηση με το κοινό έφερε στο φως πρακτικές πτυχές και ανησυχίες γύρω από την ΤΝ. Σε σχέση με το περιβάλλον, αναφέρθηκαν εφαρμογές όπως η πρόβλεψη πλημμυρών με ακρίβεια και το στοχευμένο πότισμα που μειώνει την κατανάλωση νερού.

Όσον αφορά το ερώτημα της «αυτοτέλειας σκέψης», η απάντηση του κ. Βλαχάβα ήταν κατηγορηματική: «Δεν θα συμβεί ποτέ. Η ενσυναίσθηση δεν μπορεί να περιγραφεί με μαθηματικά». Όπως εξήγησε, κάθε νευρωνικό δίκτυο είναι στην ουσία μια συνάρτηση, πολύ διαφορετική από τους ανθρώπινους νευρώνες.

Στο πεδίο της εργασίας, ωστόσο, ο ίδιος υιοθέτησε μια πιο αισιόδοξη στάση. «Η ΤΝ θα αλλάξει τον τρόπο που δουλεύουμε. Δεν βλέπω κίνδυνο, αλλά ευκαιρία την οποία οι φοιτητές μπορούν να αδράξουν», υπογράμμισε, καλώντας τη νέα γενιά να αξιοποιήσει τις δυνατότητες που προσφέρει.

Ηθικές και κοινωνικές προκλήσεις

Όπως ήταν φυσικό, από τη συζήτηση δεν θα μπορούσε να λείψει η ηθική διάσταση. Ο κ. Βλαχάβας επισήμανε τον κίνδυνο της παραπληροφόρησης και την ανάγκη να ελέγχονται οι πηγές. «Η πιο έμπιστη πηγή πληροφόρησης είναι η μικρότερη εφημερίδα», σχολίασε χαρακτηριστικά.

Ο ίδιος αναφέρθηκε και στην άνιση εφαρμογή των κανόνων προστασίας δεδομένων. Είναι γεγονός ότι το GDPR ισχύει μόνο στην Ευρώπη, ενώ σε άλλες ηπείρους τα δεδομένα αξιοποιούνται χωρίς περιορισμούς, συχνά για στοχευμένη διαφήμιση μέσω των social media. «Η ΤΝ παίρνει δεδομένα που ανεβάζουν οι χρήστες και τα αξιοποιεί για σκοπούς που οι ίδιοι δεν γνωρίζουν», τόνισε.

Αναφερόμενος στο εργαστήριο του ΑΠΘ, εξήγησε ότι εκεί οι ερευνητές τροποποιούν τα δεδομένα ώστε να αφαιρείται κάθε σύνδεση με τον χρήστη, με στόχο να διασφαλίζεται η προστασία της ιδιωτικότητας. «Όταν η εφαρμογή αφορά το ευ ζην του ανθρώπου πρέπει να ενημερώνει τους χρήστες για το από πού προέρχεται η πληροφορία», υπογράμμισε, σημειώνοντας ότι στο εξωτερικό υπάρχουν ήδη εταιρείες που καθαρίζουν δεδομένα, ενώ στην Ελλάδα τέτοιες πρακτικές δεν έχουν ακόμη καθιερωθεί.

Η Ελλάδα στον χάρτη της Τεχνητής Νοημοσύνης

Στη συνέχεια, η συζήτηση στράφηκε και στην ελληνική πραγματικότητα. Ο κ. Βλαχάβας υπογράμμισε ότι η χώρα μας διαθέτει εξαιρετικούς επιστήμονες που διαπρέπουν διεθνώς, ωστόσο η εγχώρια αγορά δεν έχει ακόμη τη δυνατότητα να τους απορροφήσει.

Μάλιστα, ο ίδιος παρουσίασε ενδεικτικά ερευνητικά έργα που υλοποιούνται στο ΑΠΘ, όπως συστήματα για αυτόνομη οδήγηση και εφαρμογές που βοηθούν στη διάγνωση της ΔΕΠΥ. «Ιδέες υπάρχουν πολλές και φοβερές. Χρειάζεται η βιομηχανία να δώσει κίνητρο και το κράτος να συμβάλει με χρηματοδότηση», τόνισε, αναδεικνύοντας το χάσμα ανάμεσα στο επιστημονικό δυναμικό και τις ευκαιρίες αξιοποίησής του.

Κλείνοντας, ο κ. Βλαχάβας έκανε αναφορά στη συμμετοχή της Ελλάδας στις AI factories και στην κατασκευή του υπερυπολογιστή «Δαίδαλος», ένα σημαντικό βήμα για την ενίσχυση της χώρας στον παγκόσμιο χάρτη της ΤΝ. Οι πρωτοβουλίες αυτές, όπως σημείωσε, δείχνουν ότι η Ελλάδα μπορεί να έχει ενεργό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις, αρκεί να υπάρξει η απαιτούμενη στρατηγική και η στήριξη από τη βιομηχανία και το κράτος.