Ένας κόσμος με δύο υπερδυνάμεις – αρπακτικά

Η δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ μεταμορφώνει τον κόσμο. Είναι πολύ πιθανό ότι το αυταρχικό καθεστώς που δημιουργούν αυτός και οι πιστοί του υπηρέτες στην κυβέρνηση και το Ανώτατο Δικαστήριο, θα διαρκέσει.

Ωστόσο, ακόμη και αν δεν διαρκέσει, θα έχει αλλάξει τον κόσμο απλώς και μόνο επειδή έχει συμβεί. Ό,τι έχει συμβεί μια φορά μπορεί να συμβεί ξανά. Αυτό πρέπει να αλλάξει τις απόψεις μας για το μέλλον. Ωστόσο, αυτό το μέλλον δεν θα καθοριστεί μόνο από τις ΗΠΑ. Η Κίνα είναι επίσης υπερδύναμη. Ποιον ρόλο θα μπορούσε λοιπόν να παίξει σε αυτή την νέα εποχή;

Ας ξεκινήσουμε με τις ΗΠΑ. Άλλες δημοκρατίες πίστευαν ότι μοιράζονταν κοινές αξίες μαζί τους. Αλλά αυτό δεν ισχύει για αυτές τις ΗΠΑ. Ο ίδιος ο Τραμπ εμφανίζεται ως μόνιμα αδικημένος, προσανατολίζεται στο να κλείνει διαρκώς νέες συμφωνίες και είναι ιδιότροπος. Αυτό και μόνο κάνει την αντιμετώπισή του, δύσκολη.

Όπως παρατηρεί η Célia Belin του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, η εξωτερική του πολιτική “είναι εξαγωγή της εσωτερικής του ατζέντας”. Έτσι, γράφει, “ο Τραμπ και το στρατόπεδό του, που υποστηρίζουν την ιδεολογία του MAGA, χρησιμοποιώντας τις ίδιες τρεις μεθόδους σε εσωτερικό και εξωτερικό: εξάλειψη, μεταμόρφωση και υποταγή”.

Στο εσωτερικό, προσπαθούν να εξαλείψουν το “βαθύ κράτος” και να μετατρέψουν μια φιλελεύθερη Αμερική σε εθνικιστική. Στο εξωτερικό, παρομοίως, προσπαθούν να εξαλείψουν συμμαχίες και άλλες δεσμεύσεις και να μετατρέψουν τους συμμάχους σε υποτελείς.

Αυτοί οι στόχοι είναι αρνητικοί για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου και ανόητοι για τις ΗΠΑ. Ο Άνταμ Πόζεν, πρόεδρος του Ινστιτούτου Peterson για τη Διεθνή Οικονομία, υιοθετεί αυτή την εκτενή άποψη σε ένα άρθρο του στο Foreign Affairs με τίτλο “Η Νέα Οικονομική Γεωγραφία”. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γράφει, οι ΗΠΑ παρείχαν ασφάλεια σε άλλες χώρες έναντι διαφόρων κινδύνων. Αλλά το κόστος που επωμίστηκαν δεν ήταν ανεξόφλητο: άλλες χώρες επένδυσαν στις ΗΠΑ, άνοιξαν τις οικονομίες τους σε Αμερικανούς επενδυτές, δάνεισαν χρήματα στις ΗΠΑ με χαμηλό επιτόκιο, έκαναν το δολάριο παγκόσμιο νόμισμα και μετέτρεψαν τις αγορές κεφαλαίων των ΗΠΑ σε κέντρο της παγκόσμιας χρηματοδότησης. Αυτή ήταν μια αμοιβαία επωφελής συμφωνία.

Ο Τραμπ παραπονιέται ότι οι ΗΠΑ έχουν “εξαπατηθεί”. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι παρέμειναν η πλουσιότερη και πιο τεχνολογικά προηγμένη οικονομία του κόσμου σε μια περίοδο παγκόσμιας ανάπτυξης χωρίς προηγούμενο: μεταξύ 1950 και 2020 το μέσο παγκόσμιο πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 360%! Εξαπατήθηκαν; Δύσκολα.

Δυστυχώς, ο Τραμπ κατέστρεψε αυτή τη μεγάλη συμφωνία. Στη θέση της, βλέπουμε μια σειρά από αναξιόπιστες και επιθετικές συμφωνίες. Εκτός από την επιβολή τεράστιων δασμών σε χώρες που νόμιζαν ότι ήταν φίλοι της Αμερικής, ο Τραμπ απαίτησε τα χρήματα να επενδύονται βάσει της δικής του εκτίμησης, κάτι που έχει εξοργίσει τους ξένους εταίρους. Αυτό είναι καθαρή γκανγκστερική τακτική.

Ένας άλλος τρόπος να σκεφτούμε τι έχει συμβεί είναι ότι στον παλιό κόσμο της εμπιστοσύνης στις ΗΠΑ, υπήρχε αλληλεξάρτηση, αλλά ορισμένες χώρες ήταν πιο εξαρτημένες από άλλες. Αυτό επέτρεψε την “εργαλειοποίηση” της αλληλεξάρτησης. Όπως υποστηρίζουν οι Henry Farrell και Abraham Newman, οι ΗΠΑ το έκαναν αυτό με σχετική ελευθερία. Μέσα σε αυτό που θεωρούνταν αμοιβαία ευνοϊκές μακροπρόθεσμες σχέσεις, η εργαλειοποίηση, ειδικά σε ό,τι αφορά τη χρήση κυρώσεων, γινόταν ανεκτή, όσο κι αν γινόταν με μισόλογα.

Όμως ο Τραμπ μετατρέπει την αλληλεξάρτηση σε ασφυκτικό έλεγχο. Αυτό είναι ένα τελείως διαφορετικό ζήτημα.

Επιπλέον, και άλλοι μπορούν να παίξουν αυτό το παιχνίδι. Στην πραγματικότητα, η Κίνα το κάνει ήδη. Αυτή η ιδέα παρουσιάζεται με έντονο τρόπο από δύο Ευρωπαίους οικονομολόγους, τους Moreno Bertoldi και Marco Buti, σε ένα άρθρο που εξετάζει το πώς η ΕΕ βρίσκεται παγιδευμένη μεταξύ μιας “εκμεταλλευτικής” και μιας “εξαρτητικής” υπερδύναμης. Η Κίνα είναι η δεύτερη: δημιουργεί εξάρτηση. Πλημμυρίζοντας τις αγορές με τα προϊόντα της, επιδεινώνει τις παγκόσμιες εμπορικές και μακροοικονομικές ανισορροπίες.

Εκμεταλλευόμενη τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου για την υποστήριξη των νεοσύστατων βιομηχανιών υπονομεύει την εμπιστοσύνη στο βασιζόμενο σε κανόνες, εμπορικό σύστημα, το οποίο δήθεν υποστηρίζει.

Η εργαλειοποίηση των κρίσιμων υλικών και ο έλεγχος της αλυσίδας εφοδιασμού καθαρής ενέργειας εξασθενεί επίσης την υποστήριξη για πολιτικές που στοχεύουν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, ιδίως στην ΕΕ. Ωστόσο, η Κίνα είναι πιο αξιόπιστος και λογικός εταίρος από τις σημερινές ΗΠΑ: τουλάχιστον, δεν αρνείται την κλιματική πραγματικότητα.

Είναι αδύνατο για τον υπόλοιπο κόσμο να αγνοήσει αυτές τις υπερδυνάμεις που φέρονται ως αρπακτικά, καθώς μαζί παράγουν το 43% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε τιμές αγοράς (και το 34% σε αγοραστική ισχύ). Αλλά πρέπει να βρεθεί κάποιος τρόπος για να γίνει διαχειρίσιμος ο παγκόσμιος αντίκτυπός τους.Μέρος της απάντησης πρέπει να είναι η αντιστάθμιση.

Οι ΗΠΑ θα πρέπει να είναι το κύριο θύμα αυτού, καθώς φέρουν ακόμη τις πιο σταθερές συμμαχίες. Αλλά ένα καθεστώς που καταστρέφει ευχαρίστως τα κύρια εθνικά του περιουσιακά στοιχεία – τα σπουδαία πανεπιστήμιά του, την επιστημονική του υπεροχή, την ανοιχτότητά του σε ταλαντούχους μετανάστες, ακόμη και το κράτος δικαίου – δεν θα ανησυχεί για αυτό.

Επιπλέον, ο Τραμπ πιστεύει ότι οι σύμμαχοι μπορούν να μετατραπούν σε υποτελείς. Αυτό δεν είναι ασύμβατο με τη συμπεριφορά τους. Η Βρετανία έχει επιλέξει να είναι υποτελής. Αυτό, ειρωνικά, είναι συνέπεια της αναζήτησης για ενισχυμένη εθνική κυριαρχία μετά το Brexit. Αλλά και η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, ακόμη και η ΕΕ, δεν φαίνονται και τόσο διαφορετικές ως προς τη συμπεριφορά τους, μέχρι στιγμής.

Ωστόσο, ελπίζω ότι αυτό είναι απίθανο να διαρκέσει. Τόσο οι πρώην σύμμαχοι όσο και άλλες χώρες θα αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις. Αυτό θα αυξήσει την επιρροή της Κίνας. Πράγματι, οι ΗΠΑ έχουν ήδη ωθήσει την Ινδία και τη Βραζιλία πιο κοντά στο Πεκίνο: ο Σι Τζινπίνγκ πρέπει να ευχαριστεί τον Τραμπ κάθε μέρα για τα κατάφορα λάθη του. Κατά πάσα πιθανότητα, λοιπόν, οι χώρες θα προσπαθήσουν να βάλουν τη μία υπερδύναμη εναντίον της άλλης. Η Ινδία και η Βραζιλία θα συμπεριφερθούν με αυτόν τον τρόπο, όπως και άλλες.

Η υποταγή και η σύγκρουση μεταξύ των υπερδυνάμεων αφήνει μια τρίτη επιλογή. Ο κόσμος στον οποίο κινούμαστε θα είναι φτωχότερος, πιο ασταθής και πιο επικίνδυνος από εκείνον που είχαμε πριν από την υιοθέτηση του MAGA από τις ΗΠΑ. Άλλες χώρες θα πρέπει να τολμήσουν να ακολουθήσουν μια πιο ανεξάρτητη πορεία, από κοινού, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των παγκόσμιων δημόσιων αγαθών, όπως η υγεία, το κλίμα, ακόμη και η ασφάλεια. Θα μπορούσε η ΕΕ να ηγηθεί σε αυτό; Αυτό μπορεί τώρα να φαίνεται φαντασίωση. Αλλά έχουν συμβεί και πιο παράξενα πράγματα.