Πώς η “έξοδος” των αγροτών πυροδότησε τις φονικές φωτιές στην Ευρώπη

Οι φονικές πυρκαγιές που σημειώθηκαν σε όλη την Ευρώπη αυτό το καλοκαίρι επιδεινώθηκαν από ένα μακροχρόνιο μοτίβο μείωσης του πληθυσμού, που έχει υποβαθμίσει τις αγροτικές κοινότητες της ηπείρου.

Τα ρεκόρ θερμοκρασίας, που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, ενέτειναν τις πυρκαγιές που είχαν ως αποτέλεσμα θανάτους κατοίκων και πυροσβεστών από την Ισπανία έως την Τουρκία, την ώρα που υπουργοί και ειδικοί δηλώνουν ότι οι πυρκαγιές ήταν ιδιαίτερα καταστροφικές διότι εξαπλώθηκαν ανεμπόδιστα σε εγκαταλελειμμένα γεωργικά εδάφη.

Δεκαετίες μετανάστευσης από χωριά προς αστικές περιοχές από ανθρώπους που αναζητούσαν δουλειά, έχουν μετατρέψει εκτεταμένες εκτάσεις πρώην γεωργικής γης σε πολύ εύφλεκτη άγρια βλάστηση.

Περίπου 20 άνθρωποι σκοτώθηκαν από πυρκαγιές στην Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, ακολουθούμενες από τουλάχιστον οκτώ θανάτους στην Ισπανία και την Πορτογαλία αυτόν τον Αύγουστο.

«Καθώς οι αγροτικές περιοχές αδειάζουν, η εγκαταλελειμμένη γη τροφοδοτεί τις πυρκαγιές», δήλωσε η Lamia Kamal-Chaoui, διευθύντρια του Κέντρου Επιχειρηματικότητας, ΜΜΕ, Περιφερειών και Πόλεων του ΟΟΣΑ, το οποίο έχει προειδοποιήσει για τις συνέπειες της αγροτικής παρακμής. “Η λύση έγκειται στη συνδυασμένη εφαρμογή ισχυρών μέτρων πρόληψης και αντίδρασης στις πυρκαγιές με προσπάθειες αναζωογόνησης και ενίσχυσης των αγροτικών οικονομιών”.

Πόλεις όπως το Λος Άντζελες έχουν υποστεί ζημιές από πυρκαγιές, που επιδεινώθηκαν από μια παράλληλη τάση: οι κάτοικοι των πόλεων, αναζητώντας περισσότερο χώρο, έχουν προχωρήσει σε διασπορά νέας οικοδόμησης σε περιοχές ημι-αγροτικές, που είναι επιρρεπείς σε φωτιές.

“Εδώ συμβαίνει το αντίθετο”, δήλωσε ο Víctor Fernández García, ειδικός στην δασοπονία και γεωργία στο Πανεπιστήμιο της Λεόν, σε μία από τις περισσότερο πληγείσες περιοχές της Ισπανίας. “Οι θάμνοι και τα δάση εισβάλλουν στα χωριά”.

Στη βορειοδυτική Ισπανία, οι πυροσβέστες αγωνίστηκαν να θέσουν υπό έλεγχο μια πυρκαγιά τον Αύγουστο, ενώ οι συγκοινωνιακές συνδέσεις διακόπηκαν και χιλιάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να εκκενώσουν τις περιοχές τους, καθώς μια περιοχή διπλάσια σε μέγεθος από το μητροπολιτικό Λονδίνο παραδόθηκε στις φλόγες.

Μέχρι την 28η Αυγούστου, 402.000 εκτάρια είχαν καεί καθώς οι πυρκαγιές μαίνονταν ακόμη — η μεγαλύτερη έκταση ζημιών στην Ισπανία από το 1994, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS).

Η υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος της Ισπανίας, Sara Aagesen, δήλωσε ότι είναι ζωτικής σημασίας να αντιστραφεί η τάση της “αγροτικής εγκατάλειψης” και να ενισχυθούν οι προσπάθειες για τη μείωση του “φορτίου καυσίμου” της ανεξέλεγκτης βλάστησης μέσω κλαδέματος, καθαρισμού θάμνων και ανανεωμένης βόσκησης.

Ο πρωθυπουργός Pedro Sánchez δήλωσε ότι η καταστροφή αποτελεί απόδειξη ότι “η κλιματική έκτακτη ανάγκη εξελίσσεται με όλο και πιο γρήγορους ρυθμούς”. Οι υπουργοί του έχουν συνδέσει άμεσα τις πυρκαγιές με το πιο έντονο κύμα καύσωνα από τότε που ξεκίνησαν οι καταγραφές το 1975, κατά το οποίο οι θερμοκρασίες ανέβηκαν πάνω από 40°C, κατά μέσο όρο 4,6°C πάνω από τον εποχιακό μέσο όρο.

Νωρίτερα μέσα στη χρονιά, ασυνήθιστα έντονες βροχοπτώσεις είχαν αντιμετωπίσει την ξηρασία, αλλά δημιούργησαν επίσης μια έκρηξη πλούσιας, εύφλεκτης βλάστησης.

Μια μελέτη του World Weather Attribution διαπίστωσε ότι η κλιματική αλλαγή, έκανε τις πυρκαγιές του Ιουνίου και του Ιουλίου στην Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο 10 φορές πιο πιθανές.

Ο Sánchez έχει ζητήσει μια διακομματική συμφωνία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά το σχέδιο απορρίφθηκε από το Λαϊκό Κόμμα (PP), την συντηρητική αντιπολίτευση. Ο ηγέτης του PP, Alberto Núñez Feijóo, χλευάστηκε επειδή πρότεινε να δημιουργηθεί μια εθνική βάση δεδομένων “πυρομανών” εμπρηστών και να τους παρακολουθούν με “βραχιολάκια”.

Στην Πορτογαλία, η περιοχή που επλήγη έχει το μισό μέγεθος από την έκταση που κάηκε από τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2017, οι οποίες στοίχισαν τη ζωή σε περισσότερους από 60 ανθρώπους. Η Ισπανία και η Πορτογαλία αντιπροσωπεύουν μαζί τα δύο τρίτα όλων των εκτάσεων που επλήγησαν από πυρκαγιές στην Ευρώπη φέτος, σύμφωνα με το EFFIS.

Η παρακμή της αγροτικής γεωργίας έχει εκθέσει σε κίνδυνο πολλά χωριά που παλαιότερα προστατεύονταν από περιφράξεις ζώων, βοσκοτόπια και λαχανόκηπους, τα οποία λειτουργούσαν ως αντιπυρικές ζώνες, δήλωσε ο Fernández García.

Στην επαρχία Λεόν της Ισπανίας, ο αριθμός των εκτροφείων αιγοπροβάτων μειώθηκε από σχεδόν 34.000 το 1962 σε λίγο πάνω από 1.000 το 2020. “Τα χωριά δεν βρίσκονταν σε τέτοιο κίνδυνο τότε”, είπε.

Ο ΟΟΣΑ προειδοποίησε πέρυσι ότι ένα παρόμοιο μοτίβο πυροδοτούσε τις πυρκαγιές στην Ελλάδα. “Αυτό δεν είναι μόνο πρόβλημα της Ισπανίας, αλλά και της Ευρώπης”, είπε η Kamal-Chaoui.

Ενώ η μείωση του πληθυσμού έχει μειώσει τον αριθμό των ανθρώπων που απειλούνται από πυρκαγιές σε συρρικνωμένα χωριά, έχει επίσης δημιουργήσει κοινότητες κυρίως ηλικιωμένων που είναι πιο ευάλωτοι.

Στο Molezuelas de la Carballeda, ένα χωριό στην Ισπανία που απειλείται από πυρκαγιές, ο πληθυσμός έχει μειωθεί σχεδόν κατά το ήμισυ φτάνοντας τους 47 κατοίκους την τελευταία δεκαετία και η μέση ηλικία των κατοίκων είναι τα 70 έτη. Ο δήμαρχος Alexandre Satue Lobo δήλωσε ότι ήταν “λίγο περίπλοκο” να εκκενωθεί η περιοχή από όσους ήταν σε αναπηρικά αμαξίδια ή ήταν κλεισμένοι στο σπίτι για άλλους λόγους.

Ο Francisco Martín Azcárate, καθηγητής οικολογίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, δήλωσε ότι η πολιτική απάντηση πρέπει να περιλαμβάνει την τακτική αφαίρεση των θάμνων μέσω ελεγχόμενων πυρκαγιών, η χρήση των οποίων έχει περιοριστεί από περιοριστικούς κανονισμούς.

“Είναι αδύνατο να μην υπάρχουν πυρκαγιές. Πάντα υπήρχαν πυρκαγιές και πάντα θα υπάρχουν”, είπε.

“Αλλά έχουμε περάσει από πολύ συχνές αλλά μικρές πυρκαγιές, οι οποίες δεν προκαλούσαν σημαντικά προβλήματα, σε πυρκαγιές που είναι τεράστιες και πολύ έντονες. Μεγάλες πυρκαγιές με εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες και την ικανότητα να εξαπλωθούν σε δεκάδες χιλιάδες εκτάρια, οι οποίες είναι πρακτικά αδύνατο να καταπολεμηθούν με τους πόρους που διαθέτουμε”.

Εκτός από την ανεξέλεγκτη εξάπλωση των θάμνων, ο Martín Azcárate δήλωσε ότι η μόδα της φύτευσης νέων δασών, που τώρα περιορίζεται, είχε αυξήσει τον όγκο των δυνητικών καυσίμων για τις πυρκαγιές. Υποστήριξε ότι οι πόλεις και τα χωριά πρέπει να προστατεύονται με τον καθαρισμό των περιμετρικών περιοχών γύρω τους με ελάχιστη ή καθόλου βλάστηση.

Στην Πορτογαλία, ο José Pereira, ερευνητής στο Κέντρο Δασικών Ερευνών της χώρας, δήλωσε ότι η αναβίωση της ποιμενικής κτηνοτροφίας ήταν ένας τρόπος για την επαναδιαφοροποίηση της χρήσης της αγροτικής γης.

Αν και η κτηνοτροφία μειώθηκε λόγω της μειωμένης κερδοφορίας, η Πορτογαλία έχει ξεκινήσει μετριοπαθείς πειραματισμούς με δημόσια χρηματοδότηση για να προσπαθήσει να την επαναφέρει. “Είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό ένα πρόβλημα αγροτικής ανάπτυξης”, δήλωσε ο Pereira. “Πώς προσπαθούμε να διατηρήσουμε έναν τοπικό πληθυσμό που να αποτελεί ένα ελάχιστο εργατικό δυναμικό ικανό να διαχειριστεί τη γη;”.

*Γραφικά από τον Steven Bernard