Η μάχη για την αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών της Ευρώπης

Ο Nicolás de la Fuente, 92 ετών, περπατάει με το σκύλο του στους έρημους δρόμους του Molezuelas de la Carballeda και θυμάται την εποχή της ακμής του ισπανικού χωριού, όταν ήταν μια ακμάζουσα αγροτική κοινότητα. “Είχαμε τα πάντα,” θυμάται. “Είχαμε πέντε κοπάδια από 500 πρόβατα το καθένα. Είχαμε δύο κοπάδια από 600 κατσίκες. Είχαμε αγελάδες, 200 ή 300. Και άλογα και κότες”.

Αλλά η εποχή της αγροτικής αφθονίας ανήκει στο παρελθόν. Η εμπορική δραστηριότητα έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Αυτό το απομακρυσμένο χωριό με τους πέτρινους τοίχους και τις ξεκλείδωτες πόρτες έχει μετατραπεί σε μια οικονομική έρημο. Ο μέσος όρος ηλικίας των 47 κατοίκων του έχει φτάσει τα 70, κάνοντάς το τη γηραιότερη δημοτική ενότητα της Ζαμόρα, μιας βορειοδυτικής επαρχίας στην καρδιά της λεγόμενης “άδειας Ισπανίας” ή España vaciada. “Τώρα δεν υπάρχει τίποτα,” λέει ο de la Fuente. “Τα πάντα έχουν τελειώσει.”

Η μείωση του αγροτικού πληθυσμού αποτελεί εδώ και καιρό πρόβλημα σε κάποιες περιοχές της νότιας και ανατολικής Ευρώπης. Ωστόσο, η τάση αυτή γίνεται μια υπαρξιακή απειλή για πολλές περιοχές και εξαπλώνεται σε όλη την ήπειρο, χωρίς να μένει καμία χώρα ανεπηρέαστη. Ενώ οι αγροτικές περιοχές που είναι καλά συνδεδεμένες με πόλεις και κωμοπόλεις τα πάνε καλύτερα, ιδίως μετά την πανδημία, η οποία προκάλεσε μια επιθυμία για περισσότερο πράσινο χώρο, οι πιο απομακρυσμένες περιοχές αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Στην δεκαετία έως το 2024, ο εκτιμώμενος αριθμός των ατόμων που ζουν σε κυρίως αγροτικές περιοχές της ΕΕ μειώθηκε κατά σχεδόν 8 εκατομμύρια, μια πτώση της τάξης του 8,3%, ενώ ο πληθυσμός των πόλεων αυξήθηκε κατά πάνω από 10 εκατομμύρια, ή 6%. Οι περιοχές που καλύπτουν περίπου το 40% της επιφάνειας της ΕΕ και συγκεντρώνουν σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της, υφίστανται μια σταθερή μείωση των κατοίκων.

Η μείωση του πληθυσμού σημαίνει ότι καταστήματα και μπαρ αναγκάζονται να κλείσουν, τα λεωφορεία εκτελούν δρομολόγια λιγότερο συχνά, οι γιατροί είναι πιο δύσκολο να βρεθούν και οι αίθουσες διδασκαλίας γίνονται πιο άδειες. Αυτό τροφοδοτεί τις αποχωρήσεις, σε έναν φαύλο κύκλο, όπως τον περιγράφει ο ΟΟΣΑ.

“Οι πολίτες πρέπει να είναι ίσοι, αλλά αυτοί στις αγροτικές περιοχές πληρώνουν το τίμημα με χειρότερες υπηρεσίες, υψηλότερο κόστος και λιγότερες ευκαιρίες,” λέει η Ραφαέλα Μαριάνι, δήμαρχος μιας περιοχής της Γκαρφαγκνάνα, στην Τοσκάνη.

Αυτό δεν αποτελεί απλώς μια ανησυχία για όσους έχουν μείνει πίσω στις άδειες αγροτικές κοινότητες, λέει η Λάμια Καμάλ-Σαούι, διευθύντρια στο Κέντρο για τις Περιοχές και τις Πόλεις του ΟΟΣΑ.

Η μείωση του πληθυσμού απειλεί την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης, τις τοπικές γλώσσες, τις κουζίνες, τις τέχνες, τις αγροτικές εκτάσεις, τις παραδόσεις και ακόμη και την εθνική ασφάλεια. Η διατήρηση των δήμων στην Γκαρφαγκνάνα “προστατεύει τις πόλεις χαμηλότερα” από τις πλημμύρες, προσθέτει η Μαριάνι.

Αυτό επιφέρει ένα ευρύτερο κόστος για την κοινωνία, δημιουργώντας μια “γεωγραφία της δυσαρέσκειας, η οποία με τη σειρά της δημιουργεί πολιτική δυσαρέσκεια, κοινωνική δυσαρέσκεια, θέτοντας σε κίνδυνο τη δημοκρατία μας,” λέει η Καμάλ-Σαούι.

Οι προσπάθειες για την αντιστροφή της τάσης, κυμαίνονται από την πώληση σπιτιών για 1 ευρώ για να ενθαρρύνουν νέους κατοίκους να τα ανακαινίσουν, έως την επιδότηση ζωτικών υπηρεσιών και την επαναχρησιμοποίηση δημοτικών κτιρίων ώστε να εξυπηρετούν πολλαπλές λειτουργίες. Ορισμένες περιοχές στρέφονται στον τουρισμό, ενθαρρύνοντας την κατοχή εξοχικών σπιτιών, ενώ ορισμένες άλλες περιοχές στρέφονται εναντίον του.

Ο ΟΟΣΑ προτρέπει τις αγροτικές περιοχές να “συρρικνωθούν με έξυπνο τρόπο”: να ενοποιήσουν τις υπηρεσίες, να ενισχύσουν τη συνδεσιμότητα, να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία για να βελτιώσουν την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση, και να προβάλλουν τις ευκαιρίες και την ποιότητα ζωής στις αγροτικές κοινότητες.

Αλλά τα υποκείμενα προβλήματα στις απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές – γηράσκοντες πληθυσμοί, μειούμενοι ρυθμοί γεννήσεων και έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης – θα είναι πιο δύσκολα να αντιμετωπιστούν. Ο δήμαρχος του Molezuelas, Αλεχάντρε Σατούε Λόμπο, λέει ότι προσπαθεί να διατηρήσει τις τοπικές υπηρεσίες όσο το δυνατόν καλύτερες, αλλά θεωρεί την αντιστροφή της πληθυσμιακής μείωσης ακατόρθωτο έργο.

“Πρέπει να το διαχειριστείς,” λέει. “Αλλά δεν βλέπω πώς το χωριό μπορεί να ξαναγίνει αυτό που ήταν κάποτε.”

Όπως και σε πολλές άλλες αγροτικές περιοχές, η σταδιακή παρακμή του Molezuelas άρχισε με τη φυγή των κατοίκων προς βιομηχανικές αστικές περιοχές, όπως το ισπανικό λιμάνι του Μπιλμπάο ή ακόμα και τη Γαλλία.

Η άνοδος της οικονομίας της γνώσης από τη δεκαετία του 1960 έχει κάνει τα αστικά κέντρα πιο σημαντικά, ενώ πολλές από τις παραδοσιακές βιομηχανίες που αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά των αγροτικών κοινοτήτων έχουν μειωθεί.

Στην Ανατολική Ευρώπη, δεκαετίες κεντρικής εκβιομηχάνισης υπό τη σοβιετική επιρροή συνέβαλαν στην ώθηση των αγροτικών πληθυσμών προς τα αστικά κέντρα. Ως αποτέλεσμα, η παρατεταμένη μετανάστευση και οι χαμηλοί ρυθμοί γεννήσεων συμβάλλουν στις διψήφιες απώλειες πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές της Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Λιθουανίας.

Οι οικογένειες έχουν λιγότερα παιδιά σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο. Σύμφωνα με την Eurostat, στην ΕΕ το 2024 καταγράφηκαν μόλις 3,6 εκατομμύρια γεννήσεις, ο χαμηλότερος αριθμός από ποτέ και πολύ κάτω από τα προηγούμενα χρόνια μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970, όταν οι γεννήσεις ξεπερνούσαν συχνά τα 6 εκατομμύρια ετησίως.

“Η μεγαλύτερη ανησυχία μας, αυτή τη στιγμή, είναι η έλλειψη παιδιών,” λέει ο Μάρκου Χίρβονεν, δήμαρχος της Βόρειας Καρελίας στη βορειότερη περιοχή της Φινλανδίας. Πολλοί από τους 13 δήμους της περιοχής έχουν συρρικνωθεί στο ένα τρίτο ή και λιγότερο του πληθυσμού που είχαν τη δεκαετία του 1960. Στη συστάδα χωριών που αποτελούν τη Juuka, μόλις εννέα μωρά γεννήθηκαν πέρυσι ενώ 150 άτομα πέθαναν, λέει ο Χίρβονεν. “Σήμερα υπάρχουν πολλά άδεια χωριά,” προσθέτει.

Ως αποτέλεσμα αυτών των τάσεων, ο αγροτικός πληθυσμός της ΕΕ προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά 18% έως το 2100, ενώ ορισμένες περιοχές – συμπεριλαμβανομένων της Βουλγαρίας, της Κροατίας, της Πορτογαλίας και της Λιθουανίας – αναμένεται να χάσουν το ένα τρίτο ή και περισσότερο των αγροτικών κατοίκων τους.

Σε κάποιες περιοχές της αγροτικής Φινλανδίας κοντά στα ρωσικά σύνορα, η μείωση της πυκνότητας του πληθυσμού θεωρείται στρατηγικός κίνδυνος. “Δεν θέλουμε σε καμία περίπτωση να πεθάνουν αυτές οι περιοχές,” λέει ο Χίρβονεν, προσθέτοντας ότι η γεωγραφική τους θέση σημαίνει ότι είναι “πολύ σημαντικό” να διατηρηθούν “ζωντανά χωριά και μικροί δήμοι, και άνθρωποι που είναι αφοσιωμένοι σε αυτή την περιοχή”.

Για τους νέους στις αγροτικές περιοχές, ένα από τα κίνητρα για τα αστικά κέντρα είναι τα πανεπιστήμια. Αυτό θα ισχύσει για την 17χρονη κόρη του Danilo Musetti, ο οποίος διαχειρίζεται ένα εξοχικό σπίτι και κέντρο ενοικίασης ποδηλάτων στην Γκαρφαγκνάνα. Η μείωση του πληθυσμού “θα είναι πολύ πιο δραματική με τις νέες γενιές καθώς αναζητούν ευκαιρίες εργασίας αλλού,” προβλέπει.

Στο Molezuelas, που έχει αδειάσει πιο γρήγορα από οποιοδήποτε άλλο μέρος στη Ζαμόρα, τα σημάδια της παρακμής είναι παντού. Το τοπικό σχολείο έκλεισε το 1969. Το γήπεδο ποδοσφαίρου του χωριού είναι μια ζούγκλα από γρασίδι που φτάνει μέχρι τους ώμους.

Καθώς ο πληθυσμός του μειώθηκε, οι υπηρεσίες εξαφανίστηκαν. Το κέντρο υγείας, το οποίο ανοίγει μόνο μία μέρα την εβδομάδα, κάθε Τετάρτη, κινδυνεύει να κλείσει. Η μοναδική επιχείρηση της κοινότητας σήμερα είναι ένα μπαρ και το πλησιέστερο μεγάλο σουπερμάρκετ είναι 40 χλμ μακριά.

Οι ηλικιωμένοι κάτοικοι εξαρτώνται από πλανόδιους πωλητές που τους φέρνουν ψωμί, γάλα, φρούτα και λαχανικά, αλλά και αυτοί γερνούν. “Μέχρι πρόσφατα μας εξυπηρέτησαν πολύ καλά, αλλά μετά άρχισαν να συνταξιοδοτούνται,” λέει η Μαρία δελ Πιλάρ Μαρτίνεθ, καθώς αγοράζει μια μπαγκέτα από το βαν της αρτοποιού Μαργαρίτα Κασάδο.

“Σύντομα θα είναι η σειρά αυτής της κυρίας”.

Ο δήμαρχος Σατούε Λόμπο, γιος Ισπανού μετανάστη και Γαλλίδας μητέρας, λέει ότι δεν του μένει παρά να προσπαθεί να βρει λύσεις. Τα έσοδα από φόρους μειώνονται και μάλιστα δυσκολεύεται να εξασφαλίσει έναν κοινόχρηστο κάδο ανακύκλωσης από την επαρχιακή κυβέρνηση.

“Περνάω πολύ χρόνο διαβάζοντας έγγραφα για τις επιδοτήσεις που ίσως μπορέσουμε να αποκτήσουμε,” λέει.

Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες παίρνουν πρωτοβουλίες για την αναζωογόνηση ή την αναστολή της παρακμής των αγροτικών περιοχών

Το δημογραφικό σχέδιο της Ισπανίας, αξίας 13 δισεκατομμυρίων ευρώ, περιλαμβάνει 130 μέτρα, όπως περιφερειακές φορολογικές ελαφρύνσεις και κίνητρα για την αγροτική στέγαση. Η Ιταλία διαθέτει μια μακροχρόνια στρατηγική για τις Εσωτερικές Περιοχές, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει το Κοινό Ταμείο Ευημερίας και υπάρχουν οι λεγόμενοι υπεύθυνοι οικισμού στα Σκωτικά Χάιλαντς που βοηθούν τους ανθρώπους να μετακινηθούν ή να παραμείνουν στην περιοχή.

Στη Γκαρφαγκνάνα, τη καταπράσινη ορεινή περιοχή μεταξύ Πίζας και Φλωρεντίας, η δήμαρχος Μαριάνι χρησιμοποιεί το δικό της μισθό για να χρηματοδοτήσει επιπλέον μαθήματα μουσικής, φυσικών επιστημών και μαθηματικών στα τοπικά σχολεία, καθώς και φροντίδα παιδιών πριν και μετά το σχολείο, σε μια προσπάθεια να προσελκύσει οικογένειες. Η περιοχή προσφέρει επίσης εγκαταλειμμένα σπίτια προς 1 ευρώ και επιδοτήσεις σε άτομα που μετακινούνται από άλλες περιοχές. Εγκαταλειμμένα κτίρια έχουν ανακαινιστεί για να δημιουργήσουν προσιτές κατοικίες για την κοινότητα.

Σε συνεργασία με την περιφερειακή κυβέρνηση της Τοσκάνης, τα τοπικά μπαρ σε απομακρυσμένα χωριά έχουν μετατραπεί σε κόμβους δημοσίων υπηρεσιών, επιτρέποντας στους κατοίκους να πληρώνουν λογαριασμούς, να κλείνουν ραντεβού για ιατρικές υπηρεσίες και να συνδέονται με το ψηφιακό κράτος. Για να εξοικονομηθούν χρήματα, υπηρεσίες όπως οι άδειες επιχειρήσεων, οι δημόσιες προμήθειες και οι έκτακτες ειδοποιήσεις παρέχονται τώρα από κοινού σε περισσότερους από δώδεκα δήμους της περιοχής.

“Η πρόκληση είναι να βελτιώσουμε τις υπηρεσίες, ώστε να μην θέλουν τόσες πολλές οικογένειες να φύγουν,” λέει η Μαριάνι. Επίσης, επιθυμεί να δει περισσότερη επένδυση από την κεντρική κυβέρνηση στις μεταφορές και τη συνδεσιμότητα, καθώς και μείωση των φορολογικών συντελεστών.

Ωστόσο, η Γκαρφαγκνάνα, η οποία κατατάσσεται ως ενδιάμεση περιοχή από την Eurostat, λόγω του ότι βρίσκεται στην περιφέρεια μιας βιομηχανικής και αστικής επαρχίας, έχει χάσει το 10,5% του πληθυσμού της την τελευταία δεκαετία. Πολλοί από τους δήμους της έχουν δει τον πληθυσμό τους να μειώνεται στο μισό από τη δεκαετία του 1960. Κάποια χωριά έχουν πλέον εγκαταλειφθεί εντελώς.

Οι περισσότεροι τοπικοί φορείς στις περιοχές αυτές έχουν χάσει οποιαδήποτε τραπεζική παρουσία, με πτώση άνω του 20% σε καταστήματα ρούχων, μπαρ και φούρνους τα τελευταία δέκα χρόνια στην κοιλάδα. Οι τιμές των σπιτιών είναι το ένα τέταρτο από αυτές στην ευρύτερη επαρχία, με μείωση 13% μόνο το περασμένο έτος.

Σε επίπεδο ΕΕ, υπάρχει ένα ταμείο συνοχής ύψους 392 δισεκατομμυρίων ευρώ στον τρέχοντα προϋπολογισμό για την περιφερειακή πολιτική, αλλά αντιμετωπίζει πιέσεις να διατηρήσει ή να αυξήσει αυτόν τον αριθμό στον επόμενο προϋπολογισμό, αρχής γενομένης από το 2028.

Πέρυσι, ο πρώην Ιταλός πρωθυπουργός Ενρίκο Λέττα ζήτησε από την ΕΕ να επιβάλει την αρχή της “ελευθερίας παραμονής”, προκειμένου να βοηθήσει πολλές περιοχές στην Ευρώπη να σταματήσουν να χάνουν πληθυσμό και βασικές υπηρεσίες.

Το ζήτημα τέθηκε επίσης τον Ιούνιο από τον Ντένις Νέσι, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και εισηγητή μιας έκκλησης για δράση, ο οποίος θέλει η ΕΕ να εφαρμόσει στοχευμένα μέτρα για να “αντιστρέψει αυτή την τάση” της φυγής των νέων από τις γενέτειρές τους.

“Η συνεχιζόμενη έξοδος… αποδυναμώνει προοδευτικά αυτές τις περιοχές” είπε. Αυτό τους στερεί “τις συνθήκες που απαιτούνται για να παραμείνουν οι νέοι στους τόπους καταγωγής τους”.

Αλλά η διακοπή του κύκλου των λιγότερων ανθρώπων και των πιο δαπανηρών και συρρικνωμένων δημόσιων υπηρεσιών καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολη.

Στα Highlands της Σκωτίας, η δημογραφική κρίση οφείλεται “στην έλλειψη βιώσιμης απασχόλησης, στην έλλειψη παροχής υπηρεσιών και στην έλλειψη οικονομικά προσιτής και διαθέσιμης στέγασης”, σύμφωνα με τον Raymond Bremner, επικεφαλής του Συμβουλίου των Highlands. Ο πληθυσμός τμημάτων της τεράστιας, ορεινής περιοχής προβλέπεται να μειωθεί με διψήφιο ρυθμό έως το 2040.

Το συμβούλιο μάχεται να παρέχει “πρόσβαση σε αυτές τις υπηρεσίες όσο το δυνατόν πιο κοντά στην κοινότητά τους”, λέει ο Μπρέμνερ, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς μιας εταιρείας λεωφορείων για την παροχή προσιτών υπηρεσιών σε απομακρυσμένες περιοχές.

Αλλά, προσθέτει, “πρέπει να το εξισορροπήσετε αυτό με την παροχή στα παιδιά, μιας κοινωνικά υποστηριζόμενης εκπαιδευτικής εμπειρίας, όπου θα έχουν τη δυνατότητα να παίζουν με τους συνομηλίκους τους”.

Στη Βόρεια Καρέλια, η εκστρατεία για την ανακοπή της “αποεποίκησης” έχει ξεκινήσει με σοβαρότητα. Χρησιμοποιείται διδασκαλία εξ αποστάσεως στα σχολεία για να καλύψει εξειδικευμένα μαθήματα. Υπάρχουν κεφάλαια για την προσέλκυση επιχειρήσεων και επενδύσεων στις αγροτικές περιοχές. Ένα κινητό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης παρέχει περιπλανώμενους νοσηλευτές, οδοντιάτρους και γιατρούς σε έναν γηράσκοντα πληθυσμό.

Τα αθλητικά κέντρα είναι δωρεάν για να προσελκύσουν κόσμο από τις πόλεις όπου οι υπηρεσίες αυτές είναι ακριβές και προσφέρονται μπόνους για μωρά σε νέες οικογένειες. Άδεια σχολεία έχουν πωληθεί σε ιδιώτες, ενώ άλλα – συχνά με μόνο λίγα παιδιά εγγεγραμμένα – συνεχίζουν να λειτουργούν με ορισμένους μαθητές που έρχονται με ταξί.

“Προσπαθώ να καταλάβω κάθε μέρα τι μπορώ να κάνω περισσότερο… αλλά είναι πολύ, πολύ δύσκολο,” λέει ο δήμαρχος Χίρβονεν, ο οποίος αναμένει ότι η μείωση του πληθυσμού θα συνεχιστεί παρά τις προσπάθειες.

Η Μολεσουέλας έχει ποντάρει στην ελκυστικότητά της ως τουριστικός προορισμός. Έχει μια σειρά από καλοδιατηρημένες εξοχικές κατοικίες, οι οποίες ανήκουν κυρίως σε άτομα από το Μπιλμπάο ή τη Γαλλία, τα οποία είναι συγγενείς με εκείνους που έφυγαν από το χωριό στο παρελθόν.

Αυτό δείχνει το μέλλον που βλέπει ο δήμαρχος Μπερτίν: ένα μέρος με ελάχιστους ή καθόλου μόνιμους κατοίκους ή ανέσεις, αλλά με ετήσια εισροή ζωής με τη μορφή καλοκαιρινών παραθεριστών.

Υπάρχει αυξανόμενη δυναμική για να αναμορφωθεί η αφήγηση γύρω από τις αγροτικές περιοχές για να αντιστραφούν οι τύχες τους. Η επαρχιακή κυβέρνηση της Ζαμόρα έχει ξεκινήσει την πρωτοβουλία Mi Pueblo Acoge, ή “Το Χωριό μου Υποδέχεται”, η οποία στοχεύει να προσελκύσει κυρίως μετανάστες από τη Λατινική Αμερική για να καλύψουν θέσεις εργασίας στις αγροτικές περιοχές.

Παράλληλα με το μη κερδοσκοπικό ίδρυμα Talento 58, το οποίο συνδέεται με την εκκλησία, η πρωτοβουλία έχει βοηθήσει στην επανεγκατάσταση 124 οικογενειών από το 2022, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων Βενεζουελάνων που είναι πτυχιούχοι μηχανικοί, γιατροί και διοικητικοί υπάλληλοι.

“Οι άνθρωποι την αποκαλούν «άδεια Ισπανία». Εγώ την αποκαλώ Ισπανία των ευκαιριών” λέει ο Χεσούς Αλεμάν, διευθυντής της οργάνωσης, σημειώνοντας ότι κάποιοι νέοι κάτοικοι έχουν αναλάβει τοπικές οικογενειακές επιχειρήσεις.

Ένα παρόμοιο μήνυμα προέρχεται από τις Εξωτερικές Εβρίδες της Σκωτίας. Η Κριστίνα Μόρισον, η οποία εργάζεται για ένα γραφείο οικισμών στο Γιούστ – μια ομάδα έξι νησιών που αποτελούν το Αρχιπέλαγος των Εξωτερικών Εβρίδων – τάσσεται υπέρ της προώθησης ενός πιο θετικού οράματος “ώστε οι άνθρωποι να ενδιαφέρονται πραγματικά να ζήσουν σε αυτά τα μέρη”, λέει.

Ο ρόλος της είναι να βοηθά τους ανθρώπους να μετεγκατασταθούν στις Εξωτερικές Εβρίδες ή να παραμείνουν στην περιοχή, όπου τα σχολεία συρρικνώνονται και κλείνουν. Ενώ είναι ειλικρινής σχετικά με τις προκλήσεις – έλλειψη οικονομικά προσιτής στέγασης, φροντίδας παιδιών και αξιόπιστων μεταφορών – λέει ότι υπάρχει μια μεγαλύτερη λίστα λόγων για να ζήσει κανείς στα νησιά.

Τα παιδιά περπατούν με ασφάλεια με μια “ελευθερία που δεν θα δίνατε σε παιδί στην ηπειρωτική χώρα” και στη συνέχεια υπάρχει η χαρά της κοινωνικοποίησης σε μια υποστηρικτική, δεμένη κοινότητα.

Οι άνθρωποι μπορεί να είναι απασχολημένοι με δουλειές, γεωργία, κηπουρική, εθελοντισμό ή φροντίδα πιο ευάλωτων ανθρώπων “αλλά δεν υπάρχει άγχος”, προσθέτει η Μόρισον.

Αυτό έρχεται να προστεθεί στην εκπληκτική φυσική ομορφιά για την οποία είναι γνωστές οι Εξωτερικές Εβρίδες. “Δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο να βρίσκεσαι όταν λάμπει ο ήλιος”.

*Οπτικοποίηση δεδομένων από τους William Crofton και Aditi Bhandari