Η ΕΕ θα πρέπει να αφήσει πίσω της την κουλτούρα της συναίνεσης

Αν η ΕΕ έχει κάποιο μάθημα να διδάξει, αυτό είναι σίγουρα πώς να κάνει πρώην θανάσιμους εχθρούς να συνεργάζονται για κοινούς στόχους – “ενωμένοι στην ποικιλομορφία”, όπως το λέει το σύνθημα της Ένωσης.

Αντίθετα, η έλλειψη ενότητας συχνά κατηγορείται ως υπεύθυνη για τις δυσκολίες της ΕΕ να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην γεωπολιτική αρένα. Η αόριστη αρχή είναι ότι για την Ευρώπη, η διαίρεση γεννά αμφιβολία. Αλλά τι θα γινόταν αν η αλήθεια ήταν πιο κοντά στο αντίθετο;

Για να γίνει πιο αποφασιστική, η ΕΕ μπορεί να χρειαστεί να εξοικειωθεί περισσότερο με τη διαίρεση, και όχι να τη θεωρεί κάτι που πρέπει να αποφύγει.

Πάρτε για παράδειγμα τη νέα εμπορική συμφωνία με το μπλοκ της Mercosur, την οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε αυτή την εβδομάδα στα κράτη μέλη και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για έγκριση – 26 χρόνια μετά την έναρξη των συνομιλιών. Αυτό είναι λόγος για εορτασμό, αφού βέβαια καταμετρηθούν πρώτα οι ψήφοι. Αλλά δεν χρειάζεται να περιμένουμε ως τότε για να αναλογιστούμε το γιατί και το πώς πήρε τόσο πολύ χρόνο.

Ενώ η εμπορική πολιτική εμπίπτει αποκλειστικά στην αρμοδιότητα των Βρυξελλών, η Επιτροπή εκφοβίζεται εδώ και καιρό από μερικές χώρες με ισχυρά γεωργικά συμφέροντα, με πρώτη και κύρια τη Γαλλία. Ο φόβος ήταν ότι η Γαλλία θα έπαιρνε μαζί της μια μειοψηφία κρατών που θα μπορούσαν να εμποδίσουν τη συμφωνία. Η Επιτροπή είχε δίκιο να προσθέσει εναλλακτικές, αλλά πάρα πολλά χρόνια χάθηκαν με την ελπίδα να βελτιωθεί η συμφωνία προς όφελος όλων. Η αναζήτηση της ικανοποίησης όλων είναι μια ανόητη αποστολή.

Σκεφτείτε μια άλλη, όπως αποκαλείται, εμπορική συμφωνία που βρίσκεται στο τραπέζι: τη συμφωνία με τις ΗΠΑ, η οποία υποτίθεται ότι θα προσφέρει εμπορικές ρυθμίσεις που θα είναι σταθερές (αν και χειρότερες από πριν) – και καλύτερες – κατά τις Βρυξέλλες – σε σχέση με τον να μην υπήρχε συμφωνία.

Λίγοι είναι πεπεισμένοι γι’ αυτό, ακόμη και μέσα στην ίδια την επιτροπή: η Τερέζα Ριμπέρα, επίτροπος ανταγωνισμού, έχει σχεδόν υπονοήσει ότι η ανανεωμένη επιθετική στάση της ΕΕ κατά της τεχνολογικής ρύθμισης των ΗΠΑ, μπορεί να σημαίνει ότι η συμφωνία θα ακυρωθεί. Δεν είναι καθόλου εγγυημένο ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα εγκρίνει τις δασμολογικές αλλαγές, που έχουν υποσχεθεί οι Βρυξέλλες στον Λευκό Οίκο.

Οι εξαιρετικά ικανοί εμπορικοί αξιωματούχοι της Επιτροπής θα μπορούσαν σίγουρα να έχουν πετύχει καλύτερο αποτέλεσμα αν είχαν υιοθετήσει μια πιο συγκρουσιακή στάση από τους πολιτικούς τους ηγέτες.

Υπήρξαν πρώιμες σκέψεις για την εφαρμογή του “μηχανισμού κατά του εξαναγκασμού” (ACI – Anti Coercion Instrument), που θα επέτρεπε στις Βρυξέλλες να επιβάλουν αυστηρές κυρώσεις, για παράδειγμα, σε μεγάλες αμερικανικές τεχνολογικές εταιρείες, λόγω των τιμωρητικών δασμών στις εξαγωγές της ΕΕ. Γιατί δεν προχώρησε τίποτα από αυτά;

Μια εξήγηση είναι ο φόβος ενός εκνευρισμένου Ντόναλντ Τραμπ που θα μπορούσε να αποσύρει την υποστήριξή του στην Ουκρανία. Αλλά μια άλλη εξήγηση είναι η υποταγή στις μεγάλες κυβερνήσεις των κρατών μελών των οποίων η προτεραιότητα ήταν να προστατεύσουν τα εθνικά εξαγωγικά συμφέροντα.

Το ηθικό δίδαγμα είναι ότι τα αποτελέσματα… “υποφέρουν” από τον σεβασμό και τον φόβο της αντίδρασης.

Ένα άλλο παράδειγμα: Οι Μάριο Ντράγκι και Ενρίκο Λέτα διατύπωσαν παράπονα με επιδραστικές αναφορές τους πέρυσι, ότι η οικονομία της ΕΕ είναι κατακερματισμένη από πάρα πολλούς διαφορετικούς εθνικούς κανόνες.

Οι λύσεις που πρότειναν περιλάμβαναν περισσότερους κανονισμούς (οι οποίοι είναι ίδιοι για όλους) αντί για οδηγίες (που τα κράτη μέλη προσαρμόζουν στο εθνικό τους δίκαιο), και τη δημιουργία ενός «28ου καθεστώτος» εταιρικών κανόνων με δυνατότητα επιλογής για την παράκαμψη της προστατευτικότητας των κεφαλαίων έναντι των εθνικών νόμων.

Και τα δύο προβλήματα προκύπτουν από την πολιτική συναίνεσης. Είναι πιο εύκολο να βρεθεί κοινό έδαφος μεταξύ των χωρών ως προς τις οδηγίες, τις οποίες ξέρουν ότι μπορούν να προσαρμόσουν στα ειδικά εθνικά συμφέροντα, και είναι δύσκολο να παρακάμψεις την προσκόλληση των κρατών – μελών στα στεγανοποιημένα εγχώρια συστήματά τους. Αλλά το αποτέλεσμα είναι η στασιμότητα. Στην πράξη αυτό σημαίνει: Περισσότερη ποικιλομορφία, λιγότερη ενότητα.

Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να επαναλάβουμε την ξεπερασμένη έκκληση για “μεταβλητή γεωμετρία” – δηλαδή θεσμικές λύσεις που θα επιτρέπουν σε διαφορετικές ομάδες χωρών της ΕΕ να τις ενσωματώσουν σε διαφορετικούς βαθμούς και σε διαφορετικούς τομείς. Ενώ αυτό είναι σημαντικό, υποκαθιστά τη θεσμική μεταρρύθμιση που χρειάζεται μια αλλαγή στην πολιτική κουλτούρα: μια κουλτούρα που θα ανησυχεί λιγότερο για τη συναίνεση και θα επικεντρώνεται περισσότερο στην πρόοδο.

Αυτό είναι εφικτό εντός του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου. Ορισμένες αποφάσεις απαιτούν νομικά ομοφωνία, αλλά πολλές περισσότερες μπορούν να επιτευχθούν με χαλαρότερη υποστήριξη και με μια στάση στη λογική “απλά κάν’ το”: κλείσε τη συμφωνία Mercosur νωρίτερα χωρίς να αγωνιάς για τις αντιδράσεις της Γαλλίας· προχώρα με την ACI (αντίμετρα όπως ειδική φορολογία σε αμερικανικούς τεχνολογικούς κολοσσούς) για την ενίσχυση της επιρροής της ΕΕ έναντι των ΗΠΑ· ή επιδίωξη «ενισχυμένης συνεργασίας», όπου μόλις εννέα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίσουν κοινούς κανόνες, όταν τα άλλα διαφωνούν.

Μια εναλλακτική λύση είναι το “η ενισχυμένη συνεργασία” της Ισπανίας, μια αναζήτηση δηλαδή συνασπισμών προθύμων ως προς την ολοκλήρωση της χρηματοοικονομικής πολιτικής.

Η συναίνεση είναι ένα υπέροχο πράγμα. Όταν επιτυγχάνεται, όπως έχει γίνει με 19 πακέτα κυρώσεων κατά της Ρωσίας, δημιουργεί ισχυρές πολιτικές βάσεις για δράση.

Αλλά, όπως δείχνει η πολιτική των κυρώσεων – η ΕΕ έχει μετριάσει τις κυρώσεις για να κρατήσει τους Ευρωπαίους υποστηρικτές της Μόσχας στο πλευρό της – υπάρχει μια προβληματική μεταξύ της αναζήτησης συναίνεσης και της επίτευξης περισσότερων αποτελεσμάτων.

Εάν η ΕΕ κατανοεί ότι απαιτούνται περισσότερα από αυτήν σε αυτούς τους επικίνδυνους καιρούς, τότε πρέπει να κατανοήσει πως η παραπάνω ισορροπία γέρνει υπερβολικά μόνο ως προς τη μία κατεύθυνση. Μια λιγότερο συναινετική Ευρώπη θα ήταν και ένας ισχυρότερος παράγοντας και στον παγκόσμιο χάρτη.